ءتىستى كۇتە بىلەيىك
اقتوبە وبلىسى،
العا اۋدانى، قاراقوبدا اۋىلى، قاراقوبدا ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
مالايەۆا ينديرا جاقسىلىق قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىستى كۇتە بىلەيىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءتىس ششەتكاسى، ونى پايدالانا ءبىلۋ جولىن، تىستەگى داقتاردى قالاي جۋىپ كەتىرۋگە بولاتىنى جونىندە اڭگىمەلەۋ، بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: جان - جاقتى ءبىلىم بەرۋ، قيالىن، سانا - سەزىمىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇلكەننىڭ ءتىلىن الۋعا، سىپايىلىققا، ۇقىپتىلىققا، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن كىشى جاستان باستاپ قالىپتاستىرا بىلۋگە، ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: بايانداۋ
ءادىس - تاسىلدەرى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋار، توپتاۋ.
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، ماقال - ماتەلدەر.
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
- امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمىن تەكسەرۋ.
ءىى. وي قوزعاۋ
- بالالار بىزدە نەشە ءتىس بار؟
- سەندەر ولاردى قالاي كۇرەسىڭدەر؟
- نەنىڭ كومەگىمەن؟
- تاماقتان سوڭ جۋىپ - تازالاۋدى ۇمىتىپ جۇرگەن جوقپىز با؟
سەن بىلەسىڭ با؟
ءتىس ششەتكاسى وسىدان مىڭ جىلداي ۋاقىت بۇرىن اراب ەلىندەگى مۇسىلمانداردان تاراعان. «اراك» اعاشىنان دايىندالعان ءتىس ششەتكاسى «ميسۋاك» دەپ اتالعان. بەرتىن كەلە، ءتىس ششەتكاسىن 1448 جىلى قىتايدا شوشقا تەرىسىنىڭ قىلشىعىنان جاساعان. كوپ ۇزاماي، ونى ساۋداگەرلەر ەۋروپاعا اپارعان. بۇل كەزدە ەۋروپادا جىلقى جالىنان جانە بورسىق تەرىسى قىلشىعىنان جاسالعان ءتىس ششەتكاسى قولدانىلىپتى. ۋاقىت وتە كەلە، بۇل ششەتكالاردىڭ ءبىرى قاتتى، ال ەكىنشىسى تىم جۇمساق بولعاندىقتان، 1938 جىلى اقش-تىڭ «ديۋپون» فيرماسى نەيلون تالشىعىنان جاسالعان ءتىس ششەتكاسىن شىعاردى. 1961 جىلى اقش- تا ەلەكترلى ءتىس ششەتكاسى قولدانىسقا ەندى. قازىرگى ءبىز پايدالانىپ جۇرگەن ءتىس ششەتكاسىنىڭ قىسقاشا تاريحى وسىنداي.
ءتىس ششەتكاسىن تاڭداعاندا:
بالالارعا ارنالعان ءتىس ششەتكا سابى قالىڭ بولسا، بالاعا ۇستاۋعا ىڭعايلى.
- تالشىقتارى ءجيى جانە دوڭگەلەك ششەتكالار ءتىس ەتتەرىنىڭ قاناماۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە جۇمساق بولادى.
- جۋۋ بارىسىندا ءتىس ەتتەرىنە زاقىم كەلتىرمەس ءۇشىن ءتىس ششەتكاسى دوعال پىشىندە ورنالاسۋ قاجەت. سەبەبى ءتىس ەتتەرىنە زاقىم كەلسە، سەمۋ (اتروفيا) ەت اۋرۋىن تۋدىرادى.
- باسىنىڭ ۇزىندىعى 25-30مم ءتىس ششەتكاسىمەن كۇرەك تىستەردىڭ قۋىسىن جۋا الاسىز.
تىستەگى داقتاردى قالاي كەتىرۋگە بولادى؟
نيكوتين، شاي، قىزىل شاراپتان قالعان داقتار تىسكە جابىسىپ، ۇزاق ۋاقىت كەتپەي قالاتىن جاعدايدا قۇرامىندا اعارتقىش زاتتارى بار ءتىس پاستالارىن پايدالانىڭىز.
ال تۋا بىتكەن داقتاردى جويۋعا ارنالعان ءتىس پاستالارى ءالى ويلاپ تابىلعان جوق. ءتىس اعارتقىش پاستالاردى تەك داقتارمەن كۇرەسۋ كەزىندە عانا پايدالانعان دۇرىس.
ءتىستى قالاي جۋۋ كەرەك؟
ءتىستى كۇنىنە ەكى رەت جۋىپ تۇرعان ابزال. تاڭەرتەڭگىسىن، كەشكە استان سوڭ، ۇيقى الدىندا. سەبەبى استان كەيىنگى قالدىقتار ءتىس قۋىستارىندا قالىپ قويعان، ءتىستىڭ شىرۋىنە الىپ كەلەدى.
دۇرىس جۋىلعان تىسكە قۇرت تۇسپەيدى. ءتىستى كەم دەگەندە، ءۇش مينۋت جۋۋ قاجەت. ويتكەنى ءتىس پاستاسى ءتىستى قاجەتتى زاتتارمەن قامتاماسىز ەتەدى. ءتىس جۋعاندا، ششەتكانى كۇرەك تىستەن ازۋ تىستەرگە دەيىن جەڭىل قوزعالىسپەن اينالدىرا ىسىپ شىعاسىز. ودان سوڭ، كۇرەك تىستەر ارقىلى ەكىنشى جاق بولىگىن، ىسىپ شىعاسىز. ۇستىڭگى جانە استىڭعى تىستەردى دە كەزەك - كەزەك ىسقىلايسىز.
تاماق قالدىقتارى ءتىستىڭ استىڭعى جاعىندا كوپ تۇرىپ قالادى. سوندىقتان جەڭىل قوزعالىسپەن ءتىستىڭ ىشكى قاباتىن ىسىپ تۇرۋ قاجەت. پارودونتيت، گينگيۆيت سەكىلدى ءتىس اۋرۋلارىن ەمدەۋدە ءتىستى وسىلاي تازالاۋدىڭ كومەگى كوپ.
جاعىمسىز يىستەر
اۋىز ءىشى قۇرعاپ كەتكەندە، ءتىس زاقىمدانعاندا، ءتىس ەتتەرى اۋرۋعا شالدىققاندا، اۋىزدان جاعىمسىز يىستەر شىعادى. قۇرامىندا ءسپيرتى بار زاتتارمەن ەشقاشان اۋىز شايقاماڭىز. سەبەبى سپيرت اۋىز تەرىسىن كۇيدىرىپ، ودان ءارى قۇرعاتىپ جىبەرەدى. جاعىمسىز يىستەردەن قۇتىلۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى - ماماندارعا قارالىپ، كەڭەسىنە جۇگىنۋ. ۋاقتىلى اۋىزدى شايىپ، ءتىستى مەزگىلىمەن جۋىپ تۇرۋ. مولشەردەن تىس پايدالانعان ءتاتتى تاعامدار ءتىس اۋرۋىنا الىپ كەلەدى.
قورىتۋ
- ءتىس كۇتىمىن جاقسى ءبىلىپ، ونى ۇنەمى جۋىپ جۇرسەك، اس قورىتۋى بۇزىلمايدى. تاماقتى جاقسى قورىتامىز.
ءىش اۋىرسا، ءتىس اۋىرسا
مامام ءدارى بەرەدى.
بارلىق انا، بارلىق بالا،
ونى جاقسى كورەدى.
العا اۋدانى، قاراقوبدا اۋىلى، قاراقوبدا ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
مالايەۆا ينديرا جاقسىلىق قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىستى كۇتە بىلەيىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ءتىس ششەتكاسى، ونى پايدالانا ءبىلۋ جولىن، تىستەگى داقتاردى قالاي جۋىپ كەتىرۋگە بولاتىنى جونىندە اڭگىمەلەۋ، بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: جان - جاقتى ءبىلىم بەرۋ، قيالىن، سانا - سەزىمىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇلكەننىڭ ءتىلىن الۋعا، سىپايىلىققا، ۇقىپتىلىققا، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن كىشى جاستان باستاپ قالىپتاستىرا بىلۋگە، ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: بايانداۋ
ءادىس - تاسىلدەرى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋار، توپتاۋ.
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، ماقال - ماتەلدەر.
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
- امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمىن تەكسەرۋ.
ءىى. وي قوزعاۋ
- بالالار بىزدە نەشە ءتىس بار؟
- سەندەر ولاردى قالاي كۇرەسىڭدەر؟
- نەنىڭ كومەگىمەن؟
- تاماقتان سوڭ جۋىپ - تازالاۋدى ۇمىتىپ جۇرگەن جوقپىز با؟
سەن بىلەسىڭ با؟
ءتىس ششەتكاسى وسىدان مىڭ جىلداي ۋاقىت بۇرىن اراب ەلىندەگى مۇسىلمانداردان تاراعان. «اراك» اعاشىنان دايىندالعان ءتىس ششەتكاسى «ميسۋاك» دەپ اتالعان. بەرتىن كەلە، ءتىس ششەتكاسىن 1448 جىلى قىتايدا شوشقا تەرىسىنىڭ قىلشىعىنان جاساعان. كوپ ۇزاماي، ونى ساۋداگەرلەر ەۋروپاعا اپارعان. بۇل كەزدە ەۋروپادا جىلقى جالىنان جانە بورسىق تەرىسى قىلشىعىنان جاسالعان ءتىس ششەتكاسى قولدانىلىپتى. ۋاقىت وتە كەلە، بۇل ششەتكالاردىڭ ءبىرى قاتتى، ال ەكىنشىسى تىم جۇمساق بولعاندىقتان، 1938 جىلى اقش-تىڭ «ديۋپون» فيرماسى نەيلون تالشىعىنان جاسالعان ءتىس ششەتكاسىن شىعاردى. 1961 جىلى اقش- تا ەلەكترلى ءتىس ششەتكاسى قولدانىسقا ەندى. قازىرگى ءبىز پايدالانىپ جۇرگەن ءتىس ششەتكاسىنىڭ قىسقاشا تاريحى وسىنداي.
ءتىس ششەتكاسىن تاڭداعاندا:
بالالارعا ارنالعان ءتىس ششەتكا سابى قالىڭ بولسا، بالاعا ۇستاۋعا ىڭعايلى.
- تالشىقتارى ءجيى جانە دوڭگەلەك ششەتكالار ءتىس ەتتەرىنىڭ قاناماۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە جۇمساق بولادى.
- جۋۋ بارىسىندا ءتىس ەتتەرىنە زاقىم كەلتىرمەس ءۇشىن ءتىس ششەتكاسى دوعال پىشىندە ورنالاسۋ قاجەت. سەبەبى ءتىس ەتتەرىنە زاقىم كەلسە، سەمۋ (اتروفيا) ەت اۋرۋىن تۋدىرادى.
- باسىنىڭ ۇزىندىعى 25-30مم ءتىس ششەتكاسىمەن كۇرەك تىستەردىڭ قۋىسىن جۋا الاسىز.
تىستەگى داقتاردى قالاي كەتىرۋگە بولادى؟
نيكوتين، شاي، قىزىل شاراپتان قالعان داقتار تىسكە جابىسىپ، ۇزاق ۋاقىت كەتپەي قالاتىن جاعدايدا قۇرامىندا اعارتقىش زاتتارى بار ءتىس پاستالارىن پايدالانىڭىز.
ال تۋا بىتكەن داقتاردى جويۋعا ارنالعان ءتىس پاستالارى ءالى ويلاپ تابىلعان جوق. ءتىس اعارتقىش پاستالاردى تەك داقتارمەن كۇرەسۋ كەزىندە عانا پايدالانعان دۇرىس.
ءتىستى قالاي جۋۋ كەرەك؟
ءتىستى كۇنىنە ەكى رەت جۋىپ تۇرعان ابزال. تاڭەرتەڭگىسىن، كەشكە استان سوڭ، ۇيقى الدىندا. سەبەبى استان كەيىنگى قالدىقتار ءتىس قۋىستارىندا قالىپ قويعان، ءتىستىڭ شىرۋىنە الىپ كەلەدى.
دۇرىس جۋىلعان تىسكە قۇرت تۇسپەيدى. ءتىستى كەم دەگەندە، ءۇش مينۋت جۋۋ قاجەت. ويتكەنى ءتىس پاستاسى ءتىستى قاجەتتى زاتتارمەن قامتاماسىز ەتەدى. ءتىس جۋعاندا، ششەتكانى كۇرەك تىستەن ازۋ تىستەرگە دەيىن جەڭىل قوزعالىسپەن اينالدىرا ىسىپ شىعاسىز. ودان سوڭ، كۇرەك تىستەر ارقىلى ەكىنشى جاق بولىگىن، ىسىپ شىعاسىز. ۇستىڭگى جانە استىڭعى تىستەردى دە كەزەك - كەزەك ىسقىلايسىز.
تاماق قالدىقتارى ءتىستىڭ استىڭعى جاعىندا كوپ تۇرىپ قالادى. سوندىقتان جەڭىل قوزعالىسپەن ءتىستىڭ ىشكى قاباتىن ىسىپ تۇرۋ قاجەت. پارودونتيت، گينگيۆيت سەكىلدى ءتىس اۋرۋلارىن ەمدەۋدە ءتىستى وسىلاي تازالاۋدىڭ كومەگى كوپ.
جاعىمسىز يىستەر
اۋىز ءىشى قۇرعاپ كەتكەندە، ءتىس زاقىمدانعاندا، ءتىس ەتتەرى اۋرۋعا شالدىققاندا، اۋىزدان جاعىمسىز يىستەر شىعادى. قۇرامىندا ءسپيرتى بار زاتتارمەن ەشقاشان اۋىز شايقاماڭىز. سەبەبى سپيرت اۋىز تەرىسىن كۇيدىرىپ، ودان ءارى قۇرعاتىپ جىبەرەدى. جاعىمسىز يىستەردەن قۇتىلۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى - ماماندارعا قارالىپ، كەڭەسىنە جۇگىنۋ. ۋاقتىلى اۋىزدى شايىپ، ءتىستى مەزگىلىمەن جۋىپ تۇرۋ. مولشەردەن تىس پايدالانعان ءتاتتى تاعامدار ءتىس اۋرۋىنا الىپ كەلەدى.
قورىتۋ
- ءتىس كۇتىمىن جاقسى ءبىلىپ، ونى ۇنەمى جۋىپ جۇرسەك، اس قورىتۋى بۇزىلمايدى. تاماقتى جاقسى قورىتامىز.
ءىش اۋىرسا، ءتىس اۋىرسا
مامام ءدارى بەرەدى.
بارلىق انا، بارلىق بالا،
ونى جاقسى كورەدى.
You Might Also Like
