تەرىنىڭ قۇرىلىسى، قىزمەتى جانە ماڭىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەرىنىڭ قۇرىلىسى، قىزمەتى جانە ماڭىزى
توبى: 19 فكب
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تەرىنىڭ قۇرىلىسى، قىزمەتى مەن ماڭىزى تۋرالى ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ، عىلىمي كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويىن ارقىلى وي - ورىستەرىن، ويلاۋ شاپشاڭدىعىن دامىتۋ. وقۋشىلاردىڭ بيولوگيالىق تانىمىن ويىندار ويناۋ ارقىلى لوگيكالىق تاپسىرمالار ارقىلى شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ؛
ب) تاربيەلىلىك: وقۋشىلار اراسىندا ۇيىمشىلدىقتى جانە سىيلاستىقتى وياتۋ. تۇلعالىق ىزگىلىك قاسيەتتەرگە باۋلۋ جانە ۇقىپتىلىققا، سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمە سۇحبات، جاڭا تەحنولوگيا ەلەمەنتتەرى، لوگيكالىق تاپسىرمالار، ىسكەرلىك ويىندار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى 3 توپقا ءبولۋ. تەرىنىڭ قۇرىلىسى، ماڭىزى، قىزمەتى جازىلعان سوزدەر ۇلەستىرۋ. ءار ءسوز ءوز ورنىن تابۋ.
1 - توپ «تەرىنىڭ قۇرىلىسى».
2 - توپ «تەرىنىڭ قىزمەتى».
3 - توپ «تەرىنىڭ ماڭىزى».
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ كەزەڭى. «ەر داۋلەتى – ەڭبەكتە».
1. سۇراقتى سۋرەتتە.
1. دەنساۋلىقتى نىعايتۋ، ساقتاۋ تۋرالى عىلىم.
2. جاسۋشانى زەرتتەيتىن عىلىم.
3. ادام بۇيرەگىنىڭ ماسساسى.
4. بۇيرەكتىڭ وتە ءقاۋىپتى اۋرۋى.
5. بۇيرەك قىزمەتىن زەرتتەيتىن دارىگەر
6. بۇيرەكتىڭ نەگىزگى قۇرىلىمدىق جانە قىزمەتتىك بىرلىگى.
جاۋاپتارى:
1. گيگيەنا
2. سيتولوگيا
3. 150 گ
4. نەفريت
5. ۋرولوگ
6. نەفرون
2. تەست سۇراقتارى.
1. ادام بۇيرەگىنىڭ ماسساسى؟
ا) 100 گ ۆ) 150 گ س) 350 گ
2. ۇرمەبۇرشاق ءپىشىندى جۇپ مۇشە؟
ا) وكپە ۆ) جۇرەك س) بۇيرەك
3. بۇيرەكتىڭ ويىس جاعىنداعى ىشكى كەڭەيگەن قۋىسى؟
ا) بۇيرەك استاۋى ۆ) بۇيرەك قاقپاسى س) نەفرون
4. بۇيرەك ۇلپاسى نەشە قاباتتان تۇرادى؟
ا) 3 ۆ) 2 س) 1
5. ءزار شىعارۋ مۇشەسىن كورسەت.
ا) جۇرەك ۆ) وكپە س) بۇيرەك
6. بۇيرەكتىڭ سىرتقى قوڭىرقاي ءتۇستى قاباتى؟
ا) مي زاتى ۆ) قىرتىستى زات س) بۇيرەك استاۋى
7. بۇيرەكتىڭ ىشكى بوزعىلت ءتۇستى قاباتى؟
ا) مي زاتى ۆ) قىرتىستى زات س) بۇيرەك استاۋى
8. بۇيرەك ءۇستى بەزدەرى................ جاتادى؟
ا) سىرتقى سەكرەسيا بەزدەرىنە
ۆ) ىشكى سەكرەسيا بەزدەرىنە س) ارالاس بەزدەرگە
جاۋاپتارى:
1. ۆ 5. س
2. س 6. ۆ
3. ا 7. ا
4. ۆ 8. ۆ
3. ءوزىن - ءوزى باعالاۋ.
7 دۇرىس جاۋاپ – “5”
5 دۇرىس جاۋاپ – “4”
3 دۇرىس جاۋاپ - “3”
ءىىى جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ كەزەڭى.
1. وي جيناقتاۋ.
2. “بىلگەنگە مارجان”
1. تۇلعامىزدىڭ سىرتقى جابىنى
2. جەڭىل، ەركىن قوزعالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى
3. سۋدىڭ مولشەرىن بەلگىلى كولەمدە ساقتايدى.
4. دەنەگە ءار ءتۇرلى ميكروبتار ەنۋدەن ساقتايدى.
5. ىسىپ نەمەسە سۋىپ كەتۋدەن دەنە قىزۋىن ساقتايدى.
6. ءتۇسى مەلانين پيگمەنتىنە بايلانىستى ءارتۇرلى بولادى.
تەرىنىڭ قۇرىلىسى. تەرىنىڭ قۇرىلىسىن سۋرەت بويىنشا تالداۋ.
1. سىرتقى (ەپيدەرميس) - ەپيتەليي ۇلپاسىنان تۇرادى.
2. ناعىز تەرى (دەرما) - دانەكەر ۇلپادان تۇرادى.
3. تەرى استىنداعى ماي كلەچاتكاسى - ماي ۇلپاسىنان تۇزىلەدى.
IV“باقىتتى ءسات” ويىنى.
1. بوي سەرگىتۋ
2. سۋرەتپەن جۇمىس.
3. جۇمباقتاس
4. ءسىز بىلەسىز بە؟
5. ويلان، تاپ!
1. “بوي سەرگىتۋ”
1 – توپ. “تەرىنىڭ قۇرىلىسى”.
1. تەرى نەشە قاباتتان تۇرادى؟ (..........)
2. قالىڭدىعى 4 مم - گە دەيىن بولاتىن تەرىنىڭ ۇستىڭگى قاباتى. (.......................)
3. تەر، ماي بەزدەرى، شاش ءتۇبىرى، تىرناق نەگىزى بار تەرىنىڭ قاباتى. (.......................)
4. ماي جاسۋشالارىمەن تولى بورپىلداق ءارى جۇمساق قابات. (................)
5. تەرىنىڭ تۋىندىسى. (......................)
2 - توپ. “تەرىنىڭ قىزمەتى”.
1. تەرىنىڭ وكپەگە ۇقساس قىزمەتى. (........)
2. دەنەنى تىم سالقىنداۋدان جانە قىزۋدان ساقتاۋ قىزمەتى. (.........)
3. ورگانيزمدەگى سۋ الماسۋدى رەتتەۋ قىزمەتى. (...........)
4. تىتىركەنۋدى قابىلداۋ قىزمەتى. (.........)
5. حيميالىق زاتتاردىڭ زياندى اسەرىنەن قورعايتىن قىزمەتى.(.......)
3 - توپ. “تەرىنىڭ ماڭىزى”
1. تەرىنى باسقاشا قالاي ايتۋعا بولادى؟ (.............)
2. ىستىق، سۋىق، كۇيۋ، ءۇسۋ جاراقاتتارىن بىلدىرەدى. (...........)
3. قانداي پيگمەنتكە بايلانىستى تەرى ءارتۇرلى بولادى؟ (........)
4. تەرى مىقتى جانە.................
2. سۋرەتپەن جۇمىس.
سلايدتا بەرىلگەن سۋرەتتەرگە قاراپ تەرىنىڭ قىزمەتتەرىن، قۇرىلىسىن سيپاتتاۋ.
3. جۇمباقتاس
1. ەپيدەرميس 1. تىعىز ءمۇيىزدى پلاستينكا
2. دەرما 2. ءارى بورپىلداق جۇمساق، شيراتىلعان دانەكەر ۇلپالىق تالشىقتان تۇرادى.
3. ماي كلەچاتكاسى 3. كوپ قاباتتى ەپيتەلييدەن تۇراتىن قابات.
4. شاش 4. تەرىنىڭ سوزىلعىشتىعىن قامتاماسىز ەتەدى.
5. تىرناق 5. تومەنگى بولىگى جۋان تۇك بۇرتىگى.
4. ءسىز بىلەسىز بە؟
• ەڭ جۇقا تەرى كوز قاباقتارىندا
• ەڭ سەزىمتال تەرى ەرىندە
• ەڭ قالىڭ تەرى وكشەدە
• تاۋلىگىنە تەرىدەن 20 گر. تەرى مايى بولىنەدى
• تاۋلىگىنە تەرىدەن 1، 5 ليتر سۋ جانە تەر شىعادى
• 1 گر. تەر ءبولىنۋ ءۇشىن 2، 4 كدج جىلۋ جۇمسالادى
• ادام تەرىسىندە 15000 سۋىق جانە 16000 جىلۋ رەسەپتورلارى بار
• ادام شاشى سابىن كوپىرشىگىنەن 500 ەسە قالىڭ، قىلتامىرلاردان 5 ەسە، ورمەكتەن 20 ەسە قالىڭ.
5. ويلان تاپ. ( PISA ءادىسى)
1. اسقار دەنەسىنە سوققى الىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستى. دارىگەر ونىڭ تەرىسى مەحانيكالىق اسەرگە ۇشىراعاندىعىن ايتادى. اسقاردىڭ اسىرەسە كوزىنىڭ قاباق تەرىسى قاتتى زاقىمدانعان. سەبەبى نەدە؟ ءتۇسىندىر.
2. ادام تەر ارقىلى تاۋلىگىنە، شامامەن 1، 5 ل سۋ جوعالتادى. ال قۇرعاق ىستىق اتموسفەرادا دەنەدەن 10 ل - گە دەيىن سۋ بولىنەدى؟
سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىڭدار؟
3. كىشكەنتاي قايسار ويناپ ءجۇرىپ قولىنىڭ ۇشىن جاراقاتتاپ الادى. دارىگەر ونى تەكسەرىپ، ونىڭ جاراقاتتاپ العان جەرىنە جاڭادان تەرى ءتۇزىلىسى شىعاتىندىعىن ايتادى. دارىگەردىڭ تەرى ءتۇزىلىسى دەپ ايتىپ وتىرعانى نە نارسە؟
V. ساباقتى بەكىتۋ.
دۇرىس پايىمداۋىڭدى تىڭدا جانە بەلگىلە.
▪ ماي بەزدەرىندە تۇكتىڭ شىعارۋ وزەگى مەن ءتۇبىرى بولادى.
▪ تەرى قۇرىلىسىنا قاراي 5 – كە بولىنەدى
▪ تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى ماي كلەچاتكاسى
▪ تىرناق – تىعىز ءمۇيىزدى پلاستينكا
▪ تەرى ءدام سەزۋ مۇشەسى بولىپ تابىلادى
▪ تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى مەحانيكالىق اسەردەن قورعايدى
▪ تەرىنىڭ قىشقىل بەتى ميكروبتاردى جويادى
▪ تىتىركەنۋدى قابىلدايتىن تەرمورەسەپتورلار دەرما قاباتىندا
▪ تەرى جىلۋ رەتتەۋگە قاتىسپايدى
VI. وقۋشىلاردى باعالاۋ
VII. ۇيگە تاپسىرما.
§54. وقۋ مازمۇنداۋ.
تەرىنىڭ اۋرۋلارى، گيگيەناسى جايلى ينتەرنەتتەن مالىمەت جيناۋ.
توبى: 19 فكب
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تەرىنىڭ قۇرىلىسى، قىزمەتى مەن ماڭىزى تۋرالى ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ، عىلىمي كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويىن ارقىلى وي - ورىستەرىن، ويلاۋ شاپشاڭدىعىن دامىتۋ. وقۋشىلاردىڭ بيولوگيالىق تانىمىن ويىندار ويناۋ ارقىلى لوگيكالىق تاپسىرمالار ارقىلى شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ؛
ب) تاربيەلىلىك: وقۋشىلار اراسىندا ۇيىمشىلدىقتى جانە سىيلاستىقتى وياتۋ. تۇلعالىق ىزگىلىك قاسيەتتەرگە باۋلۋ جانە ۇقىپتىلىققا، سالاۋاتتى ومىرگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمە سۇحبات، جاڭا تەحنولوگيا ەلەمەنتتەرى، لوگيكالىق تاپسىرمالار، ىسكەرلىك ويىندار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى 3 توپقا ءبولۋ. تەرىنىڭ قۇرىلىسى، ماڭىزى، قىزمەتى جازىلعان سوزدەر ۇلەستىرۋ. ءار ءسوز ءوز ورنىن تابۋ.
1 - توپ «تەرىنىڭ قۇرىلىسى».
2 - توپ «تەرىنىڭ قىزمەتى».
3 - توپ «تەرىنىڭ ماڭىزى».
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ كەزەڭى. «ەر داۋلەتى – ەڭبەكتە».
1. سۇراقتى سۋرەتتە.
1. دەنساۋلىقتى نىعايتۋ، ساقتاۋ تۋرالى عىلىم.
2. جاسۋشانى زەرتتەيتىن عىلىم.
3. ادام بۇيرەگىنىڭ ماسساسى.
4. بۇيرەكتىڭ وتە ءقاۋىپتى اۋرۋى.
5. بۇيرەك قىزمەتىن زەرتتەيتىن دارىگەر
6. بۇيرەكتىڭ نەگىزگى قۇرىلىمدىق جانە قىزمەتتىك بىرلىگى.
جاۋاپتارى:
1. گيگيەنا
2. سيتولوگيا
3. 150 گ
4. نەفريت
5. ۋرولوگ
6. نەفرون
2. تەست سۇراقتارى.
1. ادام بۇيرەگىنىڭ ماسساسى؟
ا) 100 گ ۆ) 150 گ س) 350 گ
2. ۇرمەبۇرشاق ءپىشىندى جۇپ مۇشە؟
ا) وكپە ۆ) جۇرەك س) بۇيرەك
3. بۇيرەكتىڭ ويىس جاعىنداعى ىشكى كەڭەيگەن قۋىسى؟
ا) بۇيرەك استاۋى ۆ) بۇيرەك قاقپاسى س) نەفرون
4. بۇيرەك ۇلپاسى نەشە قاباتتان تۇرادى؟
ا) 3 ۆ) 2 س) 1
5. ءزار شىعارۋ مۇشەسىن كورسەت.
ا) جۇرەك ۆ) وكپە س) بۇيرەك
6. بۇيرەكتىڭ سىرتقى قوڭىرقاي ءتۇستى قاباتى؟
ا) مي زاتى ۆ) قىرتىستى زات س) بۇيرەك استاۋى
7. بۇيرەكتىڭ ىشكى بوزعىلت ءتۇستى قاباتى؟
ا) مي زاتى ۆ) قىرتىستى زات س) بۇيرەك استاۋى
8. بۇيرەك ءۇستى بەزدەرى................ جاتادى؟
ا) سىرتقى سەكرەسيا بەزدەرىنە
ۆ) ىشكى سەكرەسيا بەزدەرىنە س) ارالاس بەزدەرگە
جاۋاپتارى:
1. ۆ 5. س
2. س 6. ۆ
3. ا 7. ا
4. ۆ 8. ۆ
3. ءوزىن - ءوزى باعالاۋ.
7 دۇرىس جاۋاپ – “5”
5 دۇرىس جاۋاپ – “4”
3 دۇرىس جاۋاپ - “3”
ءىىى جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ كەزەڭى.
1. وي جيناقتاۋ.
2. “بىلگەنگە مارجان”
1. تۇلعامىزدىڭ سىرتقى جابىنى
2. جەڭىل، ەركىن قوزعالۋعا مۇمكىندىك بەرەدى
3. سۋدىڭ مولشەرىن بەلگىلى كولەمدە ساقتايدى.
4. دەنەگە ءار ءتۇرلى ميكروبتار ەنۋدەن ساقتايدى.
5. ىسىپ نەمەسە سۋىپ كەتۋدەن دەنە قىزۋىن ساقتايدى.
6. ءتۇسى مەلانين پيگمەنتىنە بايلانىستى ءارتۇرلى بولادى.
تەرىنىڭ قۇرىلىسى. تەرىنىڭ قۇرىلىسىن سۋرەت بويىنشا تالداۋ.
1. سىرتقى (ەپيدەرميس) - ەپيتەليي ۇلپاسىنان تۇرادى.
2. ناعىز تەرى (دەرما) - دانەكەر ۇلپادان تۇرادى.
3. تەرى استىنداعى ماي كلەچاتكاسى - ماي ۇلپاسىنان تۇزىلەدى.
IV“باقىتتى ءسات” ويىنى.
1. بوي سەرگىتۋ
2. سۋرەتپەن جۇمىس.
3. جۇمباقتاس
4. ءسىز بىلەسىز بە؟
5. ويلان، تاپ!
1. “بوي سەرگىتۋ”
1 – توپ. “تەرىنىڭ قۇرىلىسى”.
1. تەرى نەشە قاباتتان تۇرادى؟ (..........)
2. قالىڭدىعى 4 مم - گە دەيىن بولاتىن تەرىنىڭ ۇستىڭگى قاباتى. (.......................)
3. تەر، ماي بەزدەرى، شاش ءتۇبىرى، تىرناق نەگىزى بار تەرىنىڭ قاباتى. (.......................)
4. ماي جاسۋشالارىمەن تولى بورپىلداق ءارى جۇمساق قابات. (................)
5. تەرىنىڭ تۋىندىسى. (......................)
2 - توپ. “تەرىنىڭ قىزمەتى”.
1. تەرىنىڭ وكپەگە ۇقساس قىزمەتى. (........)
2. دەنەنى تىم سالقىنداۋدان جانە قىزۋدان ساقتاۋ قىزمەتى. (.........)
3. ورگانيزمدەگى سۋ الماسۋدى رەتتەۋ قىزمەتى. (...........)
4. تىتىركەنۋدى قابىلداۋ قىزمەتى. (.........)
5. حيميالىق زاتتاردىڭ زياندى اسەرىنەن قورعايتىن قىزمەتى.(.......)
3 - توپ. “تەرىنىڭ ماڭىزى”
1. تەرىنى باسقاشا قالاي ايتۋعا بولادى؟ (.............)
2. ىستىق، سۋىق، كۇيۋ، ءۇسۋ جاراقاتتارىن بىلدىرەدى. (...........)
3. قانداي پيگمەنتكە بايلانىستى تەرى ءارتۇرلى بولادى؟ (........)
4. تەرى مىقتى جانە.................
2. سۋرەتپەن جۇمىس.
سلايدتا بەرىلگەن سۋرەتتەرگە قاراپ تەرىنىڭ قىزمەتتەرىن، قۇرىلىسىن سيپاتتاۋ.
3. جۇمباقتاس
1. ەپيدەرميس 1. تىعىز ءمۇيىزدى پلاستينكا
2. دەرما 2. ءارى بورپىلداق جۇمساق، شيراتىلعان دانەكەر ۇلپالىق تالشىقتان تۇرادى.
3. ماي كلەچاتكاسى 3. كوپ قاباتتى ەپيتەلييدەن تۇراتىن قابات.
4. شاش 4. تەرىنىڭ سوزىلعىشتىعىن قامتاماسىز ەتەدى.
5. تىرناق 5. تومەنگى بولىگى جۋان تۇك بۇرتىگى.
4. ءسىز بىلەسىز بە؟
• ەڭ جۇقا تەرى كوز قاباقتارىندا
• ەڭ سەزىمتال تەرى ەرىندە
• ەڭ قالىڭ تەرى وكشەدە
• تاۋلىگىنە تەرىدەن 20 گر. تەرى مايى بولىنەدى
• تاۋلىگىنە تەرىدەن 1، 5 ليتر سۋ جانە تەر شىعادى
• 1 گر. تەر ءبولىنۋ ءۇشىن 2، 4 كدج جىلۋ جۇمسالادى
• ادام تەرىسىندە 15000 سۋىق جانە 16000 جىلۋ رەسەپتورلارى بار
• ادام شاشى سابىن كوپىرشىگىنەن 500 ەسە قالىڭ، قىلتامىرلاردان 5 ەسە، ورمەكتەن 20 ەسە قالىڭ.
5. ويلان تاپ. ( PISA ءادىسى)
1. اسقار دەنەسىنە سوققى الىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستى. دارىگەر ونىڭ تەرىسى مەحانيكالىق اسەرگە ۇشىراعاندىعىن ايتادى. اسقاردىڭ اسىرەسە كوزىنىڭ قاباق تەرىسى قاتتى زاقىمدانعان. سەبەبى نەدە؟ ءتۇسىندىر.
2. ادام تەر ارقىلى تاۋلىگىنە، شامامەن 1، 5 ل سۋ جوعالتادى. ال قۇرعاق ىستىق اتموسفەرادا دەنەدەن 10 ل - گە دەيىن سۋ بولىنەدى؟
سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىڭدار؟
3. كىشكەنتاي قايسار ويناپ ءجۇرىپ قولىنىڭ ۇشىن جاراقاتتاپ الادى. دارىگەر ونى تەكسەرىپ، ونىڭ جاراقاتتاپ العان جەرىنە جاڭادان تەرى ءتۇزىلىسى شىعاتىندىعىن ايتادى. دارىگەردىڭ تەرى ءتۇزىلىسى دەپ ايتىپ وتىرعانى نە نارسە؟
V. ساباقتى بەكىتۋ.
دۇرىس پايىمداۋىڭدى تىڭدا جانە بەلگىلە.
▪ ماي بەزدەرىندە تۇكتىڭ شىعارۋ وزەگى مەن ءتۇبىرى بولادى.
▪ تەرى قۇرىلىسىنا قاراي 5 – كە بولىنەدى
▪ تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى ماي كلەچاتكاسى
▪ تىرناق – تىعىز ءمۇيىزدى پلاستينكا
▪ تەرى ءدام سەزۋ مۇشەسى بولىپ تابىلادى
▪ تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى مەحانيكالىق اسەردەن قورعايدى
▪ تەرىنىڭ قىشقىل بەتى ميكروبتاردى جويادى
▪ تىتىركەنۋدى قابىلدايتىن تەرمورەسەپتورلار دەرما قاباتىندا
▪ تەرى جىلۋ رەتتەۋگە قاتىسپايدى
VI. وقۋشىلاردى باعالاۋ
VII. ۇيگە تاپسىرما.
§54. وقۋ مازمۇنداۋ.
تەرىنىڭ اۋرۋلارى، گيگيەناسى جايلى ينتەرنەتتەن مالىمەت جيناۋ.
You Might Also Like
-
جالپاق قۇرتتار ءتيپى. كىرپىكشەلى قۇرتتار كلاسى. اق سۇلاما
