تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭى
شقو، كاتونقاراعاي اۋدانى، بەرەل ورتا مەكتەبىنىڭ
فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى ابەنيەۆا گۋلداريعا
فيزيكا جانە استرونوميا 10 سىنىپ
تاقىرىبى: تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭى
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ءبىلۋ جانە ونى تىزبەك بولىگى ءۇشىن وم زاڭىنان اجىرا الۋ، قورىتىندى جاساي الۋ.
2. تاربيەلىك: تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ءبىلۋ جانە تۇسىندىرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋعا، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ءبىلۋ وتىرىپ، لوگيكالىق ەسەپتەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءوز بەتتەرىمەن ءبىلىم الۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، كورنەكىلىك، بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، تاجىريبە جاساۋ، سىزبا بويىنشا جۇمىس، سۇراق بويىنشا اۋىزشا ايتۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرما ارقىلى ەسەپ شىعارا الۋ، تاقتامەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: توك كوزى، شام، كەدەرگى، سىزبا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر، سۋرەتتەر
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، سىزۋ، دەنەشىنىقتىرۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
«ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ» زەرتتەۋشىلەر ەلى
«وي قوزعاۋ». قايتالاۋ – وقۋ اناسى.
«بوي سەرگىتۋ» (سەرگىتۋ ءساتى)
«جاڭ ساباق» زياتكەرلەر ەلى
بەكىتۋ. زەردەلىلەر ەلى
ۇيگە تاپسىرما
باعالاۋ زەيىندىلەر ەلى
قورىتىندى رەفلەكسيا
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: «بىلىمدىدەن ءسوز تىڭداساڭ، كۇش تاسىر،
ۇيرەنگەندى جەلگە ۇشىرماي، ىسكە اسىر. (ماحمۋت قاشعاري)» (سۋرەت سالۋ، تىلەك ايتۋ)
توپ ەرەجەسى!
1. اركىمنىڭ ءوز ويى قۇندى.
2. ءبىر - ءبىرىمىزدى تىڭداۋ
3. ءاربىر مۇشە بۇگىنگى ساباققا اتسالىسۋ قاجەت
II. «ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ».
زەرتتەۋشىلەر ەلى « وتكىزگىشتەردى پاراللەلدىگى بويىنشا تىزبەك قۇراپ سول بويىنشا ەسەپ شىعارادى.» فورمۋلاسىن جازادى جانە تاجىريبە بويىنشا ەسەپ شىعارادى.
«وي قوزعاۋ». قايتالاۋ – وقۋ اناسى. (سۇراق - جاۋاپ.)
«ەلەكتر توگى» دەگەنىمىز نە؟ وتكىزگىشتە ەلەكتر توگىنىڭ بار بولۋى ءۇشىن قاجەتتى شارتتار.
قانداي قۇرىلعىلاردى «توك كوزدەرى» دەپ اتايدى. توك كوزىنە نەلەر جاتادى؟
ەلەكتر قوزعاۋشى كۇش دەگەنىمىز نە؟ بىرلىگى نە؟
توك كۇشى دەپ نەنى ايتادى؟ ونىڭ ولشەم بىرلىگى.
تىزبەكتىڭ بولىگى ءۇشىن وم زاڭىن تۇجىرىمدا.
وتكىزگىشتىڭ كەدەرگىسى نەگە جانە قالاي تاۋەلدى؟
توكتىڭ اسەرلەرى قانداي؟
وتكىزگىش تىزبەك بەرىلگەن. تىزبەك نەدەن تۇرادى؟ قاتەسىن انىقتا.
توك كوزىنە بىرنەشە رەزيستورلار جالعانعان. وتكىزگىشتىڭ جالپى كەدەرگىسى
وتكىزگىش ۇشتارىنداعى كەرنەۋ 6 ۆ، ال ونىڭ كەدەرگىسى 2 وم، توك كۇشى نەگە تەڭ؟ (3ا)
ەگەر 20 كل زارياد وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسى ارقىلى 10 س ىشىندە وتەتىن بولسا، توك كۇشى نەگە تەڭ؟(2 ا)
زياتكەرلەر ەلى «جاڭا ساباق» (وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ)
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى:. ەقك بار توك كوزىنەن جانە ىشكى كەدەرگىدەن، كەدەرگىسى R بولاتىن تۇتىنۋشىدان، ك كىلتتەن تۇراتىن تۇيىق تىزبەكتە وتەتىن پروسەستى قاراستىرايىق. كىلتتىڭ كومەگىمەن تىزبەكتى تۇيىقتاعاندا. ونىڭ بويىنان توك كۇشى I بولاتىن توك وتەدى. توك كوزىندە اب =qƐ بوگدە كۇشتەردىڭ جۇمىسى ەسەبىنەن ەلەكتر ءورىسى پايدا بولادى. بۇل ءورىس سىرتقى تىزبەكتە دە، (تۇتىنۋشى) اەل1 =UR q، ىشكى تىزبەكتە دە (توك كوزىنىڭ ىشىندە) اەل2 =Ur q زاريادتىڭ ورىن اۋىستىرۋى بويىنشا جۇمىس اتقارادى. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭى بويىنشا اب=اەل1 + اەل2 نەمەسە qƐ = UR q +Urq، ياعني Ɛ = UR +Ur.
Ɛ = UR +Ur. بۇل فورمۋلادان ەقك - ءى تىزبەكتىڭ سىرتقى جانە ىشكى بولىگىندەگى كەرنەۋ ءتۇسۋىنىڭ قوسىندىسىنا تەڭ. UR =IR جانە Ur=Ir بولعاندىقتان جوعارعى فورمۋلادان I=( Ɛ)/(R+r) تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىنىڭ ماتەماتيكالىق ورنەگى بولىپ تابىلادى. وقىلۋى: تۇيىق تىزبەكتەگى توك كۇشى توك كوزىنىڭ ەلەكتر قوزعاۋشى كۇشىنىڭ شاماسىنا تۋرا پروپورسيونال، تىزبەكتىڭ ىشكى جانە سىرتقى كەدەرگىلەرىنىڭ قوسىندىسىمەن انىقتالاتىن تولىق كەدەرگىگە كەرى پروپورسيونال.
تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىنىڭ ەكى شەكتى جاعدايى:
سىرتقى تىزبەكتىڭ R كەدەرگىسى توك كوزىنىڭ كەدەرگىسىنەن كوپ ۇلكەن بولسىن (R >> r)، سوندا I=( Ɛ)/R نەمەسە Ɛ = IR، ياعني Ɛ = R جانە بۇدان سىرتقى تىزبەكتەگى كەرنەۋ شامامەن توك كوزىنىڭ ەقك - ىنە تەڭ ەكەنىن كورەمىز.
سىرتقى تىزبەكتىڭ كەدەرگىسى نولگە تەڭ R = 0بولسا، I=( Ɛ)/(R+r) سايكەس I=( Ɛ)/r = max بۇل قۇبىلىس قىسقا تۇيىقتالۋ دەپ اتالادى. قىسقا تۇيىقتالۋ كەزىندە تىزبەكتەگى توك كۇشى ەڭ ۇلكەن مانگە جەتەدى، ال سىرتقى تىزبەكتەگى كەرنەۋدىڭ ءتۇسۋى نولگە ۇمتىلادى.( R 0) دەمەك ەلەكتر ءورىسىنىڭ جۇمىسى ىشكى تىزبەكتە (توك كوزىنىڭ ىشىندە) جاسالادى. قىسقا تۇيىقتالۋ كەزىندە توك كۇشى وتە ۇلكەن، سوندىقتان ونىڭ توك كوزىنىڭ ىستەن شىعۋىنا ءقاۋىپ تۋدىراتىنىن ەستە ۇستاۋ كەرەك.
بەكىتۋ سۇراقتارى.
قانداي تىزبەك تۇيىق تىزبەك دەپ اتالادى.
تۇيىق تىزبەك بويىنشا وتەتىن توك قانداي زاڭعا باعىنادى.
تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭى مەن تىزبەك بولىگىنە ارنالعان وم زاڭىنىڭ فيزيكالىق ءمانى نەدە؟
تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ەكى جاعدايىن ايتا كەتەيىك
قىسقا تۇيىقتالۋ كەزىندە ۇيدەگى شامدار ءسونىپ قالادى نەگە؟
V. زەردەلىلەر ەلى
ەسەپ: 19 جاتتىعۋدىڭ 2 - ءشىسى ءبىر وقۋشى تاقتادا قالعانى ويىن
ويىن: « «5»تىك كىمگە بۇيىرادى» ويىنى
VII. ۇيگە تاپسىرما §9، 5. 19 جاتتىعۋ - 3 ر №806، 807، 808
VIII. زەيىندىلەر ەلى باعالاۋ
IX. قورىتىندى رەفلەكسيا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى ابەنيەۆا گۋلداريعا
فيزيكا جانە استرونوميا 10 سىنىپ
تاقىرىبى: تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭى
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ءبىلۋ جانە ونى تىزبەك بولىگى ءۇشىن وم زاڭىنان اجىرا الۋ، قورىتىندى جاساي الۋ.
2. تاربيەلىك: تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ءبىلۋ جانە تۇسىندىرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋعا، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ءبىلۋ وتىرىپ، لوگيكالىق ەسەپتەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءوز بەتتەرىمەن ءبىلىم الۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، كورنەكىلىك، بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، تاجىريبە جاساۋ، سىزبا بويىنشا جۇمىس، سۇراق بويىنشا اۋىزشا ايتۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرما ارقىلى ەسەپ شىعارا الۋ، تاقتامەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: توك كوزى، شام، كەدەرگى، سىزبا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر، سۋرەتتەر
ءپان ارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، سىزۋ، دەنەشىنىقتىرۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
«ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ» زەرتتەۋشىلەر ەلى
«وي قوزعاۋ». قايتالاۋ – وقۋ اناسى.
«بوي سەرگىتۋ» (سەرگىتۋ ءساتى)
«جاڭ ساباق» زياتكەرلەر ەلى
بەكىتۋ. زەردەلىلەر ەلى
ۇيگە تاپسىرما
باعالاۋ زەيىندىلەر ەلى
قورىتىندى رەفلەكسيا
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: «بىلىمدىدەن ءسوز تىڭداساڭ، كۇش تاسىر،
ۇيرەنگەندى جەلگە ۇشىرماي، ىسكە اسىر. (ماحمۋت قاشعاري)» (سۋرەت سالۋ، تىلەك ايتۋ)
توپ ەرەجەسى!
1. اركىمنىڭ ءوز ويى قۇندى.
2. ءبىر - ءبىرىمىزدى تىڭداۋ
3. ءاربىر مۇشە بۇگىنگى ساباققا اتسالىسۋ قاجەت
II. «ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ».
زەرتتەۋشىلەر ەلى « وتكىزگىشتەردى پاراللەلدىگى بويىنشا تىزبەك قۇراپ سول بويىنشا ەسەپ شىعارادى.» فورمۋلاسىن جازادى جانە تاجىريبە بويىنشا ەسەپ شىعارادى.
«وي قوزعاۋ». قايتالاۋ – وقۋ اناسى. (سۇراق - جاۋاپ.)
«ەلەكتر توگى» دەگەنىمىز نە؟ وتكىزگىشتە ەلەكتر توگىنىڭ بار بولۋى ءۇشىن قاجەتتى شارتتار.
قانداي قۇرىلعىلاردى «توك كوزدەرى» دەپ اتايدى. توك كوزىنە نەلەر جاتادى؟
ەلەكتر قوزعاۋشى كۇش دەگەنىمىز نە؟ بىرلىگى نە؟
توك كۇشى دەپ نەنى ايتادى؟ ونىڭ ولشەم بىرلىگى.
تىزبەكتىڭ بولىگى ءۇشىن وم زاڭىن تۇجىرىمدا.
وتكىزگىشتىڭ كەدەرگىسى نەگە جانە قالاي تاۋەلدى؟
توكتىڭ اسەرلەرى قانداي؟
وتكىزگىش تىزبەك بەرىلگەن. تىزبەك نەدەن تۇرادى؟ قاتەسىن انىقتا.
توك كوزىنە بىرنەشە رەزيستورلار جالعانعان. وتكىزگىشتىڭ جالپى كەدەرگىسى
وتكىزگىش ۇشتارىنداعى كەرنەۋ 6 ۆ، ال ونىڭ كەدەرگىسى 2 وم، توك كۇشى نەگە تەڭ؟ (3ا)
ەگەر 20 كل زارياد وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسى ارقىلى 10 س ىشىندە وتەتىن بولسا، توك كۇشى نەگە تەڭ؟(2 ا)
زياتكەرلەر ەلى «جاڭا ساباق» (وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ)
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى:. ەقك بار توك كوزىنەن جانە ىشكى كەدەرگىدەن، كەدەرگىسى R بولاتىن تۇتىنۋشىدان، ك كىلتتەن تۇراتىن تۇيىق تىزبەكتە وتەتىن پروسەستى قاراستىرايىق. كىلتتىڭ كومەگىمەن تىزبەكتى تۇيىقتاعاندا. ونىڭ بويىنان توك كۇشى I بولاتىن توك وتەدى. توك كوزىندە اب =qƐ بوگدە كۇشتەردىڭ جۇمىسى ەسەبىنەن ەلەكتر ءورىسى پايدا بولادى. بۇل ءورىس سىرتقى تىزبەكتە دە، (تۇتىنۋشى) اەل1 =UR q، ىشكى تىزبەكتە دە (توك كوزىنىڭ ىشىندە) اەل2 =Ur q زاريادتىڭ ورىن اۋىستىرۋى بويىنشا جۇمىس اتقارادى. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭى بويىنشا اب=اەل1 + اەل2 نەمەسە qƐ = UR q +Urq، ياعني Ɛ = UR +Ur.
Ɛ = UR +Ur. بۇل فورمۋلادان ەقك - ءى تىزبەكتىڭ سىرتقى جانە ىشكى بولىگىندەگى كەرنەۋ ءتۇسۋىنىڭ قوسىندىسىنا تەڭ. UR =IR جانە Ur=Ir بولعاندىقتان جوعارعى فورمۋلادان I=( Ɛ)/(R+r) تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىنىڭ ماتەماتيكالىق ورنەگى بولىپ تابىلادى. وقىلۋى: تۇيىق تىزبەكتەگى توك كۇشى توك كوزىنىڭ ەلەكتر قوزعاۋشى كۇشىنىڭ شاماسىنا تۋرا پروپورسيونال، تىزبەكتىڭ ىشكى جانە سىرتقى كەدەرگىلەرىنىڭ قوسىندىسىمەن انىقتالاتىن تولىق كەدەرگىگە كەرى پروپورسيونال.
تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىنىڭ ەكى شەكتى جاعدايى:
سىرتقى تىزبەكتىڭ R كەدەرگىسى توك كوزىنىڭ كەدەرگىسىنەن كوپ ۇلكەن بولسىن (R >> r)، سوندا I=( Ɛ)/R نەمەسە Ɛ = IR، ياعني Ɛ = R جانە بۇدان سىرتقى تىزبەكتەگى كەرنەۋ شامامەن توك كوزىنىڭ ەقك - ىنە تەڭ ەكەنىن كورەمىز.
سىرتقى تىزبەكتىڭ كەدەرگىسى نولگە تەڭ R = 0بولسا، I=( Ɛ)/(R+r) سايكەس I=( Ɛ)/r = max بۇل قۇبىلىس قىسقا تۇيىقتالۋ دەپ اتالادى. قىسقا تۇيىقتالۋ كەزىندە تىزبەكتەگى توك كۇشى ەڭ ۇلكەن مانگە جەتەدى، ال سىرتقى تىزبەكتەگى كەرنەۋدىڭ ءتۇسۋى نولگە ۇمتىلادى.( R 0) دەمەك ەلەكتر ءورىسىنىڭ جۇمىسى ىشكى تىزبەكتە (توك كوزىنىڭ ىشىندە) جاسالادى. قىسقا تۇيىقتالۋ كەزىندە توك كۇشى وتە ۇلكەن، سوندىقتان ونىڭ توك كوزىنىڭ ىستەن شىعۋىنا ءقاۋىپ تۋدىراتىنىن ەستە ۇستاۋ كەرەك.
بەكىتۋ سۇراقتارى.
قانداي تىزبەك تۇيىق تىزبەك دەپ اتالادى.
تۇيىق تىزبەك بويىنشا وتەتىن توك قانداي زاڭعا باعىنادى.
تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭى مەن تىزبەك بولىگىنە ارنالعان وم زاڭىنىڭ فيزيكالىق ءمانى نەدە؟
تولىق تىزبەك ءۇشىن وم زاڭىن ەكى جاعدايىن ايتا كەتەيىك
قىسقا تۇيىقتالۋ كەزىندە ۇيدەگى شامدار ءسونىپ قالادى نەگە؟
V. زەردەلىلەر ەلى
ەسەپ: 19 جاتتىعۋدىڭ 2 - ءشىسى ءبىر وقۋشى تاقتادا قالعانى ويىن
ويىن: « «5»تىك كىمگە بۇيىرادى» ويىنى
VII. ۇيگە تاپسىرما §9، 5. 19 جاتتىعۋ - 3 ر №806، 807، 808
VIII. زەيىندىلەر ەلى باعالاۋ
IX. قورىتىندى رەفلەكسيا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
