تىڭداۋ – وقۋشىلاردىڭ اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءادىسى رەتىندە
ماحمۋدايەۆا جادىرا نۇرعوجا قىزى
ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى
اتىراۋ ق.، قازاقستان رەسپۋبليكاسى
اننوتاسيا:
ماقالادا ءتىلدىڭ قارىم-قاتىناس قىزمەتى جەكە بىرلىكتەر تۇرىندە ەمەس، ءوزارا حابار الىساتىن سانالى ارەكەت تۇرىندە جۇزەگە اساتىنى جانە تىڭداۋ ءادىسىنىڭ ءرولى قاراستىرىلدى. تىڭداۋ - شەت ءتىلىن وقىتۋدىڭ قۋاتتى قۇرالى. وقۋشىلار ايتىلىپ جاتقان ءسوزدى نازار سالا تىڭداۋعا ۇيرەنەدى، ولاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى داميدى. شەت ءتىلى ساباعىندا بەرىلگەن وقۋ ماتەريالدارىن تىڭداپ، سوزدەردى ءتۇسىنۋى قالىپتاسادى.
نەگىزگى سوزدەر: تىڭدالىم، سويلەۋدى ەستۋ، ەستە ساقتاۋ، ءتۇسىنۋ.
شەت ءتىلى - قارىم-قاتىناس قۇرالى، ادامداردىڭ ءتۇسىنۋى مەن ءوزارا ءىس-قيمىل قۇرالى رەتىندە جەكە تۇلعالاردىڭ زياتكەرلىك قابىلەتتەرىن، ءبىلىمىن دامىتۋدا وزىندىك ورنى بار ماڭىزدى پاندەردىڭ ءبىرى بولىپ ەسەپتەلەدى. شەتەل تىلىندە ءتۇسىنىپ سويلەۋدى ارنايى ۇيرەتۋ كورسەتىلگەن، ول مەكتەپ جاعدايىندا ءمۇعالىمنىڭ نەمەسە ديكتوردىڭ، كلاستاستارىنىڭ نەمەسە ىقتيمال قوناقتاردىڭ سوزدەرىن تىڭداۋ جانە ءتۇسىنۋدى بىلدىرەدى. تىڭداۋ داعدىلارى ءار ءتۇرلى قارقىنمەن، ءتۇرلى ينتوناسيامەن ايتىلاتىن سويلەۋشىنى ەستۋ ارقىلى قالىپتاسادى. ەندەشە، تىڭداۋ - اقپاراتتى ەستىپ، قابىلداۋ ارقىلى سويلەۋدىڭ ءتۇسىندىرۋ فۋنكسياسىن ورىندايدى.
تىڭداۋ - وقىلىپ جاتقان شەت ءتىلىنىڭ دىبىستالۋ جاعىن ۇيرەنۋگە، ياعني اۋەن، ەكپىندى دۇرىس قويۋدى ۇيرەنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق، ءتىلدىڭ لەكسيكالىق قۇرامى مەن گرامماتيكالىق قۇرىلىمىنا ءمان بەرىلىپ، وقۋ مەن جازۋدى مەڭگەرۋدى جەڭىلدەتەدى، وقۋشىدا ەستە ساقتاۋ قابىلەتى داميدى. تىڭداۋ قابىلەتىنسىز ادام وقىپ جاتقان تىلدە قارىم - قاتىناس جاساي المايدى. وقۋشى شەت تىلىندەگى ءسوزدى تىڭداي وتىرىپ، سوزدەردىڭ دۇرىس وقىلۋىنا جاتتىعادى جانە كەيىن ءتىلدىڭ كومەگىمەن تىڭدالعان تاپسىرما بويىنشا ءوز ويىن قۇراستىرىپ، جەتكىزە بىلۋگە ماشىقتانادى.
«اعىلشىن ءتىلى» وقۋلىعىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى، ادىسكەر - عالىم ت.ن.اياپوۆا «ادام بالاسىنىڭ سويلەۋى - بالانىڭ العاشقى سويلەۋى جانە تىلدىك ورتادا ءتۇسىنۋى، بەلگىلى ءبىر جاعداياتقا بايلانىستى، ماقساتتى، قاجەتتى بولىپ تابىلاتىندىعىن ايقىندايدى»،- دەپ كورسەتكەن.
وقۋشىنىڭ شەتەل تىلىندە سويلەۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋدە تىڭداۋدى قالىپتاستىرۋ ءپان بويىنشا بەرىلەتىن ءبىلىم مازمۇنىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. تىڭداۋ - قارىم-قاتىناستىڭ نەگىزىن قۇرايدى، جانە وقۋشىنىڭ لوگيكالىق ءوي-ورىسىن جەتىلدىرەدى. بۇل ءادىس شەت ءتىلىن وقىتۋدا وتە ماڭىزدى قۇرال بولىپ سانالادى، الايدا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارى، جاس ەرەكشەلىكتەرى ءارقاشان نازاردا ۇستالۋى ءتيىس. ماسەلەن، تاجىريبە كورسەتكەندەي، تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىنا قىزىقتى بولاتىن تاقىرىپتار: ەرتەگى، دوستىق تۋرالى، جان-جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى اڭگىمەلەر جانە ت.ب. بولسا، جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى ءۇشىن: بولاشاقتىڭ ماماندىقتارى، جاڭعىرعان تەحنولوگيا جاڭالىقتارى، وزگە ەلدىڭ ءومىرى مەن حالقى تۋرالى جانە تابيعاتى جايلى ماتىندەر قىزىقتىرادى.
شەت تىلىندەگى تىڭدالىم تاقىرىبى ە.ي.پاسسوۆ، ي.ل.بيم، ر.پ.ميلرۋد جانە ت. ب. وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىم-ادىسكەرلەردىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىندە بەرىلگەن. ولار ادىستەمەلىك تۇرعىدا دۇرىس ۇيىمداستىرىلعان تىڭدالىم شەتەل ءتىلىن وقىتۋ پروسەسىنىڭ تابىستى بولۋىنا جاعداي جاسايدى دەي كەلىپ، بەرىلگەن ءماتىندى تىڭداي وتىرىپ وقۋشىلار ءماتىننىڭ نەگىزگى ءمانىن ەستە ساقتاۋعا تىرىسادى دەپ انىقتاعان.
ءتىل ۇيرەتۋدە تىڭدالىم ارەكەتىنىڭ ورنى ەرەكشە بولىپ تابىلادى. تىڭدالىم – سويلەۋ ارەكەتىنىڭ اۋىزشا بايانداۋ ءتۇرى. تىڭداي وتىرىپ وزىمىزگە قاجەتتى مالىمەتتى الامىز جانە ونىڭ ويىن، ماقساتىن بىلەمىز.
“تىڭدالىم” – “اۋديروۆانيە” دەگەن تەرميننىڭ بىلدىرەتىن ماعىناسى – “ەستۋ ارقىلى ءتۇسىنۋ”
قازىرگى ۋاقىتتا شەتەل ءتىلى ساباعىنداعى تىڭدالىم – سويلەۋ قىزمەتىنىڭ وسى ءتۇرىن وقىتۋدىڭ ماقساتى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار سويلەۋ قىزمەتىنىڭ باسقا تۇرلەرىن مەڭگەرۋ قۇرالى رەتىندە وقىتۋدى قامتيدى. وسىلايشا، تىڭداۋدى سويلەۋ قىزمەتىنىڭ ءتۇرى رەتىندە مەڭگەرۋ كوممۋنيكاسيانىڭ تابىستى پروسەسىن قامتاماسىز ەتىپ، وقۋشىلاردىڭ شەت ءتىلىن سويلەي جانە تۇسىنە ءبىلۋىن دامىتۋى ءتيىس.
تىڭدالىم ارەكەتىن مەڭگەرتۋگە ارنالعان جاتتىعۋ تۇرلەرى ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيىنە، جاس ەرەكشەلىگىنە، ماقساتىنا، ومىردەگى قاجەتتىلىگىنە قاراي قاراستىرىلادى. سونىمەن قاتار تىڭدالاتىن ماتىندەردىڭ تاربيەلىك ءمانى، ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىنداي بەلگىلى ءبىر ماسەلەسى بولۋى كەرەك.
سويلەۋگە تىڭداپ ءتۇسىنۋسىز ۇيرەنۋ مۇمكىن ەمەس. شەتەل ءتىلىن مەڭگەرۋدە تىڭداپ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. تىڭدالىمدى مەڭگەرتۋ دە، باقىلاۋ مەن باعالاۋ دا ارنايى جازىلعان اۋديو، ۆيدەوماتەريالدار، عالامتور جانە ەلەكتروندى وقۋ قۇرالدارىمەن جۇمىس ىستەۋدى قاجەت ەتەدى. وقۋشىلارعا تىڭداۋ مادەنيەتىن ۇيرەتۋ قاجەت، تىڭداي ءبىلۋ – اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى تابىستىڭ كەپىلى ەكەنىن ءتۇسىنۋى ءتيىس.
ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. ەلۋحينا ن.ۆ. “ينتەنسيفيكاسيا وبۋچەنيا اۋديروۆانيۋ نا ناچالنوم ەتاپە”: ج. “ينوستراننىە يازىكي ۆ شكولە”. – 1986 - №5 – س. 15.
اۋديوۆيزۋالنىە ماتەريالى پو ينوستراننىم يازىكام – ۆاجنوە سرەدستۆو ينتەللەكتۋالنوگو رازۆيتيا ۋچاششيحسيا. “مەتوديكا پرەپوداۆانيا ينوستراننىح يازىكوۆ ۆ ۆۋزە” 1993 گ.
2. بورودۋلينا م.ك. “شەتەل ءتىلىن ۇيرەنۋ” – م. “پروسۆەششەنيە”، 1975 ج.
3. كوچكينا ز.ا. اۋديروۆانيە: چتو ەتو تاكوە؟//مەتوديچەسكايا موزايكا. 2007. – س. 12 - 18
4. يلينا حاراكتەريستيكي كراتكوۆرەمەننوي پامياتي، پولۋچەننىە ۆ ۋسلوۆياح اۋديروۆانيا // ۋچ. زاپ. موسك. گوس. پەد. ين-تا ينوستر. ياز. يم. م. تورەزا. 1988. ت. 44.
اننوتاسيا:
ۆ داننوي ستاتە راسسماتريۆالوس، چتو كوممۋنيكاتيۆنايا دەياتەلنوست يازىكا وسۋششەستۆلياەتسيا نە ۆ ۆيدە وتدەلنىح ەدينيس، ا ۆ ۆيدە سوزناتەلنوي دەياتەلنوستي، ۆ كوتوروي پرويسحوديت ۆزايمنوە سووبششەنيە، ي رول مەتودا اۋديروۆانيا. اۋديروۆانيە - موششنىي ينسترۋمەنت وبۋچەنيا ينوستراننومۋ يازىكۋ. ۋچاششيەسيا ۋچاتسيا ۆنيماتەلنو سلۋشات پرويزنوسيموە سلوۆو، ۋ نيح رازۆيۆاەتسيا پاميات. نا ۋروكاح ينوستراننوگو يازىكا فورميرۋەتسيا پونيمانيە سلوۆ، سلۋشانيە ۋچەبنىح زادانيي.
كليۋچيەۆىە سلوۆا: اۋديروۆانيە، ۋسلىشانيە رەچي، پاميات، پونيمانيە.
Annotation:
The article examines the communicative function of language not in the form of separate units، but in the form of conscious activity، in which there is a relationship، and the role of the listening method. Listening is a powerful tool for teaching a foreign language. Students learn to listen carefully and memorize the spoken word. In foreign language lessons، the understanding of words and listening to learning tasks are formed.
Key word: Listening، hearing speech، memory، understanding.
You Might Also Like
-
الداعى اپتادا وقۋشىلارىمىزدىڭ كوكتەمگى كانيكۋلى باستالادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ Telegram كانالىنا سىلتەمە جاساپ.
