ءتىل – جانىمنىڭ تىرەگى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
مۋحامەتجانوۆا ينديرا ەربولات قىزى
سىنىبى: 8، 9، 10
تاقىرىبى: «ءتىل – جانىمنىڭ تىرەگى»
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءۇش تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ دۇنيەتانىمىن، وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ ارقىلى تانىم، ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپ جازىلعان پلاكات، ءتىل تۋرالى ناقىل سوزدەر.
بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىم ءسوزى: ارمىسىزدار قۇرمەتتى وقۋشىلار، اياۋلى ۇستازدار! بۇگىن سىزدەر 8، 9، 10 - سىنىپ وقۋشىلار اراسىندا وتەتىن «ءتىل – جانىمنىڭ تىرەگى» اتتى زياتكەرلىك سايىستىڭ كۋاگەرى بولاسىزدار. سايىسىمىزدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى بۇگىن بالالار جەكە دارا ەمەس، توپ بولىپ ءبىلىم، ونەر سىناماقشى.
ويىنىمىزدى باستاماس بۇرىن سىزدەردى، وسى سايىسقا ءادىل باعا بەرەتىن، ءار اينالىمنىڭ ەسەبىن شىعارىپ، قورىتىندىسىن ايتاتىن قازىلارمەن تانىستىرىپ وتەيىن.
ويىنىمىز التى كەزەڭنەن تۇرادى، اتاپ وتسەك:
1 - كەزەڭ. تانىستىرۋ. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرادى.
2 - كەزەڭ. «ونەرپاز بولساڭ...». ءار توپتان ءبىر وقۋشى جاتقا ولەڭ وقيدى.
3 - كەزەڭ. «كينو الەمى». ءار توپقا ءبىر فيلمنەن ءۇزىندى كورسەتىلەدى. وقۋشىلار ءفيلمنىڭ اتىن، تۇسىرىلگەن جىلى مەن باستى كەيىپكەرلەرىن اتاۋ كەرەك.
4 - كەزەڭ. «تاپقىر پوليگلوت». جۇمباقتى شەشىپ، جاۋابىن ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارۋ.
5 - كەزەڭ. كورىنىس قويۋ. كورىنىسكە توپ مۇشەلەرىنەن تىس وقۋشىلار قاتىسا الادى.
6 - كەزەڭ. «سەن بىلەسىڭ بە؟». سۇراق - جاۋاپ.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ونەر مەن بىلىمدە،
اركىمنىڭ ءوز جولى بار.
سايىسارلىق بۇگىندە،
وزىندىك مەنىڭ ءۇنىم بار. ءبىلىمپاز توپتار وزدەرىن تانىستىرسىن.
1 - كەزەڭ. تانىستىرۋ. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرادى. (توپتىڭ اتى، ۇرانى، توسبەلگىسى).
2 - كەزەڭ. «ونەرپاز بولساڭ...». ءار توپتىڭ اتىنان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ، جاتقا ولەڭ وقيدى.
8 - سىنىپ. تۇرسىنوۆ نۇربولات (م. شاحانوۆ «ءتورت انا»)
9 - سىنىپ. ورازالينا جانەل
10 - سىنىپ. تۇكتىبايەۆا جادىرا
3 - كەزەڭ. «كينو الەمى». ءار توپقا ءبىر فيلمنەن ءۇزىندى كورسەتىلەدى. وقۋشىلار ءفيلمنىڭ اتىن، تۇسىرىلگەن جىلى مەن باستى كەيىپكەرلەرىن اتاۋ كەرەك. تابا الماسا، قارسىلاس توپتار جاۋاپ بەرىپ ۇپايلارىن تولىقتىرۋعا بولادى.
8 - سىنىپ. («مەنىڭ اتىم قوجا»، 1963 ج.، رەج. ا. قارساقبايەۆ، كەيىپكەر: نۇرلان سانجار (سەگىزبايەۆ)، بيكەن ريموۆا، گۇلنار قارابايەۆا)
9 - سىنىپ. («جاۋجۇرەك مىڭ بالا»، 2012 ج. رەج. ا. ساتايەۆ، كەيىپكەر: ا. تولەپوۆ، ا. وتەپبەرگەن، ءا. انۋاربەك)
10 - سىنىپ. («كوشپەندىلەر»، 2005 ج. قازاق - فرانسۋز ءفيلمى، كەيىپكەر: دجەي ەرناندەس، ايانات ەسماعانبەتوۆا، دوسحان، ەرىك جولجاقسىنوۆتار، ديلناز احمادييەۆا، كۋنو بەككەر، مارك داكاسكوس).
4 - كەزەڭ. «تاپقىر پوليگلوت». قازاق ورىس تىلدەرىندە بەرىلگەن جۇمباقتاردى شەشىپ، جاۋابىن قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارۋ.
1. تۇرادى ىلعي سورەدە،
ءىشى تولى ونەگە. (كىتاپ، كنيگا، book)
2. ۆەزوت، ا نە لوشاد،
لەتيت، ا نە پتيسا،
جۋججيت، ا نە پچەلا. (ءسامولوت، ۇشاق، plane)
3. ۇلكەن التىن تاباقتان،
الەمگە نۇر تاراتقان. (كۇن، سولنسە، sun)
4. ۋپادەت – پوسكاچەت،
ۋداريش – نە پلاچەت. (مياچ، دوپ، ball)
5. قىردا جۇرەر ول جورتىپ،
ءىنى دە جوق بارمايتىن،
قۇيرىعىمەن بۇلتارتىپ،
قانداي اڭ ول الدايتىن؟ (تۇلكى، ليسا، fox)
6. تەبە دانو،
ا ليۋدي يم پولزۋيۋتسيا. (ەسىم، يميا، name)
7. جەمىس - جيدەك جەگەنىم
بالدى جاقسى كورەمىن. (ايۋ، مەدۆەد، bear)
8. كرۋگوم ۆودا، ا س پيتەم بەدا. (مۇحيت، مورە، sea).
9. قويماسىن قىس اقتارىپ،
جەردى جاپتى اق مامىق. (قار، سنەگ، snow)
10. مى دەن نە سپيم،
مى نوچ نە سپيم،
ي دەن ي نوچ
ستۋچيم، ستۋچيم. (ساعات، چاسى، clock)
5 - كەزەڭ. كورىنىس قويۋ. كورىنىسكە توپ مۇشەلەرىنەن تىس وقۋشىلار قاتىسا الادى.
8 - سىنىپ
قازاق ءتىلى مەن ءۇش بي
وقۋشى: (ساحنا سىرتىنان داۋىس)
مەن زامانىمدا قانداي ەدىم؟ مەن اقىن، شەشەن، ءدىلمار بابالارىڭنىڭ بۇلبۇلداي سايراعان ءتىلى ەدىم. ءمولدىر سۋداي تازا ەدىم. جىرعا سوققان تولقىنداي ەكپىندى ەدىم. مەن ناركەسكەندەي وتكىر ەدىم. ەندى قاندايمىن؟ كىرلەنىپ بارامىن، بىلعانىپ بارامىن. جاسىدىم، مۇقالدىم. مەن نە كورمەدىم؟ ماعان اكەلىپ اراب پەن پارسىنى قوستى. بەرتىن كەلە شۇلدىرلەتىپ نوعايدى، بىلدىرلاتىپ ورىستى ارالاستىردى. ءبىر كۇندەردە مەنى مۇلدە جوق قىلعىسى كەلگەندەردە بولدى. ولىدە ءۇشباقى بولعىر ابايعا وكپەم جوق. تىرىدە ماعان ارا تۇسۋشىلەر از بولدى. مەن جىلى ءسوزدى، الدىمەن اينالىپ كەتەيىن، وسى كۇنگى احمەت دەگەن كىسىدەن عانا ەستىدىم.
تولە بي:
جاسىما!
ۋا، حالقىم!
كوسىلە شابار جەرىڭ بار!
تاۋ كوتەرگەن ەلىڭ بار،
قول باستايتىن ەرىڭ بار.
اتادان قالعان سارا جولىڭ بار،
ءسوز ءقادىرىن بىلىڭدەر!
وقۋشى: (ساحنا سىرتىنان داۋىس)
توڭكەرىسكە شەيىن كورمەگەنىم قالعان جوق. توڭكەرىس بولماسا، بەيشارا قازاق مەنەن ايىرىلاتىن دا شىعار دەپ ەدىم. توڭكەرىس بولدى. قازاقتىڭ كوزى اشىلدى. قازاقتىڭ كوزى اشىلعان سوڭ، مەنىڭ دە كۇنىم تۋدى عوي دەپ قۋانۋشى ەدىم. مولدالاردىڭ ءتىلماشتاردىڭ قول جاۋلىعى بولۋدان قۇتىلدىم عوي دەپ ويلاۋشى ەدىم. ونىڭ ۇستىنە قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل بولسىن دەگەن زاڭ شىقتى. توبەم كوككە ءتورت ەلى جەتپەدى. ءبىراق نە كەرەگى بار، بوسقا قۋانعان ەكەنمىن...
قازىبەك بي:
نالىما! ءبىز قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز. ءبىراق ەشكىمگە سوقتىقپاي، جاي جاتقان ەلمىز. ەلىمىزدەن قۇت بەرەكە قاشپاسىن دەپ، جەرىمىزدىڭ شەتىن جاۋ باسپاسىن دەپ، نايزاعا ۇكى تاققان ەلمىز. ەشبىر دۇشپان باسىنباعان ەلمىز. باسىمىزدان ءسوزدى اسىرماعان ەلمىز!
وقۋشى: (ساحنا سىرتىنان داۋىس)
جاننىڭ ءبارى تەڭدىك الىپ جاتقان كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تۇسىندا مەنىڭ بۇتىمدى بۇت، سانىمدى سان قىلىپ، كىم كورىنگەن سوزعىلاي باستادى. وزگەنى نە قىلايىن، وتارشىلدىق ساياساتىن قولدانباس - اۋ دەيتىن ءبىلىم كەڭەسى ەكەش ءبىلىم كەڭەسى دە مەن ايامادى.
ايتەكە بي:
تامىرى سۋدا تۇرسا دا
ۋاقىتى جەتكەندە
قۋرامايتىن قۇراق جوق.
تەك جاقسىدان ولمەيتىن ءسوز قالادى.
مۋحامەتجانوۆا ينديرا ەربولات قىزى
سىنىبى: 8، 9، 10
تاقىرىبى: «ءتىل – جانىمنىڭ تىرەگى»
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءۇش تىلگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ دۇنيەتانىمىن، وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ ارقىلى تانىم، ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپ جازىلعان پلاكات، ءتىل تۋرالى ناقىل سوزدەر.
بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىم ءسوزى: ارمىسىزدار قۇرمەتتى وقۋشىلار، اياۋلى ۇستازدار! بۇگىن سىزدەر 8، 9، 10 - سىنىپ وقۋشىلار اراسىندا وتەتىن «ءتىل – جانىمنىڭ تىرەگى» اتتى زياتكەرلىك سايىستىڭ كۋاگەرى بولاسىزدار. سايىسىمىزدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى بۇگىن بالالار جەكە دارا ەمەس، توپ بولىپ ءبىلىم، ونەر سىناماقشى.
ويىنىمىزدى باستاماس بۇرىن سىزدەردى، وسى سايىسقا ءادىل باعا بەرەتىن، ءار اينالىمنىڭ ەسەبىن شىعارىپ، قورىتىندىسىن ايتاتىن قازىلارمەن تانىستىرىپ وتەيىن.
ويىنىمىز التى كەزەڭنەن تۇرادى، اتاپ وتسەك:
1 - كەزەڭ. تانىستىرۋ. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرادى.
2 - كەزەڭ. «ونەرپاز بولساڭ...». ءار توپتان ءبىر وقۋشى جاتقا ولەڭ وقيدى.
3 - كەزەڭ. «كينو الەمى». ءار توپقا ءبىر فيلمنەن ءۇزىندى كورسەتىلەدى. وقۋشىلار ءفيلمنىڭ اتىن، تۇسىرىلگەن جىلى مەن باستى كەيىپكەرلەرىن اتاۋ كەرەك.
4 - كەزەڭ. «تاپقىر پوليگلوت». جۇمباقتى شەشىپ، جاۋابىن ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارۋ.
5 - كەزەڭ. كورىنىس قويۋ. كورىنىسكە توپ مۇشەلەرىنەن تىس وقۋشىلار قاتىسا الادى.
6 - كەزەڭ. «سەن بىلەسىڭ بە؟». سۇراق - جاۋاپ.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
ونەر مەن بىلىمدە،
اركىمنىڭ ءوز جولى بار.
سايىسارلىق بۇگىندە،
وزىندىك مەنىڭ ءۇنىم بار. ءبىلىمپاز توپتار وزدەرىن تانىستىرسىن.
1 - كەزەڭ. تانىستىرۋ. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرادى. (توپتىڭ اتى، ۇرانى، توسبەلگىسى).
2 - كەزەڭ. «ونەرپاز بولساڭ...». ءار توپتىڭ اتىنان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ، جاتقا ولەڭ وقيدى.
8 - سىنىپ. تۇرسىنوۆ نۇربولات (م. شاحانوۆ «ءتورت انا»)
9 - سىنىپ. ورازالينا جانەل
10 - سىنىپ. تۇكتىبايەۆا جادىرا
3 - كەزەڭ. «كينو الەمى». ءار توپقا ءبىر فيلمنەن ءۇزىندى كورسەتىلەدى. وقۋشىلار ءفيلمنىڭ اتىن، تۇسىرىلگەن جىلى مەن باستى كەيىپكەرلەرىن اتاۋ كەرەك. تابا الماسا، قارسىلاس توپتار جاۋاپ بەرىپ ۇپايلارىن تولىقتىرۋعا بولادى.
8 - سىنىپ. («مەنىڭ اتىم قوجا»، 1963 ج.، رەج. ا. قارساقبايەۆ، كەيىپكەر: نۇرلان سانجار (سەگىزبايەۆ)، بيكەن ريموۆا، گۇلنار قارابايەۆا)
9 - سىنىپ. («جاۋجۇرەك مىڭ بالا»، 2012 ج. رەج. ا. ساتايەۆ، كەيىپكەر: ا. تولەپوۆ، ا. وتەپبەرگەن، ءا. انۋاربەك)
10 - سىنىپ. («كوشپەندىلەر»، 2005 ج. قازاق - فرانسۋز ءفيلمى، كەيىپكەر: دجەي ەرناندەس، ايانات ەسماعانبەتوۆا، دوسحان، ەرىك جولجاقسىنوۆتار، ديلناز احمادييەۆا، كۋنو بەككەر، مارك داكاسكوس).
4 - كەزەڭ. «تاپقىر پوليگلوت». قازاق ورىس تىلدەرىندە بەرىلگەن جۇمباقتاردى شەشىپ، جاۋابىن قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارۋ.
1. تۇرادى ىلعي سورەدە،
ءىشى تولى ونەگە. (كىتاپ، كنيگا، book)
2. ۆەزوت، ا نە لوشاد،
لەتيت، ا نە پتيسا،
جۋججيت، ا نە پچەلا. (ءسامولوت، ۇشاق، plane)
3. ۇلكەن التىن تاباقتان،
الەمگە نۇر تاراتقان. (كۇن، سولنسە، sun)
4. ۋپادەت – پوسكاچەت،
ۋداريش – نە پلاچەت. (مياچ، دوپ، ball)
5. قىردا جۇرەر ول جورتىپ،
ءىنى دە جوق بارمايتىن،
قۇيرىعىمەن بۇلتارتىپ،
قانداي اڭ ول الدايتىن؟ (تۇلكى، ليسا، fox)
6. تەبە دانو،
ا ليۋدي يم پولزۋيۋتسيا. (ەسىم، يميا، name)
7. جەمىس - جيدەك جەگەنىم
بالدى جاقسى كورەمىن. (ايۋ، مەدۆەد، bear)
8. كرۋگوم ۆودا، ا س پيتەم بەدا. (مۇحيت، مورە، sea).
9. قويماسىن قىس اقتارىپ،
جەردى جاپتى اق مامىق. (قار، سنەگ، snow)
10. مى دەن نە سپيم،
مى نوچ نە سپيم،
ي دەن ي نوچ
ستۋچيم، ستۋچيم. (ساعات، چاسى، clock)
5 - كەزەڭ. كورىنىس قويۋ. كورىنىسكە توپ مۇشەلەرىنەن تىس وقۋشىلار قاتىسا الادى.
8 - سىنىپ
قازاق ءتىلى مەن ءۇش بي
وقۋشى: (ساحنا سىرتىنان داۋىس)
مەن زامانىمدا قانداي ەدىم؟ مەن اقىن، شەشەن، ءدىلمار بابالارىڭنىڭ بۇلبۇلداي سايراعان ءتىلى ەدىم. ءمولدىر سۋداي تازا ەدىم. جىرعا سوققان تولقىنداي ەكپىندى ەدىم. مەن ناركەسكەندەي وتكىر ەدىم. ەندى قاندايمىن؟ كىرلەنىپ بارامىن، بىلعانىپ بارامىن. جاسىدىم، مۇقالدىم. مەن نە كورمەدىم؟ ماعان اكەلىپ اراب پەن پارسىنى قوستى. بەرتىن كەلە شۇلدىرلەتىپ نوعايدى، بىلدىرلاتىپ ورىستى ارالاستىردى. ءبىر كۇندەردە مەنى مۇلدە جوق قىلعىسى كەلگەندەردە بولدى. ولىدە ءۇشباقى بولعىر ابايعا وكپەم جوق. تىرىدە ماعان ارا تۇسۋشىلەر از بولدى. مەن جىلى ءسوزدى، الدىمەن اينالىپ كەتەيىن، وسى كۇنگى احمەت دەگەن كىسىدەن عانا ەستىدىم.
تولە بي:
جاسىما!
ۋا، حالقىم!
كوسىلە شابار جەرىڭ بار!
تاۋ كوتەرگەن ەلىڭ بار،
قول باستايتىن ەرىڭ بار.
اتادان قالعان سارا جولىڭ بار،
ءسوز ءقادىرىن بىلىڭدەر!
وقۋشى: (ساحنا سىرتىنان داۋىس)
توڭكەرىسكە شەيىن كورمەگەنىم قالعان جوق. توڭكەرىس بولماسا، بەيشارا قازاق مەنەن ايىرىلاتىن دا شىعار دەپ ەدىم. توڭكەرىس بولدى. قازاقتىڭ كوزى اشىلدى. قازاقتىڭ كوزى اشىلعان سوڭ، مەنىڭ دە كۇنىم تۋدى عوي دەپ قۋانۋشى ەدىم. مولدالاردىڭ ءتىلماشتاردىڭ قول جاۋلىعى بولۋدان قۇتىلدىم عوي دەپ ويلاۋشى ەدىم. ونىڭ ۇستىنە قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل بولسىن دەگەن زاڭ شىقتى. توبەم كوككە ءتورت ەلى جەتپەدى. ءبىراق نە كەرەگى بار، بوسقا قۋانعان ەكەنمىن...
قازىبەك بي:
نالىما! ءبىز قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز. ءبىراق ەشكىمگە سوقتىقپاي، جاي جاتقان ەلمىز. ەلىمىزدەن قۇت بەرەكە قاشپاسىن دەپ، جەرىمىزدىڭ شەتىن جاۋ باسپاسىن دەپ، نايزاعا ۇكى تاققان ەلمىز. ەشبىر دۇشپان باسىنباعان ەلمىز. باسىمىزدان ءسوزدى اسىرماعان ەلمىز!
وقۋشى: (ساحنا سىرتىنان داۋىس)
جاننىڭ ءبارى تەڭدىك الىپ جاتقان كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تۇسىندا مەنىڭ بۇتىمدى بۇت، سانىمدى سان قىلىپ، كىم كورىنگەن سوزعىلاي باستادى. وزگەنى نە قىلايىن، وتارشىلدىق ساياساتىن قولدانباس - اۋ دەيتىن ءبىلىم كەڭەسى ەكەش ءبىلىم كەڭەسى دە مەن ايامادى.
ايتەكە بي:
تامىرى سۋدا تۇرسا دا
ۋاقىتى جەتكەندە
قۋرامايتىن قۇراق جوق.
تەك جاقسىدان ولمەيتىن ءسوز قالادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
