InfoHub Logo

نيكولا تەسلانى كەيبىرى دانىشپان سانايدى، ال كەيبىرى ايلاكەر دەيدى. قالاي بولعاندا دا بۇل ادامنىڭ تاماشا ويلاۋ قابىلەتى مەن ۇشقىر قيالىن جوققا شىعارا المايمىز. ول كوپتەگەن يننوۆاسيالىق يدەيالاردى ۇسىندى. ولاردىڭ كەيبىرى ومىردە ىسكە استى، ال كەيبىرىن زامانداستارى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى ءارى ويعا قونبايتىن دەپ تاپتى. نازارلارىڭىزعا قيالي عالىمنىڭ 10 ەرەكشە يدەياسىن ۇسىنامىز.

1. عارىش ساۋلەلەرىن پايدالانۋ

تەسلانىڭ ءتۇرلى قىزىعۋشىلىقتارى اراسىندا بوس ەنەرگيانى پايدالانۋ كورىنىس تاپتى. بوس ەنەرگيانى اتوم ەنەرگياسى نەمەسە ساۋلە ەنەرگياسى سياقتى ورىنداردان الۋعا بولادى، جانە بۇلار از شىعىنمەن شەكسىز رەسۋرستاردى قامتاماسىز ەتە الاتىن ەدى. دەگەنمەن، بوس ەنەرگيالاردى يگەرۋدى كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر وتىرىك عىلىم دەپ تانيدى.

تەسلا وسى ەنەرگيانى پايدالانا الاتىن جۇمىس ماشيناسىن جاساپ شىعارا السا، وندا الەمدەگى ەنەرگەتيكالىق ماسەلەلەر شەشىلەتىن ەدى دەپ ەسەپتەدى. ول يونداردى پايدالى ەنەرگياعا الماستىراتىن ونەرتابىسىن ءتىپتى پاتەنتتەپ العان، الايدا ماشينا سول كۇيى جاسالماي قالدى.

2. ەلەكتروديناميكالىق يندۋكسيا

تەسلانى اينىمالى توقتىڭ اتاسى دەپ ەسەپتەيدى، ءبىراق ول ەنەرگيانى سىمسىز تاسىمالداۋعا بولاتىن الەم جايلى ارمانداعان. ونى جاساۋ ءۇشىن ول ەلەكترەنەرگيانى بۇكىل الەم بويىنشا سىمسىز تاسىمالدايتىن تەسلا مۇنارالارىنان تۇراتىن بۇكىلالەمدىك سىمسىز جۇيە قۇرۋدى ۇسىنعان. ول بۇل يدەياسىنىڭ ىسكە اسىرۋعا ابدەن بولاتىنىن دالەلدەيتىن مىسال كورسەتكەن – كورەرمەندەرگە تەسلا كاتۋشكاسىنان ءبىر مەتر قاشىقتىقتا جانىپ تۇرعان شامدى ۇسىنادى.

تەسلا ءوز ارمانىن ىسكە اسىرۋدى نيۋ-يوركتە Wardenclyffe مۇناراسىن سالۋمەن باستايدى. وكىنىشكە قاراي، دەمەۋشى بولعان JP Morgan بانكى تەسلانىڭ ەلەكترەنەرگياسىن تەگىن تاراتپاق ەكەنىن بىلگەندە قۇرىلىستى قارجىلاندىرۋدى توقتاتادى. ەگەر تەسلا ءوز يدەياسىن ىسكە اسىرعاندا، ادامدار ءاردايىم جاڭارىپ وتىراتىن قايناركوزدەردەن تەگىن جانە شەكسىز ەنەرگيا الا الاتىن ەدى. جانە بۇنىڭ قورشاعان ورتاعا جانە ادامدارعا ەش زيانى تيمەس ەدى.

3. سۋىق وت

تەسلا جۋىنۋ بولمەسىندە سابىن مەن سۋدى پايدالانۋدان ءبىرجولاتا باس تارتقىسى كەلگەن. «سۋىق وت» دەگەن اۋىتقۋشىلىقتىڭ اسەرىنەن ادام دەنەسى 2،5 ميلليون ۆولت اينىمالى توق كەرنەۋىندە تۇرادى، سونىمەن بىرگە ادام مەتالل پلاستينانىڭ ۇستىندە تۇرۋى كەرەك.  سىرتىنان قاراعاندا ادام تۇگەلدەي وتقا ورانعان سياقتى كورىنەدى. بۇل ءادىس ادام تەرىسىنىڭ وتكىزگىشتىگى ارقاسىندا جۇمىس ىستەيدى، جانە، بۇل سابىن جانە سۋمەن جۋىنعاننان الدەقايدا ءتيىمدى. سونىمەن قاتار، تەسلا سۋىق وتتىڭ كومەگىمەن ادام تازارىپ قانا قويماي، سەرگىپ قالاتىنىن ايتقان. بۇل ونەرتابىسىنا دا قارجى تابىلماي، اقىرى ۇمىت بولدى.

4. تەسلاسكوپ

تەسلانىڭ تاعى ءبىر ونەرتابىسى – جاتعالامشارلىقتارمەن سويلەسۋگە ارنالعان قۇرىلعىسى. عالىم وسى تەسلاسكوپ ارقىلى جاتعالامشارلىقتارمەن سويلەسكەنىن ايتقان. سونىمەن قاتار تەسلاسكوپتى عارىش ساۋلەسىن ەنەرگياعا اينالدىرا الاتىن «گيپەركەڭىستىك وسيللياتورى» رەتىندە پايدالانۋعا بولار ەدى. بۇل قۇرىلعى ەنەرگيانى قانشا قاشىق بولسا دا كەڭىستىككە كوپ مولشەردە جەتكىزىپ تۇراتىن ەدى. دەگەنمەن، تەسلاعا سەنگەندەر از بولدى، سەبەبى ونىڭ بۇل تەورياسىنا دالەل بولاتىن ەشتەڭە بولمادى. تەسلا مارستا ءومىر بار-جوعىن جەر بەتىنە الىپ شاعىلدىرعىشتار ورناتىپ بىلۋگە بولادى دەپ ەسەپتەگەن.

5. تەسلانىڭ ءولىم ساۋلەسى

تەسلانىڭ كوپتەگەن ونەرتابىسى ءقاۋىپتى كورىنگەنىمەن، عالىمنىڭ ءوزى سوعىستى جەككورەتىن جانە كەز كەلگەن سوعىستىڭ الدىن الاتىن «ءولىم سالۋەسىن» جاساۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىتى مەن كۇش-قۋاتىن جۇمساعان. ءولىم ساۋلەسى ەنەرگيا ساۋلەسىن 400 كم قاشىقتىقتان اتا الاتىنداي جەدەلدەتكىشتەن تۇرعان. تەسلا بۇل ساۋلەنىڭ كەز كەلگەن قوزعالتقىشتى ەرىتىپ، كەز كەلگەن ۇشاقتى اتىپ تۇسىرە الاتىنىنا سەنىمدى بولعان. بۇل قۇرىلعىنى جاساۋ ءۇشىن وعان $ 2 000 000 كەرەك بولعان، ءبىراق عالىم وعان اقشا تابا المادى. تەسلا بۇل يدەياسىن JP Morgan بانكىنە بەرمەك بولعاندا، ولار دا باس تارتقان.

6. اۋا رايىن باسقارۋ

لازەرلەر ارقىلى اۋا رايىن باسقارۋ

تەسلا جەر بەتىندە اۋا رايىن باسقارۋعا بولادى دەپ سەنگەن. جانە كەز كەلگەن قورشاعان ورتانى جەمىس-جيدەككە قۇنارلى ەتۋگە بولادى دەپ ەسەپتەگەن. ول ءۇشىن جەردىڭ ماگنيتتىك ءورىسىن وزگەرتەتىن ارنايى راديوتولقىنداردى پايدالانۋ كەرەك دەگەن.

تەسلا اۋا رايىن باسقارۋ ونەرتابىستارىنا كوپتەگەن پاتەنتتەر العان جانە تولقىندار اۋا رايىن باسقارۋعا قولدانىلا الاتىنىن دالەلدەگەندەي بولعان. كەيبىر تەورەتيكتەر تەسلانىڭ قاعازدارى اقىر سوڭىندا بىرەۋلەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، بۇگىندە اۋا رايىن باسقارۋعا پايدالانىلىپ ءجۇر دەپ ەسەپتەيدى.

7. رەنتگەن زەڭبىرەگى

رەنتگەندىك ساۋلەلەنۋ ماسەلەسى توڭىرەگىندە كوپتەگەن عالىمدار جۇمىس ىستەگەن، سونىڭ ىشىندە تەسلا دا بار. رەنتگەننىڭ ءتۇپنۇسقالىق كونسترۋكسيالارىن پايدالانا وتىرىپ، تەسلا ونىڭ رەنتگەن ساۋلەلەرىمەن تاجىريبەلەرىن جالعاستىردى. وسى ۋاقىتتا تەسلا مارك تۆەنمەن جاقىن دوستاسادى. تەسلا ءبىر كەزدەرى مارك تۆەندى ءىشقاتۋ اۋرۋىنان ەمدەپ شىعارعان بولاتىن. تۆەن مەن تەسلا رەنتگەن زەڭبىرەگىمەن نەشە ءتۇرلى تاجىريبە جاسايتىن. بۇل زەڭبىرەكتى تەسلا قاعاز بەتىن رەنتگەن ساۋلەسىنىڭ تۇيىنىمەن تەسىپ كورۋ ارقىلى ويلاپ تاپقان. ءبىراق مۇنى ىسكە اسىرا العان جوق.

8. اينىمالى توق

1882 جىلى نيكولا تەسلا پاريجگە كوشىپ كەلىپ، توماس ەديسونمەن جۇمىس ىستەي باستايلى. ەديسون وعان دەيىن ادامزاتتىڭ ەلەكتر ماسەلەسىن شەشىپ بەرەدى دەگەن اينىمالى توقتى اشقان بولاتىن.

اينىمالى توق گەنەراتورىمەن بىرنەشە ماسەلە بولعان، جانە ەديسون ەگەر تەسلا وسى ماسەلەلەردى شەشىپ، گەنەراتوردى قايتا جاساپ شىقسا $ 50 000 بەرەمىن دەگەن. تەسلا جوبانىڭ ءوز بولىگىن ورىنداپ شىقتى دا، ەديسونعا وسى ماسەلەلەردى شەشەتىن بىرنەشە پاتەنتىن بەردى. الايدا ۋادە ەتكەن اقشاسىن تەسلا الا العان جوق. ناتيجەسىندە ول ەديسوننان كەتىپ قالىپ، ءوز كومپانياسىن قۇرىپ، اينىمالى توق دەپ تانىمال بولعان ەلەكترەنەرگياسىنىڭ جاڭا ءتۇرىن دامىتۋدى باستادى. ونىڭ جاڭالىعى ۇزدىكسىز توقپەن سالىستىرعاندا بىرنەشە ايقىن ارتىقشىلىعى بولدى.

ەديسون شاكىرتىنىڭ اينىمالى توق جاساۋعا كىرىسكەنىن بىلگەندە قاتتى اشۋلانادى، جانە اينىمالى توقتى جوققا شىعارۋ ءۇشىن بارلىعىن جاسايدى. ەديسون اينىمالى توق بىردەن ورتەپ جىبەرۋى مۇمكىن جانە ادام ولىمىنە اكەلۋى مۇمكىن دەپ سەندىرەدى. قۋانىشىمىزعا وراي، وعان ەشكىم سەنبەيدى، جانە قازىردە اينىمالى توق كەڭ قولدانىستا.

9. بۇتكىل الەمدى ەلەكتريفيكاسيالاۋ

تەسلا ەلەكترەنەرگياسىن پايدالانۋدى قىسقارتۋ ارقىلى بۇكىل الەمدى جارىقتاندىرۋعا بولادى دەپ توپشىلادى. ول ەنەرگيا ارقىلى قوزاتىن سيرەتىلگەن گاز ليۋمينەسەنسياسى ءپرينسيپىن پايدالانعىسى كەلدى. زەرتتەۋشى ۋلتراكۇلگىن ەنەرگيانىڭ قاتتى تۇيىنىمەن اتموسفەرانىڭ جوعارعى قاباتىن «اتىپ ءتۇسىرۋدى» جوسپارلاعان. بۇل اتموسفەراداعى بولشەكتەردىڭ سولتۇستىك شۇعىلا سياقتى بۇكىل الەمدى جارىقتاندىرىپ تۇرۋى كەرەك بولعان.  تەسلا وسى ءادىس ارقىلى تيتانيك سياقتى قايعىلى وقيعالاردىڭ الدىن الۋعا بولادى دەپ ەسەپتەگەن.

10. تەسلانىڭ وسيللياتورى

بارلىعى اتمومنان تۇرادى، جانە ءاربىر نىسانادا اتومدار ءوز جيىلىگىندە دىرىلدەپ تۇرادى. مەحانيكالىق جۇيەنىڭ اۋىتقۋ جيىلىگى اتومدار ءدىرىلىنىڭ تابيعي جيىلىگىمەن سايكەس كەلگەندە، جۇيە جاڭعىرىققا تاپ بولادى. بۇعان سامال جەلدەن جاڭعىرىققا تاپ بولعان تاكوما بۇعازىنداعى كوپىر مىسال بولا الادى.

وسى تۇجىرىمدامانى پايدالانا وتىرىپ، تەسلا عيماراتتى قيراتا الاتىن قالتا ماشيناسىن ويلاپ تاپتى. وسيللياتورمەن تاجىريبە كەزىندە وعاش شۋ باستالدى جانە ماشينانىڭ اينالاسىندا نايزاعاي يرەلەڭدەي باستادى. كەيىن زەرتحاناداعىلاردىڭ دەرلىگى ماشينانىڭ اينالاسىندا ۇشا باستايدى. عيمارات تۇگەلدەي قيراماس بۇرىن، تەسلاعا ماشينانى بالعامەن قيراتۋعا تۋرا كەلدى.

تەسلا ماشيناسى «تەلەگوديناميكانى» پايدالانا وتىرىپ مەحانيكالىق ەنەرگيانى الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىنە جىبەرە الادى دەپ ويلادى. سونىمەن قاتار ماشينا ەمدەي الاتىن قاسيەتكە يە دەدى (ەگەر ادام دەنەسىنىڭ تابيعي ءدىرىل جيىلىگىن الاتىن بولساق).

---