InfoHub Logo

بۇكىل ءيسى قازاققا كەمەڭگەرلىگىمەن ۇلگى-ونەگە بولعان تولە بي توقسان ءۇش جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. تولەنىڭ ءوز وسيەتى بويىنشا كوپ جىل بيلىك قۇرعان تاشكەنت قالاسىنا، ايگىلى بابىردىڭ ناعاشى اتاسى ءجۇنىس حاننىڭ جانىنا اپارىپ جەرلەمەككە حالىق جينالا باستادى.

تولە بي مەكەن ەتكەن قاسيەتتى قازىعۇرت توپىراعىنان تاشكەنتكە دەيىن قانشاما قاشىق جەر ەكەنى بەلگىلى. ءمايىتتى جەتكىزۋدىڭ ءوزى وڭاي سوقپايدى. كوپشىلىك سول قيىندىقتى ويعا دا الار ەمەس. قازاقتىڭ دانا ۇلىن قولدان تۇسىرمەي جەتكىزبەك. ءبيدى سوڭعى ساپارعا شىعارۋعا دايىندىق جاسالىپ جاتقان كەز. جۇرت ابىر-سابىرمەن جۇرگەن ساتتە تولەنىڭ قىرعىز ايەلى جوقتاۋ ايتىلىپ جاتقان قارالى ۇيدەن سىتىلىپ، سىرتقا شىقتى. ەرى كوز جۇمعالى جىلاۋدان كوز اشپاعان ونىڭ كوزى قىزارىپ، قاباعى ءىسىپ، جاعى سۋالىپ كەتىپتى.

قارالى توپقا قىزمەت كورسەتكەن اۋىل ادامدارى ارى-بەرى جۇگىرىپ ءجۇر. قولدارىنا تاياق ۇستاپ «وي، باۋىرىمداپ» جىلاپ، وتەباي مەن ءالىبايدان تاراعان اعايىندار اراسىندا تولەنىڭ ءوز ۇلدارى دا تۇر. سولاردىڭ اراسىنداعى ءوز ۇلى قوجامجارعا كوز توقتاتىپ قاراعان ەدى، ءبىراق ول اناسىن بايقاعان جوق. وزىنە شاقىرىپ الۋدىڭ ءساتى تۇسەر ەمەس، جانىنا وتە بەرگەن بالاڭ جىگىتكە ۇلىنىڭ وزىنە جولىعىپ كەتۋىن تاپسىردى. «اناڭ شاقىرادى» دەگەن ءسوزدى ەسىتكەن سوڭ قوجامجار دا شەتكە شىعا بەرگەندە، اناسى «بەرى ءجۇر» دەگەندى ىممەن ۇقتىرىپ، بۇرىلا بەردى. ۇلى جايىمەن سوڭىنان ىلەسىپ كەلەدى.

شەتكەرى شىققان سوڭ ۇلى «نە ايتاسىز، اپا؟» دەگەن ساۋالدى جۇزبەن اناسىنا قارادى.

— بالام، اتادان ءاعالى-ىنىلى تۋىسىڭ كوپ بولعانىمەن، انادان جالعىزسىڭ. قازاقتىڭ «كۇندەستىڭ ك ۇلى دە كۇندەس» دەگەن ءسوز بار. اكەڭ باردا ول بىلىنبەيتىن. ەندى سۋ بەتىنە قالقىپ شىققانداي، سۇيەلدەي كورىنەتىن بولاسىڭ. سونداي ساتتەردە ايەلدەر عانا ەمەس، بالالار اراسىندا دا كيكىلجىڭ بولۋى مۇمكىن. سول كەزدە جالعىزسىرايسىڭ-اۋ، بالام، — دەپ اۋىر كۇرسىندى.

— وي، اپا-اي! ءسىز دە قايداعىنى ايتادى ەكەنسىز! — دەدى قوجامجار.

ۇلىنان مۇنداي ءسوز ەسىتكەن انا وعان جانارىن قاداي قارادى دا:

— اكەڭ بولسا، دۇنيەدەن ءوتتى. تۋىستارىڭ ءالى-اق تۇرتكىلەيدى. ونى امان بولساق، كورە جاتارمىز. قازىرگى ايتارىم مىناۋ: جىلقىدان تۋ بيە الدىرتىپ، تەز ارادا سويدىر، مەن داستارحان قامىن جاسايىن. قوس تۇيەگە ەكى كيىز ءۇيدى ارتتىر! وتىن، سۋ مەن قازان-وشاقتى ءوزىم قامدايمىن. اكەڭدى جەر قوينىنا تاپسىرعان سوڭ سۇيەكشىلەر قايتار جولدا ءبىز قوس كيىز ءۇيدى تىگىپ، كۇتىپ تۇرايىق. جول ۇزاق شارشايتىندار بار، سۋسايتىندار بار. ۇيىمىزدەن ءبىرىنشى بولىپ ءدام تاتىرايىق، — دەدى.

سۇيەكشىلەر حالىقتىڭ ءبىر اسىل ۇلىن جەر قۇشاعىنا تاپسىرىپ، قايتىپ كەلەدى. ىستىق كۇن تاڭدايىن قۇرعاتىپ، قابىرعاسى قايعىدان جانشىلعان كوپ حالىق اۋىلعا قايتىپ كەلە جاتتى. ۇزاق جول ءجۇرىپ، شۇبىرعان اتتىلى-جاياۋ ادامداردىڭ ەرىندەرى دە شولدەن كەزەرىپ كەتتى. از عانا ايالداعىلارى كەلگەنمەن، ولاي ەتۋگە بولمايدى. كوپشىلىك قارسى الدىندا تىگىلگەن قوس ءۇيدى، بۋداقتاعان ءتۇتىندى كوزدەرى شالادى. وسى ساتتە توپ ورتاسىنان تولەنىڭ ۇلى قوجامجار سۋىرىلىپ شىعىپ، الدا كەلە جاتقان قازىعۇرت ءوڭىرىنىڭ ءپىرى بولعان يشاننىڭ اتىنىڭ شىلاۋىنا كەلىپ جارماستى.

— اتا، اتاتاي! قاي بالا اكەسىنىڭ جامباسى جەرگە تيگەنىنە كۇيزەلمەيدى. اللانىڭ امىرىنە قالاي قارسى بولامىز. تاعدىر ءىسى، تۋماق بار دا ولمەك بار. كونبەسكە لاجىمىز جوق. اكەمە كورسەتەر قۇرمەتىمنىڭ ءبىرى بولسىن. مىناۋ تىگۋلى تۇرعان قوس كيىز ءۇي مەنىڭ شاڭىراعىم. اتتان ءتۇسىپ، قۇران وقىپ، ءدام-تۇز تاتىپ كەتىڭىزدەر، — دەپ قيىلا سۇرادى.

وكسىگىن باسا الماي تۇرعان جىگىتكە ءبىر ءسات ءۇنسىز قاراپ قالعان يشان اتىنىڭ باسىن ۇيگە قاراي بۇرا بەردى. قارالى كيىم كيگەن تولەنىڭ قىرعىزدان العان ايەلى داۋىس سالا جىلاپ، سۇيەكشىلەرمەن كورىسۋگە شىقتى. قارالى توپ وسىلاي ەرىكسىز كىدىردى. اقساقالدار كيىز ۇيگە جايعاسىپ، جاستار جاعى سىرتقا توسەلگەن كورپەگە وتىردى. قۇران وقىلىپ بولعان سوڭ داستارقان جايىلىپ، اس پەن سۋسىن اكەلىندى.

سول كەزدە تولەنىڭ كوزى تىرىسىندە ۇستاعان ىلمەك بەلگىسى بار، جەلەگىن قارا قىجىممەن كومكەرگەن تۋى وڭ بوساعاعا قويىلعان ەدى. قوجامجاردىڭ اناسى سول تۋدى الدى دا، ابدىرەگە سالىپ قويدى. قۇران وقىلىپ، باتا قايىرىلىپ، جۇرت ورنىنان تۇرا باستادى. قوجابەك پەن جولان تۋدى الايىن دەسە، ورنىندا جوق. جۇرت ساسقالاقتاپ، باسقا بالالارى ءتۇس كورگەندەي تاڭدانا قاراپ قالدى.

— تۋ قايدا؟ تۋ قايدا؟

وسى كەزدە قوجامجاردىڭ شەشەسى:

— نەگە ايقايلايسىڭدار! مەن دە اكەلەرىڭ تولەنىڭ ەتەگى تيگەن نەكەلى ايەلىمىن، بالالارىم. مەن سەندەردىڭ انالارىڭ بولسام، وسى ءۇي دە تولەنىڭ ءوز شاڭىراعى. تۋ وسىندا بۇگىن تىگىلدى، قاشان جىلى بەرىلگەنشە وسى شاڭىراقتا ساقتالاتىن بولادى، — دەدى.

«تۋدان ايىرىلۋ — بيلىكتەن ايرىلۋ دەگەن ءسوز. بۇل قالاي بولعانى؟ قولمەن ۇستاپ كەلىپ، ايىرىلعانىمىز با، جوق، ولاي ەتۋگە بولمايدى. الدا كۇتىپ وتىرعان ەل بار. تۋدى الىپ كەتىپ، ۇلكەن ۇيگە تىگۋىمىز كەرەك»، — دەپ ويلاعان وزگە بالالارى داۋ ايتا باستادى. ءتىپتى ايقاي شىعىپ، داۋ تۋدى. ويتكەنى بۇل ءۇي دە تولەنىڭ ءبىر ءۇيى، قوجامجار دا تولەنىڭ ءوز ۇلى، اناسى نەكەلى ايەلى ەكەنى دە راس، جانازاعا جينالعان حالىق تا وسى ۇيدە العاش قۇران وقىپ، ءدام تاتىپ وتىر. نەگىزىنەن قوجامجاردىڭ اناسىنىكى دە دۇرىس. ءبىراق بايبىشەنىڭ ءۇيى سۇيەكشىلەردى كۇتىپ، قام جاساپ وتىرعانىن دا جۇرتشىلىق بىلەدى. قاي جاعىنا شىعۋ كەرەك؟ «ءارى تارتساڭ، اربا سىنادى، بەرى تارسا وگىز ولەدى» دەگەننىڭ كەرى وسى. كوپشىلىك ەل
جاقسىلارىنىڭ شەشىمىن كۇتكەن.

— ۋا، جاماعات! ادىلدىككە جۇگىنىپ، ادالدىقتى مويىنداساڭدار، بيلىكتى مەن ايتايىن، — دەدى يشان.

— ايتىڭىز، ايتىڭىز! — دەپ كوپشىلىك شۋ ەتىپ قالدى.

— ولاي بولسا، تۋ قايدا تىگىلسە، سوندا قالۋى ءتيىس. ەندى جانجالداسۋدىڭ ءجونى جوق، — دەپ باتا بەرىپ، ورنىنان تۇرا بەردى. بۇل شەشىمدى كوپشىلىك تە ماقۇلداپ، ورنىنان تۇردى.

وسىلايشا تولە ءبيدىڭ تۋى قوجامجار بالالارىنىڭ ەنشىسىنە تيگەن ەكەن.

اسىرا سىلتەۋ كەزەڭىندە تولە بي تۇتىنعان زاتتار مەن ات-ابزەلدەرى شولاق بەلسەندىلەردىڭ قولىندا كەتەتىن بولعان سوڭ، ونى ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا جەر قازىپ، جاسىرىپ كومگەن ەكەن. سول وسى زاتتاردى تىعىپ قويعان قارتتاردىڭ ءوزى دە و دۇنيەلىك بولىپ كەتتى.

---