اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىم
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اتوم –مولەكۋلالىق ءىلىم تۋرالى ءبىلىمدى مەڭگەرتە وتىرىپ، تىڭ مالىمەتتەر بەرىپ، شىنايى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا باعىت-باعدار بەرە ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جۇرگىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ.
تاربيەلىك: ىزدەنىمپازدىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ەلەكتروندىق وقۋلىق، تابليسالار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، ىزدەنىس، ەسەپ شىعارۋ، اكت، ستو.
ءپانارالىق بايلانىس: حيميا، فيزيكا، ماتەماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. «وي قوزعاۋ»
2. «سانداردى سويلەتەيىك» ويىنى وينالادى.
3. سەمانتيكالىق كارتا تولتىرۋ
ءىى. جاڭا ساباق
1) ماعىنانى اشۋ
2) ەلەكتروندىق وقۋلىقپەن جۇمىس(فيزيكا، حيميا ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى)
3) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىستارى
4) ەسەپتەي بىلسەڭ، ەسىڭ تۇگەلدەنەدى»
5). تەست، ديكتانت
ءىىى. قورىتىندىلاۋ(اتوم – مولەكۋلالىق ءىلىم تىرەك-سىزباسى)
IV. باعالاۋ
V. ۇيگە تاپسىرما
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1 «وي قوزعاۋ»
1. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى دەگەنىمىز نە؟
2. اعاش جانعان سوڭ ازداعان عانا كۇل قالدى. نەگە اعاشتىڭ ماسساسى كۇلدىڭ ماسساسىنا تەڭ ەمەس؟قالعان ونىمدەر قايدا كەتتى؟
3. حيميالىق تەڭدەۋ دەگەنىمىز نە؟؟
2. «سانداردى سويلەتەيىك» ويىنى وينالادى.
3. سەمانتيكالىق كارتا تولتىرۋ
سۋ التىن كۇمىس وتتەگى اس تۇزى
Au
O
H2O
NaCl
Ag
ءىى. جاڭا ساباق. 3.
ماعىنانى اشۋ:
زاتتار، اتوم، مولەكۋلا دەگەنىمىز نە؟
«اتوم» گرەكشە «بولىنبەيتىن» دەگەن ءسوز.
اتوم – زاتتىڭ حيميالىق جولمەن بولىنبەيتىن ەڭ ۇساق بولشەگى.
جاي زاتتار جانە كۇردەلى زاتتار دەگەنىمىز نە؟
كەز كەلگەن كۇردەلى زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەگى –ونىڭ مولەكۋلاسى.
سەندەر فيزيكا پانىنەن مولەكۋلالار اتومداردان قۇرالاتىنىن بىلەسىڭدەر. فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى كۇلپان اپاي اتوم جانە مولەكۋلا تۋرالى مالىمەتتەر بەرەدى. اتوم – بولىنبەيتىن كىشكەنتاي بولشەك.
ول ەلەمەنتار بولشەكتەر جيىنىنان تۇرادى. (ەلەكترون، پروتون، نەيترون) ەلەكترون يادرونى اينالا قوزعالادى. اتومنىڭ ەلەكتروندىق قاباتشالارىن تۇزەدى. تابيعاتتا 92 اتوم بار. ولار يادروداعى پروتون سانىنا قاراي ەرەكشەلەنەدى. حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مەيرامكۇل اپاي. مولەكۋلا – بىرنەشە اتومداردىڭ بايلانىسۋىنان تۇزىلەدى. ول زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەگى. «سۋدىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىسى» بەينە كورىنىس. فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى:ءار زات مولەكۋلاسى ءار ءتۇرلى. قاسيەتى ءار ءتۇرلى زاتتاردى ءبىر عانا ەلەمەنت اتومدارىنان الۋعا بولادى. مىسالى: جۇمساق گرافيت جانە ەڭ قاتتى زات الماس. ەكەۋى دە كومىرتەگى اتومدارىنان تۇرادى. مولەكۋلا ولشەمىن انىقتاۋ. d =V/ S
d- ديامەتر؛ V-كولەم؛ S-اۋدان؛ m =18گ؛ سۋدا 6*1023 مولەكۋلا بار
مولەكۋلالاردىڭ قوزعالىسى(ەلەكتروندىق وقۋلىق بەينە كورىنىس) دەنەنى قۇرايتىن بولشەكتەر ۇزدىكسىز قوزعالىستا بولادى. شىنى ىدىسقا اشىق كوگىلدىر ءتۇستى مىس توتيايىنىنىڭ ەرىتىندىسىن قۇيىپ، ونىڭ ۇستىنە تازا سۋدى جايلاپ قۇيىپ قويالىق. بىرنەشە كۇننەن كەيىن سۇيىقتىقتاردىڭ اراسىنداعى شەكارا جويىلادى دا ىدىستا ءبىر ءتۇستى ەرىتىندى تۇزىلەدى. بۇل جاعداي سۇيىقتىقتاردىڭ مولەكۋلالارى ۇزدىكسىز قوزعالىستا بولادى دەپ ايتۋعا بولاتىندىعىن بىلدىرەدى. ءبىر زاتتىڭ مولەكۋلالارىنىڭ ەكىنشى زاتتىڭ مولەكۋلالارىمەن ءوزارا كىرىگۋى ديففۋزيا دەپ اتالادى. گازداعى ديففۋزيا ، ارالاستىرۋ. (بەينە كورىنىس)
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى:ادامنىڭ، جانۋارلاردىڭ، وسىمدىكتەردىڭ ومىرىندە جۇرەتىن ۇردىستەردە ديفۋزيانىڭ ۇلكەن ماڭىزى بار. مىسالى:ديفۋزيانىڭ ارقاسىندا وتتەگى وكپەدەن ادامنىڭ قانىنا ، ال قاننان تەرىگە وتەدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس. (اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىمنىڭ نەگىزگى قاعيدالارى)
4. وقۋشىلاردىڭ اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان عالىمدار تۋرالى دايىنداپ كەلگەن حابارلامالارى سلايدپەن ۇسىنىلادى.
5. ەسەپتەي بىلسەڭ، ەسىڭ تۇگەلدەنەدى» (وقۋشىلارعا ەسەپتەر ۇسىنىلادى) 3 توپقا بولىنەدى
ءى ح
ءىى Y
ءىىى Z
5. تەست، ديكتانت
1)اتومدى قۇرايتىن بولشەك
ا)يادرو
ب)مولەكۋلا
ۆ)ەلەكترون، پروتون، نەيترون
2)سۋ مولەكۋلاسى قۇرامى نەدەن تۇرادى
ا) ءۇش اتومنان
ب)ەكى اتومنان
ۆ)ءبىر اتومنان
3)دەنەلەر نەدەن قۇرالادى؟
ا)زاتتان
ب)مولەكۋلادان
ۆ)اتومنان
4)مولەكۋلالار وزگەرىسكە ۇشىراپ بۇزىلادى
ا)فيزيكالىق قۇبىلىس
ب)حيميالىق قۇبىلىس
5)اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىمدى دامىتىپ جانە تۇڭعىش رەت ونى حيمياعا قولدانعان ورىس عالىمى
ا)د. ۆ. مەندەلەيەۆ
ب)م. ۆ. لومونوسوۆ
ۆ)د. دالتون
«اتوم» جانە «مولەكۋلا» سوزدەرىن قاجەتتى سەپتىكتە پايدالانىپ تومەندەگى سويلەمدەردى اياقتاڭدار
1) ا) سۋ...قۇرامىنا وتتەك جانە سۋتەك...كىرەدى.
2) ب) اۋانىڭ قۇرامىندا ازوت جانە وتتەك...بار.
3) ۆ) حلوردىڭ...ماسساسى، ونىڭ ...ماسساسىنان ەكى ەسە اۋىر
4) گ) ادام جانە جانۋارلار تىنىس العاندا وتتەك...پايدالانىلادى.
5) د) قاتتى قىزدىرعاندا سۋ...سۋتەك پەن وتتەك...ىدىرايدى.
«فيزيكتەر، اسىرەسە حيميكتەر كورىنبەيتىن كىشى بولشەكتەردىڭ قۇرىلىسىن بىلمەيىنشە قاراڭعىدا سيپالاپ جۇرگەندەي بولادى». (م. ۆ. لومونوسوۆ) حيميالىق رەاكسيالار اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىم تۇرعىسىنان تۇسىندىرىلگەننەن كەيىن عانا حيميا ناعىز عىلىم بولىپ قالىپتاستى.
Vءىى. باعالاۋ Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما:§17 № 65، 66، 67
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اتوم –مولەكۋلالىق ءىلىم تۋرالى ءبىلىمدى مەڭگەرتە وتىرىپ، تىڭ مالىمەتتەر بەرىپ، شىنايى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا باعىت-باعدار بەرە ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جۇرگىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ.
تاربيەلىك: ىزدەنىمپازدىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ەلەكتروندىق وقۋلىق، تابليسالار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، ىزدەنىس، ەسەپ شىعارۋ، اكت، ستو.
ءپانارالىق بايلانىس: حيميا، فيزيكا، ماتەماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. «وي قوزعاۋ»
2. «سانداردى سويلەتەيىك» ويىنى وينالادى.
3. سەمانتيكالىق كارتا تولتىرۋ
ءىى. جاڭا ساباق
1) ماعىنانى اشۋ
2) ەلەكتروندىق وقۋلىقپەن جۇمىس(فيزيكا، حيميا ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى)
3) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىستارى
4) ەسەپتەي بىلسەڭ، ەسىڭ تۇگەلدەنەدى»
5). تەست، ديكتانت
ءىىى. قورىتىندىلاۋ(اتوم – مولەكۋلالىق ءىلىم تىرەك-سىزباسى)
IV. باعالاۋ
V. ۇيگە تاپسىرما
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1 «وي قوزعاۋ»
1. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭى دەگەنىمىز نە؟
2. اعاش جانعان سوڭ ازداعان عانا كۇل قالدى. نەگە اعاشتىڭ ماسساسى كۇلدىڭ ماسساسىنا تەڭ ەمەس؟قالعان ونىمدەر قايدا كەتتى؟
3. حيميالىق تەڭدەۋ دەگەنىمىز نە؟؟
2. «سانداردى سويلەتەيىك» ويىنى وينالادى.
3. سەمانتيكالىق كارتا تولتىرۋ
سۋ التىن كۇمىس وتتەگى اس تۇزى
Au
O
H2O
NaCl
Ag
ءىى. جاڭا ساباق. 3.
ماعىنانى اشۋ:
زاتتار، اتوم، مولەكۋلا دەگەنىمىز نە؟
«اتوم» گرەكشە «بولىنبەيتىن» دەگەن ءسوز.
اتوم – زاتتىڭ حيميالىق جولمەن بولىنبەيتىن ەڭ ۇساق بولشەگى.
جاي زاتتار جانە كۇردەلى زاتتار دەگەنىمىز نە؟
كەز كەلگەن كۇردەلى زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەگى –ونىڭ مولەكۋلاسى.
سەندەر فيزيكا پانىنەن مولەكۋلالار اتومداردان قۇرالاتىنىن بىلەسىڭدەر. فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى كۇلپان اپاي اتوم جانە مولەكۋلا تۋرالى مالىمەتتەر بەرەدى. اتوم – بولىنبەيتىن كىشكەنتاي بولشەك.
ول ەلەمەنتار بولشەكتەر جيىنىنان تۇرادى. (ەلەكترون، پروتون، نەيترون) ەلەكترون يادرونى اينالا قوزعالادى. اتومنىڭ ەلەكتروندىق قاباتشالارىن تۇزەدى. تابيعاتتا 92 اتوم بار. ولار يادروداعى پروتون سانىنا قاراي ەرەكشەلەنەدى. حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مەيرامكۇل اپاي. مولەكۋلا – بىرنەشە اتومداردىڭ بايلانىسۋىنان تۇزىلەدى. ول زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەگى. «سۋدىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىسى» بەينە كورىنىس. فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى:ءار زات مولەكۋلاسى ءار ءتۇرلى. قاسيەتى ءار ءتۇرلى زاتتاردى ءبىر عانا ەلەمەنت اتومدارىنان الۋعا بولادى. مىسالى: جۇمساق گرافيت جانە ەڭ قاتتى زات الماس. ەكەۋى دە كومىرتەگى اتومدارىنان تۇرادى. مولەكۋلا ولشەمىن انىقتاۋ. d =V/ S
d- ديامەتر؛ V-كولەم؛ S-اۋدان؛ m =18گ؛ سۋدا 6*1023 مولەكۋلا بار
مولەكۋلالاردىڭ قوزعالىسى(ەلەكتروندىق وقۋلىق بەينە كورىنىس) دەنەنى قۇرايتىن بولشەكتەر ۇزدىكسىز قوزعالىستا بولادى. شىنى ىدىسقا اشىق كوگىلدىر ءتۇستى مىس توتيايىنىنىڭ ەرىتىندىسىن قۇيىپ، ونىڭ ۇستىنە تازا سۋدى جايلاپ قۇيىپ قويالىق. بىرنەشە كۇننەن كەيىن سۇيىقتىقتاردىڭ اراسىنداعى شەكارا جويىلادى دا ىدىستا ءبىر ءتۇستى ەرىتىندى تۇزىلەدى. بۇل جاعداي سۇيىقتىقتاردىڭ مولەكۋلالارى ۇزدىكسىز قوزعالىستا بولادى دەپ ايتۋعا بولاتىندىعىن بىلدىرەدى. ءبىر زاتتىڭ مولەكۋلالارىنىڭ ەكىنشى زاتتىڭ مولەكۋلالارىمەن ءوزارا كىرىگۋى ديففۋزيا دەپ اتالادى. گازداعى ديففۋزيا ، ارالاستىرۋ. (بەينە كورىنىس)
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى:ادامنىڭ، جانۋارلاردىڭ، وسىمدىكتەردىڭ ومىرىندە جۇرەتىن ۇردىستەردە ديفۋزيانىڭ ۇلكەن ماڭىزى بار. مىسالى:ديفۋزيانىڭ ارقاسىندا وتتەگى وكپەدەن ادامنىڭ قانىنا ، ال قاننان تەرىگە وتەدى.
وقۋلىقپەن جۇمىس. (اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىمنىڭ نەگىزگى قاعيدالارى)
4. وقۋشىلاردىڭ اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان عالىمدار تۋرالى دايىنداپ كەلگەن حابارلامالارى سلايدپەن ۇسىنىلادى.
5. ەسەپتەي بىلسەڭ، ەسىڭ تۇگەلدەنەدى» (وقۋشىلارعا ەسەپتەر ۇسىنىلادى) 3 توپقا بولىنەدى
ءى ح
ءىى Y
ءىىى Z
5. تەست، ديكتانت
1)اتومدى قۇرايتىن بولشەك
ا)يادرو
ب)مولەكۋلا
ۆ)ەلەكترون، پروتون، نەيترون
2)سۋ مولەكۋلاسى قۇرامى نەدەن تۇرادى
ا) ءۇش اتومنان
ب)ەكى اتومنان
ۆ)ءبىر اتومنان
3)دەنەلەر نەدەن قۇرالادى؟
ا)زاتتان
ب)مولەكۋلادان
ۆ)اتومنان
4)مولەكۋلالار وزگەرىسكە ۇشىراپ بۇزىلادى
ا)فيزيكالىق قۇبىلىس
ب)حيميالىق قۇبىلىس
5)اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىمدى دامىتىپ جانە تۇڭعىش رەت ونى حيمياعا قولدانعان ورىس عالىمى
ا)د. ۆ. مەندەلەيەۆ
ب)م. ۆ. لومونوسوۆ
ۆ)د. دالتون
«اتوم» جانە «مولەكۋلا» سوزدەرىن قاجەتتى سەپتىكتە پايدالانىپ تومەندەگى سويلەمدەردى اياقتاڭدار
1) ا) سۋ...قۇرامىنا وتتەك جانە سۋتەك...كىرەدى.
2) ب) اۋانىڭ قۇرامىندا ازوت جانە وتتەك...بار.
3) ۆ) حلوردىڭ...ماسساسى، ونىڭ ...ماسساسىنان ەكى ەسە اۋىر
4) گ) ادام جانە جانۋارلار تىنىس العاندا وتتەك...پايدالانىلادى.
5) د) قاتتى قىزدىرعاندا سۋ...سۋتەك پەن وتتەك...ىدىرايدى.
«فيزيكتەر، اسىرەسە حيميكتەر كورىنبەيتىن كىشى بولشەكتەردىڭ قۇرىلىسىن بىلمەيىنشە قاراڭعىدا سيپالاپ جۇرگەندەي بولادى». (م. ۆ. لومونوسوۆ) حيميالىق رەاكسيالار اتوم-مولەكۋلالىق ءىلىم تۇرعىسىنان تۇسىندىرىلگەننەن كەيىن عانا حيميا ناعىز عىلىم بولىپ قالىپتاستى.
Vءىى. باعالاۋ Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما:§17 № 65، 66، 67
You Might Also Like
