ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى
ماڭعىستاۋ وبلىسى، ءتۇپقاراعان اۋدانى،
№ 1 مەكتەپ – ليسەيى توكايەۆا ءايتبيبى
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ەلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، قازاق ەلىنىڭ ءتىلىن، رامىزدەرىن قاستەرلەۋگە، ءتىل مادەنيەتىن ساقتاي بىلۋگە ۇيرەتۋ، ءتىلىمىزدىڭ ءقادىر - قاسيەتىن بويلارىنا دارىتۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقستاننىڭ ءانۇرانى، كوك بايراعى، ەلتاڭباسى. ماقال – ماتەلدەر، قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭى، ۇلاعاتتى سوزدەر، اقىن - جازۋشىلاردىڭ پورترەتى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءانۇران ورىندالادى
كىرىسپە ءسوزى:«ءتالىم – تاربيە تىلدەن باستالادى»
نەگىزگى ءبولىم.
«بىلەكتى ءبىردى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى»
قورىتىندى
«ءتىل تاعدىرى – بارشا قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى»
كىرىسپە ءسوز.
ءمۇعالىم: ماعجان جۇمابايەۆ اتامىز «ءتىل – ادام جانىنىڭ ءتىلماشى، ءتىلى كەم بولسا، ادامنىڭ قور بولعانى» دەگەن ەكەن. ءتىل – تاريح تەرەڭىنە بويلاتىپ، ونەر بۇلاعىنا سۋسىنداتاتىن رۋحاني الەمىمىزدىڭ سارقىلماس بۇلاعى.
ءتىل ءاربىر ادامعا انا سۇتىمەن بەرىلەدى. ءتىل - ءاربىر ەلدىڭ، ۇلتتىڭ ماقتانىشى.
ءتالىم - تاربيە تىلدەن باستالادى.
ولاي بولسا، ءتىل - بوبەكتىڭ ءۇنى، ءتىل - انانىڭ ءالديى، ءتىل – بەسىك جىرى. انا ءتىلىن جىرلاماعان اقىن جوق بولار. انا ءتىلى - ار ولشەمى. ءتىلدى شۇبارلاۋلاردى شۇبارلاۋ، كوڭىل تۇنىعىن لايلاۋ.
ءان: «انامنىڭ ءتىلى»
(ءتىل تۋرالى ولەڭدەر جانە ۇلاعاتتى سوزدەر وقىلادى)
مارلەن: تۋعان ءتىلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وشەمىن.
ايگەرىم: قازاق ءتىلىم – سايالاعان نۇر باعىم،
قازاق ءتىلىم - انا ءتىلىم، ارداعىم.
سەن ارقىلى جەتىپ جاتىر ومىرگە
جان سىرلارىم، تىلەگىم، بار ارمانىم.
دينارا: ءتىلىم مەنىڭ،
وسى جەردە شەجىرەم، جىرىم مەنىڭ.
اسان قايعى ارمانى، قورقىت كۇيى،
تاعدىرىممەن تامىرلاس مۇڭىم مەنىڭ.
ءتىلىم مەنىڭ،
جاۋعا ايبارىم، ۇرانىم، تۋىم مەنىڭ.
الماز: ءتىل دەگەنىم – تۇسىنىستىك قۇرالى،
ءتىل ارقىلى ادام ءبارىن ۇعادى.
تاتۋلىق تا، بىرلىك، دوستىق، بەرەكە،
ءبارى – ءبارى وسى ۇعىمعا سيادى.
اينۋر: ءتىل – سارقىلماس قازىنا. ول حالىقپەن بىرگە دامىپ، كۇندەلىكتى قارىم - قاتىناس ىسىنە، قاسيەتىنە قاراي بايىپ وتىرادى. ءتىل – بابانىڭ كوزى، اتانىڭ مۇراسى.
راۋان: جانباسام دا، جانسام دا،
تۋعان تىلدە سايرايمىن.
مىلقاۋ بولىپ قالسام دا،
تۋعان تىلدە ويلايمىن.
توبىش: تۋعان تىلدە سىرى تەرەڭ جانىم بار
تۋعان تىلدە ءانىم مەنەن ءسانىم بار.
تۋعان ءتىلىم ءتىل بولۋدان قالسا ەگەر،
جۇرەگىمدى سۋىرىپ - اق الىڭدار.
(ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى حرونولوگيا كورسەتىلەدى)
2. نەگىزگى ءبولىم:«بىلەكتى ءبىردى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار»
قازاق سسر - ءىنىڭ «ءتىل تۋرالى»زاڭى قابىلداندى
1989 جىل 22 - قىركۇيەك
1989 جىل 22 - قازان الماتى قالاسىندا وتكىزىلگەن قۇرىلتايدا حالىقارالىق «قازاق ءتىلى»قوعامى قۇرىلدى
1990 جىل 22 - ناۋرىز رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى»گازەتى جارىققا شىقتى
1993 جىل 28 - قاڭتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى قابىلداندى. وندا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكتتىك ءتىلى بولىپ بەكىتىلدى.
2001 جىل 7 - اقپان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى«تىلدەردى قولداۋ مەن دامىتۋدىڭ 2001 - 2010جىلعا ارنالعان باعدارلاماسى»№550جارلىققا قول قويدى.
2011 - 2012 وقۋ جىلى
2007 جىل مەملەكەتتىك ءتىل جىلى بولىپ جاريالاندى
2008 جىل قىركۇيەك مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ پرەزيدەنتتىك قورى قۇرىلدى.
«تىلدەر تۋرالى»زاڭدا 6 تاراۋ بار
1 - تاراۋ
جالپى ەرەجەلەر
(1 - 7باپتار) 2 - تاراۋ
ءتىل – مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن - ءوزى باسقارۋ 3 - تاراۋ
ءتىل - ءبىلىم بەرۋ، عىلىم،
مادەنيەت
جانە بۇقارالىق
اقارات
قۇرالدارى 4 - تاراۋ
ءتىل - ەلدى - مەكەن اتاۋلارىندا،
جالقى ەسىمدەردە... 5 - تاراۋ
ءتىلدى قۇقىقتىق
قورعاۋ
(23 - 26 باپتار) 6 - تاراۋ
ءتىلدى شەت ەلدەرمەن جانە حالىقارا - لىق ۇيىمدارمەن قاتىناستار - دا
1 - كەزەكتە «ءبارىن بىلگىم كەلەدى؟» سايىسىمىزدى باستايمىز (سۇراق – جاۋاپ)
ال، بالالار تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتىلى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ەڭ تازا ءتىل – تەك قانا ءبىر ءتىلدى ءبىلىپ، پارسىلارمەن ارالاسپايتىن، جات جۇرتقا بارىپ - كەلىپ، قارىم - قاتىناس جاسامايتىن ادامداردىڭ ءتىلى. ەكى ءتىل بىلەتىن جانە شاھار حالىقتارىمەن ارالاسىپ تۇراتىن ادامداردىڭ تىلدەرىندە شۇبارلىق بولادى. سوعداق، كەنجەك، ارعۋ تايپالارى ءدال سونداي ەكى ءتىل بىلەتىندەرگە جاتادى.
دۇنيە جۇزىندە كوپ تاراعان ءتىل قايسى ءتىل؟
دۇنيە جۇزىندە ەڭ كوپ تاراعان ءتىل قايسى دەگەندە، بىرەۋلەر اعىلشىن ءتىلى دەسە، ەندى بىرەۋلەر جۇڭگو ءتىلى دەپ جاۋاپ بەرەدى. بۇل ەكى پىكىردىڭ قايسىسى دۇرىس؟ ءبىرىنشى ورىندى، ءسوز جوق، اعىلشىن ءتىلى الادى، ويتكەنى ول دۇنيە جۇزىندە ەڭ كوپ تاراعان حالىقارالىق ءتىل بولىپ تابىلادى.
ال ەگەر ءبىر تىلدە سولەۋشىلەردىڭ سانى بويىنشا انىقتاساق، اعىلشىن ءتىلى ەكىنشى ورىندا تۇرادى. اقش لينگۆيستيكا ينستيتۋتىنىڭ جۋىردا جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا، سول ءبىر تىلدە سويلەيتىندەردىڭ سانى جاعىنان ەڭ كوپ تاراعان ءتىل جۇڭگو ءتىلى ەكەنى كورىنەدى. بۇل تىلدە 844 ملن. ادام سويلەيدى ەكەن. اعىلشىن تىلىندە – 434 ملن.، حيندي تىلىندە – 338 ملن.، يسپان تىلىندە – 331 ملن. ادام سويلەيدى.
ءارى قاراي ءار ءپان بويىنشا سۇراقتار بەرىلەدى:
1) ءسوز تابىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟ ( 9 ءتۇرى)
2) ابايدىڭ نەشە ءقاراسوزى بار؟(45 ءسوز)
3) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش كونستيتۋسياسى قاي جىلى قابىلداندى؟
(1993 جىل 28 - قاڭتار)
4) دۇنيەنىڭ نەشە بۇرىشى بار؟(4 بۇرىشى)
5) جۇمىرتقا 4 مينۋتتا پىسەدى، ال 5 جۇمىرتقا نەشە مينۋتتا پىسەدى؟(4 مينۋتتا)
6) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رامىزدەرىن اتا(تۋ، ەلتاڭبا، ءانۇران)
7) سويلەم ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى جانە اتا(4. حابارلى سويلەم، لەپتى سويلەم، بۇيرىقتى سويلەم، سۇراۋلى سويلەم)
8) «بيداي مەن قاڭباق» مىسالىنىڭ اۆتورى كىم؟(اسقار توقماعانبەتوۆ)
2. كەلەسى كەزەڭ: ءتىل ونەرى
(«وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»)
بۇل كەزەڭدە جۇمباق جاسىرىلادى. جاۋابىن 3 تىلدە ايتىلۋى كەرەك.
1) ۇندەمەس سەرىك، اقىلى بەرىك (كىتاپ - كنيگا - book)
2) بەسىكتە تەنتەك بالا شىرىلدايدى،
كوتەرسەڭ قۇلاعىڭا سىبىرلايدى (تەلەفون - telephone)
3) تولىپ كەلىپ بوس كەتەدى (قاسىق - لوجكا - spoon)
4) تۇمسىعىمەن قوزعالار،
سوڭىندا اپپاق ءىز قالار (بور - مەل - chalk)
5) جەمگە اۋىز سالسا – ۇتىلعانى،
اينالىپ وتسە – قۇتىلعانى (بالىق - رىبا - fish)
3 - كەزەڭ:«جالعاسىن تاپ»
ماقال - ماتەلدەر سايىسى
1) وقۋ - ءبىلىم بۇلاعى،.... (ءبىلىم – ءومىر شىراعى)
2) ءتىل تاس جارادى... (تاس جارماسا، باس جارادى)
3) باتامەنەن ەر كوگەرەر....(جاڭبىرمەنەن جەر كوگەرەەر)
4) وتان ەلدىڭ... ( اناسى)
5) ەل ءىشى -..... (التىن بەسىك)
6) وتان وتتان دا ىستىق
7) تۋعان جەردىڭ كۇنى دە ىستىق، ايى دا ىستىق
8) وتان - وتباسىنان باستالادى
9) وتانسىز ادام - ورمانسىز بۇلبۇلمەن تەڭ
10) تىلىڭمەن جۇگىرمە،.... (بىلىممەن جۇگىر)
4 - كەزەڭ.«ءسوز تاپقانعا قولقا جوق»
بۇل كەزەڭدە وقۋشىلارعا ارىپتەر بەرىلەدى. بىزگە بەرىلگەن مىنا ارىپتەر: ا، ش، س.
سۇراقتار بەرىلەدى، جاۋابىن العان ارىپتەرىنەن باستالۋى كرەك.
1) قاي قالادا تۇراسىڭ؟
2) سەنىڭ سۇيىكتى ءانشىڭ؟
3) قانداي تاعامدى ۇناتاسىڭ؟
سىنىپتاعى دوسىڭدى تا.
5) مىنەز – قۇلقىڭ قانداي؟
6) قانداي ماماندىقتى قالايسىڭ؟
7) كىمگە ۇقساعىڭ كەلەدى؟
8) سوڭعى وقىعان شىعارمانىڭ اتى.
9) جازعى دەمالىسىڭدى قايدا وتكىزدىڭ؟
10) قانداي گۇلدى ۇناتاسىڭ؟
11) مەكتەپكە نەمەن كەلەسىڭ؟
12) قىستا اۋا - رايى قانداي؟
قورىتىندى.
«ءتىل تاعدىرى – بارشا قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى».
قازاق ءتىلىم – ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل – قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم، باقىتىم دارا ءتىلىم.
ءتىل – اتا - بابامىزدىڭ اماناتى. ەندەشە اتا - بابا مۇراسىن جالعاستىرۋ، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ – بارشامىزدىڭ پارىزىمىز. ءتىل – تاعدىرى – بارشا قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى. تۋعان ءتىل جاس نارەستەگە قۇنداعىندا انا سۇتىمەن بىرگە، بەسىك جىرى ارقىلى سىڭەتىن بولسا، ول انا ءتىلى ەشقاشان جويىلمايدى.
№ 1 مەكتەپ – ليسەيى توكايەۆا ءايتبيبى
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ەلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، قازاق ەلىنىڭ ءتىلىن، رامىزدەرىن قاستەرلەۋگە، ءتىل مادەنيەتىن ساقتاي بىلۋگە ۇيرەتۋ، ءتىلىمىزدىڭ ءقادىر - قاسيەتىن بويلارىنا دارىتۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقستاننىڭ ءانۇرانى، كوك بايراعى، ەلتاڭباسى. ماقال – ماتەلدەر، قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭى، ۇلاعاتتى سوزدەر، اقىن - جازۋشىلاردىڭ پورترەتى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءانۇران ورىندالادى
كىرىسپە ءسوزى:«ءتالىم – تاربيە تىلدەن باستالادى»
نەگىزگى ءبولىم.
«بىلەكتى ءبىردى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى»
قورىتىندى
«ءتىل تاعدىرى – بارشا قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى»
كىرىسپە ءسوز.
ءمۇعالىم: ماعجان جۇمابايەۆ اتامىز «ءتىل – ادام جانىنىڭ ءتىلماشى، ءتىلى كەم بولسا، ادامنىڭ قور بولعانى» دەگەن ەكەن. ءتىل – تاريح تەرەڭىنە بويلاتىپ، ونەر بۇلاعىنا سۋسىنداتاتىن رۋحاني الەمىمىزدىڭ سارقىلماس بۇلاعى.
ءتىل ءاربىر ادامعا انا سۇتىمەن بەرىلەدى. ءتىل - ءاربىر ەلدىڭ، ۇلتتىڭ ماقتانىشى.
ءتالىم - تاربيە تىلدەن باستالادى.
ولاي بولسا، ءتىل - بوبەكتىڭ ءۇنى، ءتىل - انانىڭ ءالديى، ءتىل – بەسىك جىرى. انا ءتىلىن جىرلاماعان اقىن جوق بولار. انا ءتىلى - ار ولشەمى. ءتىلدى شۇبارلاۋلاردى شۇبارلاۋ، كوڭىل تۇنىعىن لايلاۋ.
ءان: «انامنىڭ ءتىلى»
(ءتىل تۋرالى ولەڭدەر جانە ۇلاعاتتى سوزدەر وقىلادى)
مارلەن: تۋعان ءتىلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وشەمىن.
ايگەرىم: قازاق ءتىلىم – سايالاعان نۇر باعىم،
قازاق ءتىلىم - انا ءتىلىم، ارداعىم.
سەن ارقىلى جەتىپ جاتىر ومىرگە
جان سىرلارىم، تىلەگىم، بار ارمانىم.
دينارا: ءتىلىم مەنىڭ،
وسى جەردە شەجىرەم، جىرىم مەنىڭ.
اسان قايعى ارمانى، قورقىت كۇيى،
تاعدىرىممەن تامىرلاس مۇڭىم مەنىڭ.
ءتىلىم مەنىڭ،
جاۋعا ايبارىم، ۇرانىم، تۋىم مەنىڭ.
الماز: ءتىل دەگەنىم – تۇسىنىستىك قۇرالى،
ءتىل ارقىلى ادام ءبارىن ۇعادى.
تاتۋلىق تا، بىرلىك، دوستىق، بەرەكە،
ءبارى – ءبارى وسى ۇعىمعا سيادى.
اينۋر: ءتىل – سارقىلماس قازىنا. ول حالىقپەن بىرگە دامىپ، كۇندەلىكتى قارىم - قاتىناس ىسىنە، قاسيەتىنە قاراي بايىپ وتىرادى. ءتىل – بابانىڭ كوزى، اتانىڭ مۇراسى.
راۋان: جانباسام دا، جانسام دا،
تۋعان تىلدە سايرايمىن.
مىلقاۋ بولىپ قالسام دا،
تۋعان تىلدە ويلايمىن.
توبىش: تۋعان تىلدە سىرى تەرەڭ جانىم بار
تۋعان تىلدە ءانىم مەنەن ءسانىم بار.
تۋعان ءتىلىم ءتىل بولۋدان قالسا ەگەر،
جۇرەگىمدى سۋىرىپ - اق الىڭدار.
(ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى حرونولوگيا كورسەتىلەدى)
2. نەگىزگى ءبولىم:«بىلەكتى ءبىردى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار»
قازاق سسر - ءىنىڭ «ءتىل تۋرالى»زاڭى قابىلداندى
1989 جىل 22 - قىركۇيەك
1989 جىل 22 - قازان الماتى قالاسىندا وتكىزىلگەن قۇرىلتايدا حالىقارالىق «قازاق ءتىلى»قوعامى قۇرىلدى
1990 جىل 22 - ناۋرىز رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى»گازەتى جارىققا شىقتى
1993 جىل 28 - قاڭتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى قابىلداندى. وندا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكتتىك ءتىلى بولىپ بەكىتىلدى.
2001 جىل 7 - اقپان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى«تىلدەردى قولداۋ مەن دامىتۋدىڭ 2001 - 2010جىلعا ارنالعان باعدارلاماسى»№550جارلىققا قول قويدى.
2011 - 2012 وقۋ جىلى
2007 جىل مەملەكەتتىك ءتىل جىلى بولىپ جاريالاندى
2008 جىل قىركۇيەك مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ پرەزيدەنتتىك قورى قۇرىلدى.
«تىلدەر تۋرالى»زاڭدا 6 تاراۋ بار
1 - تاراۋ
جالپى ەرەجەلەر
(1 - 7باپتار) 2 - تاراۋ
ءتىل – مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن - ءوزى باسقارۋ 3 - تاراۋ
ءتىل - ءبىلىم بەرۋ، عىلىم،
مادەنيەت
جانە بۇقارالىق
اقارات
قۇرالدارى 4 - تاراۋ
ءتىل - ەلدى - مەكەن اتاۋلارىندا،
جالقى ەسىمدەردە... 5 - تاراۋ
ءتىلدى قۇقىقتىق
قورعاۋ
(23 - 26 باپتار) 6 - تاراۋ
ءتىلدى شەت ەلدەرمەن جانە حالىقارا - لىق ۇيىمدارمەن قاتىناستار - دا
1 - كەزەكتە «ءبارىن بىلگىم كەلەدى؟» سايىسىمىزدى باستايمىز (سۇراق – جاۋاپ)
ال، بالالار تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتىلى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ەڭ تازا ءتىل – تەك قانا ءبىر ءتىلدى ءبىلىپ، پارسىلارمەن ارالاسپايتىن، جات جۇرتقا بارىپ - كەلىپ، قارىم - قاتىناس جاسامايتىن ادامداردىڭ ءتىلى. ەكى ءتىل بىلەتىن جانە شاھار حالىقتارىمەن ارالاسىپ تۇراتىن ادامداردىڭ تىلدەرىندە شۇبارلىق بولادى. سوعداق، كەنجەك، ارعۋ تايپالارى ءدال سونداي ەكى ءتىل بىلەتىندەرگە جاتادى.
دۇنيە جۇزىندە كوپ تاراعان ءتىل قايسى ءتىل؟
دۇنيە جۇزىندە ەڭ كوپ تاراعان ءتىل قايسى دەگەندە، بىرەۋلەر اعىلشىن ءتىلى دەسە، ەندى بىرەۋلەر جۇڭگو ءتىلى دەپ جاۋاپ بەرەدى. بۇل ەكى پىكىردىڭ قايسىسى دۇرىس؟ ءبىرىنشى ورىندى، ءسوز جوق، اعىلشىن ءتىلى الادى، ويتكەنى ول دۇنيە جۇزىندە ەڭ كوپ تاراعان حالىقارالىق ءتىل بولىپ تابىلادى.
ال ەگەر ءبىر تىلدە سولەۋشىلەردىڭ سانى بويىنشا انىقتاساق، اعىلشىن ءتىلى ەكىنشى ورىندا تۇرادى. اقش لينگۆيستيكا ينستيتۋتىنىڭ جۋىردا جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا، سول ءبىر تىلدە سويلەيتىندەردىڭ سانى جاعىنان ەڭ كوپ تاراعان ءتىل جۇڭگو ءتىلى ەكەنى كورىنەدى. بۇل تىلدە 844 ملن. ادام سويلەيدى ەكەن. اعىلشىن تىلىندە – 434 ملن.، حيندي تىلىندە – 338 ملن.، يسپان تىلىندە – 331 ملن. ادام سويلەيدى.
ءارى قاراي ءار ءپان بويىنشا سۇراقتار بەرىلەدى:
1) ءسوز تابىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟ ( 9 ءتۇرى)
2) ابايدىڭ نەشە ءقاراسوزى بار؟(45 ءسوز)
3) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش كونستيتۋسياسى قاي جىلى قابىلداندى؟
(1993 جىل 28 - قاڭتار)
4) دۇنيەنىڭ نەشە بۇرىشى بار؟(4 بۇرىشى)
5) جۇمىرتقا 4 مينۋتتا پىسەدى، ال 5 جۇمىرتقا نەشە مينۋتتا پىسەدى؟(4 مينۋتتا)
6) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رامىزدەرىن اتا(تۋ، ەلتاڭبا، ءانۇران)
7) سويلەم ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى جانە اتا(4. حابارلى سويلەم، لەپتى سويلەم، بۇيرىقتى سويلەم، سۇراۋلى سويلەم)
8) «بيداي مەن قاڭباق» مىسالىنىڭ اۆتورى كىم؟(اسقار توقماعانبەتوۆ)
2. كەلەسى كەزەڭ: ءتىل ونەرى
(«وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»)
بۇل كەزەڭدە جۇمباق جاسىرىلادى. جاۋابىن 3 تىلدە ايتىلۋى كەرەك.
1) ۇندەمەس سەرىك، اقىلى بەرىك (كىتاپ - كنيگا - book)
2) بەسىكتە تەنتەك بالا شىرىلدايدى،
كوتەرسەڭ قۇلاعىڭا سىبىرلايدى (تەلەفون - telephone)
3) تولىپ كەلىپ بوس كەتەدى (قاسىق - لوجكا - spoon)
4) تۇمسىعىمەن قوزعالار،
سوڭىندا اپپاق ءىز قالار (بور - مەل - chalk)
5) جەمگە اۋىز سالسا – ۇتىلعانى،
اينالىپ وتسە – قۇتىلعانى (بالىق - رىبا - fish)
3 - كەزەڭ:«جالعاسىن تاپ»
ماقال - ماتەلدەر سايىسى
1) وقۋ - ءبىلىم بۇلاعى،.... (ءبىلىم – ءومىر شىراعى)
2) ءتىل تاس جارادى... (تاس جارماسا، باس جارادى)
3) باتامەنەن ەر كوگەرەر....(جاڭبىرمەنەن جەر كوگەرەەر)
4) وتان ەلدىڭ... ( اناسى)
5) ەل ءىشى -..... (التىن بەسىك)
6) وتان وتتان دا ىستىق
7) تۋعان جەردىڭ كۇنى دە ىستىق، ايى دا ىستىق
8) وتان - وتباسىنان باستالادى
9) وتانسىز ادام - ورمانسىز بۇلبۇلمەن تەڭ
10) تىلىڭمەن جۇگىرمە،.... (بىلىممەن جۇگىر)
4 - كەزەڭ.«ءسوز تاپقانعا قولقا جوق»
بۇل كەزەڭدە وقۋشىلارعا ارىپتەر بەرىلەدى. بىزگە بەرىلگەن مىنا ارىپتەر: ا، ش، س.
سۇراقتار بەرىلەدى، جاۋابىن العان ارىپتەرىنەن باستالۋى كرەك.
1) قاي قالادا تۇراسىڭ؟
2) سەنىڭ سۇيىكتى ءانشىڭ؟
3) قانداي تاعامدى ۇناتاسىڭ؟
سىنىپتاعى دوسىڭدى تا.
5) مىنەز – قۇلقىڭ قانداي؟
6) قانداي ماماندىقتى قالايسىڭ؟
7) كىمگە ۇقساعىڭ كەلەدى؟
8) سوڭعى وقىعان شىعارمانىڭ اتى.
9) جازعى دەمالىسىڭدى قايدا وتكىزدىڭ؟
10) قانداي گۇلدى ۇناتاسىڭ؟
11) مەكتەپكە نەمەن كەلەسىڭ؟
12) قىستا اۋا - رايى قانداي؟
قورىتىندى.
«ءتىل تاعدىرى – بارشا قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى».
قازاق ءتىلىم – ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل – قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم، باقىتىم دارا ءتىلىم.
ءتىل – اتا - بابامىزدىڭ اماناتى. ەندەشە اتا - بابا مۇراسىن جالعاستىرۋ، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ – بارشامىزدىڭ پارىزىمىز. ءتىل – تاعدىرى – بارشا قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى. تۋعان ءتىل جاس نارەستەگە قۇنداعىندا انا سۇتىمەن بىرگە، بەسىك جىرى ارقىلى سىڭەتىن بولسا، ول انا ءتىلى ەشقاشان جويىلمايدى.
You Might Also Like
