عانيعا قۇرمەت-ۇرپاققا قۇرمەت
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى،
№100 ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى،
اسانحان ەلميرا ساندىبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: عانيعا قۇرمەت - ۇرپاققا قۇرمەت.
كىرىسپە ءسوز
ءاربىر تاريحي كەزەڭ وزىنە ساي كوسەمدەردى، شەشەندەردى، باتىرلاردى، باستاۋشىلاردى ىرىكتەيدى. ولار قوعامدىق ءومىردىڭ تار جول، تايعاق كەشۋلەرىن تاباندىلىقپەن باستان وتكىزىپ، جالىنداي جانىپ، جۇلدىزداي جارقىراپ، كەلەشەك ماسەلەلەرىن ەلىنىڭ، جەرىنىڭ، تۋعان حالقىنىڭ ماڭگىلىك مۇددەلەرىمەن بايلانىستىرا ءبىلدى. وتان بولاشاعى الدىنداعى جان - جاقتى جاۋاپكەرشىلىك، ادامگەرشىلىك، اقىل - پاراسات، قاجىرلى قايرات، شەبەر ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەت تانىتا بىلگەن تۇلعالار تاريح تورىندە، تاريحي جادىدا قالا بەرەدى. ءبىزدىڭ عانيىمىز، قازاقتىڭ عاني مۇراتبايەۆى وسى الىپ تۇلعالار توبىندا.
1 - وقۋشى: قازاقستان مەن ورتا ازيا جاستارىنىڭ جالىندى جەتەكشىسى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، اعارتۋشى - دەموكرات، پاتريوت جەرلەسىمىز عاني مۇراتبايەۆ قىپ - قىسقا عۇمىرىندا ەلى ءۇشىن ەلەۋلى قىزمەت اتقاردى. اكەسىنەن ءتورت جاسىندا جەتىم قالعان عانيدى اناسى ءباتيما توعىز جاسىندا قازالى قالاسىنداعى ورىس - تۇزەم مەكتەبىنە وقۋعا بەردى. 1914 - 1917 جىلدارى ول قازالىداعى باستاۋىش ۋچيليششەدە وقىدى.
2 - وقۋشى: عاني 14 - جاسقا كەلگەندە اناسى قايتىس بولدى. باستاۋىش ۋچيليششەنى بىتىرگەن سوڭ، ول 1917 - 1918 جىلدارى قازالىدا تۇڭعىش رەت كەڭەس وكىمەتى قۇرىلعان ريەۆوليۋسيالىق كوميتەتتىڭ مۇشەسى بولىپ قىزمەت ىستەدى. 1918 جىلى ون جاستاعى عاني تاشكەنت قالاسىنداعى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەدە وقىدى جانە فينكەلشتەين اتىنداعى مەملەكەتتىك مەكتەپتى ءبىتىردى. العىر دا پىسىق جىگىت 1919 جىلى تاشكەنتتە ءجۇرىپ جاستار ۇيىمىنا مۇشەلىككە قابىلداندى.
3 - وقۋشى: عاني مۇراتبايەۆ كومسومولدىڭ الدىڭعى قاتارلى بەلسەندى مۇشەسى، جاستار جۇمىسىن ۇلگىلى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. 1916 جىلعى، ودان كەيىنگى وقيعالار سالدارىنان اشتىققا، جالاڭاشتىققا ۇشىراعان، قاڭعىرىپ جۇرگەن جەتىم بالالاردى مەملەكەتتىك ينتەرناتتارعا، بالالار ۇيلەرىنە، مەكتەپتەرگە تارتۋ ىسىنە بەلسەنە ارالاستى.
كورىنىس: ءبىزدىڭ عاني
4 - وقۋشى: ول تۇركىستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتىنىڭ اپپاراتىندا قىزمەت ىستەپ، قازاق - قىرعىز جاستارى اراسىندا جۇمىس جۇرگىزەتىن بيۋرونىڭ ءتوراعاسى بولدى. 1921 جىلى عاني تۇركىستان كومسومولىنىڭ وكىلى رەتىندە قازاقستان ساتاناسى ورىنبور قالاسىندا وتكەن قازاقستان كومسومولىنىڭ ءبىرىنشى سەزىنە قاتىستى. 1921 جىلى 22 ناۋرىزدا عاني مۇراتبايەۆتىڭ باستاماسىمەن تۇركىستان رەسپۋبليكاسى جاستار وداعىنىڭ ءۇنى جاس الاش گازەتىنىڭ تۇڭعىش نومەرى جارىققا شىقتى. ياعني، عاني جاس الاشتىڭ العاشقى رەداكتورى.
5 - وقۋشى: 1921 جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ العاشقى كۇندەرىندە تۇركىستان كومسومولىنىڭ ءۇشىنشى سەزىندە ون توعىز جاستاعى عاني تۇركىستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتتىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولىپ سايلاندى.
6 - وقۋشى: 1922 جىلى پارتيا قاتارىنا قابىلدانعان عاني رەسەي جاستار وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ورتا ازيا بيۋروسى قۇرىلعاندا ورتالىق كوميتەتتىڭ مۇشەسى جانە حاتشىسى بولىپ سايلاندى.
7 - وقۋشى: 1922 جىلى ورتا ازيا ەڭبەكشى جاستارى اراسىنداعى قوزعالىستى دامىتۋداعى زور ۇلەسى ءۇشىن عاني حورەزم رەسپۋبليكاسىنىڭ قىزىل ەڭبەك وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
8 - وقۋشى: 1924 جىلى عاني رەسەي جاستار وداعىنىڭ التىنشى سەزىنە دەلەگات بولىپ قاتىسىپ، سول جىلى شىلدەدە كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالىنىڭ ءتورتىنشى كونگرەسىندە كيم - ءنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلداندى.
9 - وقۋشى: 1924 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالىنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەزيديۋم مۇشەسى جانە شىعىس ەلدەرى جاستارى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت ىستەدى.
10 - وقۋشى: عاني 1925 جىلى 15 ساۋىردە اسقىنعان كوكىرەك اۋرۋىنان قايتىس بولدى. جيىرما ءۇش جىل ومىرىندە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن قاربالاس جۇمىستاردى اتقارعان عاني حالقىنىڭ داڭقىن شىعارىپ كەتتى.
مەن - عانيمىن
عاني مۇراتبايەۆتىڭ مونولوگى
1. مەن عانيمىن -
ۇلىمىن قازالىنىڭ،
ەل - جۇرتىما جەتەدى ازالى ءۇنىم.
قىرشىن كەتتىم ومىردەن جازامىن دەپ،
قاسىرەتىن قىرسىققان قازاعىمنىڭ.
2. مەن عانيمىن -
جالىنمىن لاپىلداعان،
قالدى ارتىمدا تاڭدارىم اتىرماعان.
حالقىم ءۇشىن قاڭتاردا مۇز جامىلدىم،
ماسەلە جوق باسىمدى قاتىرماعان.
3. مەن عانيمىن -
مەرتىككەن ارىستانمىن،
قاس جاۋىمەن حالقىمنىڭ الىسقانمىن.
جەتكىزەم دەپ باقىتقا ۇرپاعىمدى،
زامانىممەن جارماسىپ، جارىسقانمىن.
4. مەن عانيمىن -
شىعىستىڭ شىنارىمىن،
ۇلى ىستەرگە باستاعان ۇلارىمىن.
ارمان - مۇڭىن حالقىمنىڭ ءىلىپ الىپ،
شارىقتاعان قيادا قىرانىمىن.
5. مەن عانيمىن -
شىن ءسوزدىڭ ۇستاسىمىن،
ءاليحان، ءمىرجاقىپتىڭ تۇستاسىمىن.
ماعجان مەن احمەتتىڭ باۋىرىمىن،
جالىن جۇرەك جاستاردىڭ ۇستازىمىن.
6. جاس الاشپىن -
انا ءتىل - عالاماتىم،
سۇيەمىن كۇللى تۇرىك قاعاناتىن.
مەن عانيمىن ماڭگىلىك ءتىرى جۇرگەن،
الاشىمنىڭ ارقالاپ اماناتىن.
ءمۇعالىم ءسوزى:
تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىنىڭ عىلىمي دارەجەسى قۋاتتى دەپ اۋىز تولتىرا ايتقاندا، مۇنداي ءداستۇردىڭ قالىپتاسۋ نەگىزى عاني ءتارىزدى اتاقتى اعارتۋشىلارىمىزدىڭ حالىق يگىلىگى ءۇشىن پيدا بولعان وتتى، ونەگەلى ومىرلەرىمەن بايلانىستى ەكەنىن ەستە ساقتاعان ءجون.
عاني مۇراتبايەۆتىڭ ابزال ازاماتتىق ابىرويى، اينالاسىن جارقىراتقان جارقىن ءومىرى حالقىمىزدىڭ ورىندى ماقتانىشى، وشپەس ونەگەسى بولىپ، ۇرپاق زەردەسىندە جاتتالىپ قالا بەرەتىنى ءسوزسىز.
قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ءسوز كەزەگىن مەكتەپتىڭ تاربيە ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كارچالوۆا باقىتكۇل اپايعا بەرەمىز.
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى،
№100 ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى،
اسانحان ەلميرا ساندىبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: عانيعا قۇرمەت - ۇرپاققا قۇرمەت.
كىرىسپە ءسوز
ءاربىر تاريحي كەزەڭ وزىنە ساي كوسەمدەردى، شەشەندەردى، باتىرلاردى، باستاۋشىلاردى ىرىكتەيدى. ولار قوعامدىق ءومىردىڭ تار جول، تايعاق كەشۋلەرىن تاباندىلىقپەن باستان وتكىزىپ، جالىنداي جانىپ، جۇلدىزداي جارقىراپ، كەلەشەك ماسەلەلەرىن ەلىنىڭ، جەرىنىڭ، تۋعان حالقىنىڭ ماڭگىلىك مۇددەلەرىمەن بايلانىستىرا ءبىلدى. وتان بولاشاعى الدىنداعى جان - جاقتى جاۋاپكەرشىلىك، ادامگەرشىلىك، اقىل - پاراسات، قاجىرلى قايرات، شەبەر ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەت تانىتا بىلگەن تۇلعالار تاريح تورىندە، تاريحي جادىدا قالا بەرەدى. ءبىزدىڭ عانيىمىز، قازاقتىڭ عاني مۇراتبايەۆى وسى الىپ تۇلعالار توبىندا.
1 - وقۋشى: قازاقستان مەن ورتا ازيا جاستارىنىڭ جالىندى جەتەكشىسى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، اعارتۋشى - دەموكرات، پاتريوت جەرلەسىمىز عاني مۇراتبايەۆ قىپ - قىسقا عۇمىرىندا ەلى ءۇشىن ەلەۋلى قىزمەت اتقاردى. اكەسىنەن ءتورت جاسىندا جەتىم قالعان عانيدى اناسى ءباتيما توعىز جاسىندا قازالى قالاسىنداعى ورىس - تۇزەم مەكتەبىنە وقۋعا بەردى. 1914 - 1917 جىلدارى ول قازالىداعى باستاۋىش ۋچيليششەدە وقىدى.
2 - وقۋشى: عاني 14 - جاسقا كەلگەندە اناسى قايتىس بولدى. باستاۋىش ۋچيليششەنى بىتىرگەن سوڭ، ول 1917 - 1918 جىلدارى قازالىدا تۇڭعىش رەت كەڭەس وكىمەتى قۇرىلعان ريەۆوليۋسيالىق كوميتەتتىڭ مۇشەسى بولىپ قىزمەت ىستەدى. 1918 جىلى ون جاستاعى عاني تاشكەنت قالاسىنداعى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەدە وقىدى جانە فينكەلشتەين اتىنداعى مەملەكەتتىك مەكتەپتى ءبىتىردى. العىر دا پىسىق جىگىت 1919 جىلى تاشكەنتتە ءجۇرىپ جاستار ۇيىمىنا مۇشەلىككە قابىلداندى.
3 - وقۋشى: عاني مۇراتبايەۆ كومسومولدىڭ الدىڭعى قاتارلى بەلسەندى مۇشەسى، جاستار جۇمىسىن ۇلگىلى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. 1916 جىلعى، ودان كەيىنگى وقيعالار سالدارىنان اشتىققا، جالاڭاشتىققا ۇشىراعان، قاڭعىرىپ جۇرگەن جەتىم بالالاردى مەملەكەتتىك ينتەرناتتارعا، بالالار ۇيلەرىنە، مەكتەپتەرگە تارتۋ ىسىنە بەلسەنە ارالاستى.
كورىنىس: ءبىزدىڭ عاني
4 - وقۋشى: ول تۇركىستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتىنىڭ اپپاراتىندا قىزمەت ىستەپ، قازاق - قىرعىز جاستارى اراسىندا جۇمىس جۇرگىزەتىن بيۋرونىڭ ءتوراعاسى بولدى. 1921 جىلى عاني تۇركىستان كومسومولىنىڭ وكىلى رەتىندە قازاقستان ساتاناسى ورىنبور قالاسىندا وتكەن قازاقستان كومسومولىنىڭ ءبىرىنشى سەزىنە قاتىستى. 1921 جىلى 22 ناۋرىزدا عاني مۇراتبايەۆتىڭ باستاماسىمەن تۇركىستان رەسپۋبليكاسى جاستار وداعىنىڭ ءۇنى جاس الاش گازەتىنىڭ تۇڭعىش نومەرى جارىققا شىقتى. ياعني، عاني جاس الاشتىڭ العاشقى رەداكتورى.
5 - وقۋشى: 1921 جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ العاشقى كۇندەرىندە تۇركىستان كومسومولىنىڭ ءۇشىنشى سەزىندە ون توعىز جاستاعى عاني تۇركىستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتتىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولىپ سايلاندى.
6 - وقۋشى: 1922 جىلى پارتيا قاتارىنا قابىلدانعان عاني رەسەي جاستار وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ورتا ازيا بيۋروسى قۇرىلعاندا ورتالىق كوميتەتتىڭ مۇشەسى جانە حاتشىسى بولىپ سايلاندى.
7 - وقۋشى: 1922 جىلى ورتا ازيا ەڭبەكشى جاستارى اراسىنداعى قوزعالىستى دامىتۋداعى زور ۇلەسى ءۇشىن عاني حورەزم رەسپۋبليكاسىنىڭ قىزىل ەڭبەك وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
8 - وقۋشى: 1924 جىلى عاني رەسەي جاستار وداعىنىڭ التىنشى سەزىنە دەلەگات بولىپ قاتىسىپ، سول جىلى شىلدەدە كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالىنىڭ ءتورتىنشى كونگرەسىندە كيم - ءنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلداندى.
9 - وقۋشى: 1924 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالىنىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەزيديۋم مۇشەسى جانە شىعىس ەلدەرى جاستارى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت ىستەدى.
10 - وقۋشى: عاني 1925 جىلى 15 ساۋىردە اسقىنعان كوكىرەك اۋرۋىنان قايتىس بولدى. جيىرما ءۇش جىل ومىرىندە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن قاربالاس جۇمىستاردى اتقارعان عاني حالقىنىڭ داڭقىن شىعارىپ كەتتى.
مەن - عانيمىن
عاني مۇراتبايەۆتىڭ مونولوگى
1. مەن عانيمىن -
ۇلىمىن قازالىنىڭ،
ەل - جۇرتىما جەتەدى ازالى ءۇنىم.
قىرشىن كەتتىم ومىردەن جازامىن دەپ،
قاسىرەتىن قىرسىققان قازاعىمنىڭ.
2. مەن عانيمىن -
جالىنمىن لاپىلداعان،
قالدى ارتىمدا تاڭدارىم اتىرماعان.
حالقىم ءۇشىن قاڭتاردا مۇز جامىلدىم،
ماسەلە جوق باسىمدى قاتىرماعان.
3. مەن عانيمىن -
مەرتىككەن ارىستانمىن،
قاس جاۋىمەن حالقىمنىڭ الىسقانمىن.
جەتكىزەم دەپ باقىتقا ۇرپاعىمدى،
زامانىممەن جارماسىپ، جارىسقانمىن.
4. مەن عانيمىن -
شىعىستىڭ شىنارىمىن،
ۇلى ىستەرگە باستاعان ۇلارىمىن.
ارمان - مۇڭىن حالقىمنىڭ ءىلىپ الىپ،
شارىقتاعان قيادا قىرانىمىن.
5. مەن عانيمىن -
شىن ءسوزدىڭ ۇستاسىمىن،
ءاليحان، ءمىرجاقىپتىڭ تۇستاسىمىن.
ماعجان مەن احمەتتىڭ باۋىرىمىن،
جالىن جۇرەك جاستاردىڭ ۇستازىمىن.
6. جاس الاشپىن -
انا ءتىل - عالاماتىم،
سۇيەمىن كۇللى تۇرىك قاعاناتىن.
مەن عانيمىن ماڭگىلىك ءتىرى جۇرگەن،
الاشىمنىڭ ارقالاپ اماناتىن.
ءمۇعالىم ءسوزى:
تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىنىڭ عىلىمي دارەجەسى قۋاتتى دەپ اۋىز تولتىرا ايتقاندا، مۇنداي ءداستۇردىڭ قالىپتاسۋ نەگىزى عاني ءتارىزدى اتاقتى اعارتۋشىلارىمىزدىڭ حالىق يگىلىگى ءۇشىن پيدا بولعان وتتى، ونەگەلى ومىرلەرىمەن بايلانىستى ەكەنىن ەستە ساقتاعان ءجون.
عاني مۇراتبايەۆتىڭ ابزال ازاماتتىق ابىرويى، اينالاسىن جارقىراتقان جارقىن ءومىرى حالقىمىزدىڭ ورىندى ماقتانىشى، وشپەس ونەگەسى بولىپ، ۇرپاق زەردەسىندە جاتتالىپ قالا بەرەتىنى ءسوزسىز.
قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ءسوز كەزەگىن مەكتەپتىڭ تاربيە ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كارچالوۆا باقىتكۇل اپايعا بەرەمىز.
You Might Also Like
