تورسىق پەن تاباقتى بەينەلەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تورسىق پەن تاباقتى بەينەلەۋ.
ا) قاعاز بەتىنە كومپانوۆكا
ءا) تۇستىك شەشىمىن تابۋ
ب) جۇمىستى اياقتاۋ
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
ا) بىلىمدىلىگى:
وقۋشىلارعا تورسىق پەن تاباق تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. قاعاز بەتىنە دۇرىس ۇيلەستىرۋدى ۇيرەتۋ. بوياۋ ارقىلى تۇستىك شەشىمىن تابۋدى مەڭگەرتۋ. ادەمى اسەم بەينەلەۋگە باۋلۋ.
ءا) تاربيەلىك ءمانى:
وقۋشىلاردى اتا - بابامىزدىڭ كەيىنگى ۇرپاققا ميراس ەتكەن ۇلتتىق بۇيىمدارىن قادىرلەپ، قاستەرلەۋگە قاسيەتىن تۇسىنۋگە تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىعى:
بوياۋ تۇستەرى ارقىلى سالىنعان سۋرەتتەر بويىنشا وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن، قيالىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ورىستەتۋ، سۋرەت سالۋعا يكەمدىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قويىلىم،(تورسىق، تاباق) دراپيروۆكا.
تورسىق پەن تاباقتىڭ سالىنۋ جولدارى كورسەتىلگەن پلاتكاتتار، تاقىرىپ جازىلعان پلاكات.
قۇرال جابدىقتار: فورمات ا3، اكۆارەل بوياۋى، قارىنداش، وشىرگىش.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، سۋرەت سالدىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، INSEPT ءادىسى.
ساباقتىڭ بارىسى: I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II جاڭا ساباققا دايارلىق
III جاڭا ساباق
IV وقۋشىلارمەن وزىندىك جۇمىس
V ساباقتى قورىتۋ
VI قورىتۋ
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، قۇرال جابدىقتارىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ.
II جاڭا ساباققا دايارلىق
بالالار، ءبىز بۇگىن «تورسىق پەن تاباقتى بەينەلەۋ اتتى جاڭا ساباعى - مىزدى باستايىق. ساباق باستاماس بۇرىن قاعاز، قارىنداش، وشىرگىش، اكۆارەل بوياۋىن، قىلقالامدارىڭدى دايىنداپ الايىق. ەندى تورسىق پەن تاباقتىڭ سالىنۋ جولدارىنا، بوياۋ تاسىلدەرىنە ۇڭىلەيىك.
III جاڭا ساباق
1. تورسىق نە قۇيۋعا ارنالعان ىدىس؟
2. قانداي حالىقتار پايدالانعان؟
3. تورسىق نەنىڭ تەرىسىنەن جاسالادى؟
4. تورسىقتىڭ تۇرلەرىن اتا؟
5. تاباق قانداي ىدىس؟
6. ول نەدەن جاسالادى؟
7. تاباق ءار ۇلتتا قالاي اتالعان؟
تورسىق - ورتالىق ازياداعى تۇركى حالىقتارىنىڭ قىمىز، شۇبات، ىركىت قۇيۋعا ارنالعان ەجەلگى ىدىسى. اسىرەسە، قىرعىز، قازاق، تۇرىكمەن قاراقالپاق حالىقتارى پايدالانعان. تورسىق تۇيەنىڭ، بۇعىنىڭ، وگىزدىڭ مويىن تەرىسىنەن جاسالادى. ءجۇنى جيدەكتەلگەن تەرىنى قالىپقا سالىپ پىشەدى دە تاسپامەن تىگەدى. تورسىقتى سابا سياقتى قاراعايدىڭ بۇرىمەن نەمەسە ارشا، توبىلعىمەن ىستايدى. تورسىقتىڭ تۇرلەرى: شيمايتورسىق، وركەشتورسىق، جانتورسىق، ءمۇيىزتورسىق ت. ب. تورسىقتىڭ ءبۇيىرى دوڭگەلەك، موينى جىڭىشكە ءارى ۇزىن بولىپ كەلەدى. اۋزىنا اعاشتان تىعىن تىعىلادى. ول جوعالىپ قالماۋ ءۇشىن قايىستان باۋ وتكىزىپ، ءبىر ۇشىن تورسىقتىڭ موينىنا بەكىتىپ قويادى. كەيبىر تورسىقتارعا ءار ءتۇرلى ورنەك سالىنادى.
توستاعان نەمەسە تاباق – اعاشتان جاسالعان كىشىلەۋ دوڭگەلەك ىدىس. كونە ءداۋىر ادامدارى بۇل سياقتى ىدىستى كەز - كەلگەن اعاشتان ويىپ جاساۋعا ەڭبەك قۇرالدارى تاپشى بولعانى تاريحتان بەلگىلى. دەگەنمەن، العاش اعاشتى كەسىپ ودان ىدىس جاساماسا دا ءبىر لاجىن تاپقان بولۋى كەرەك. ول لاج - اعاش قابىعى. وندا دا كەز كەلگەن اعاش ەمەس قايىننىڭ قابىعى. قايىڭنىڭ قابىعى قازىرگى تىلىمىزگە «توز» بولىپ اتالاتىنى بارشامىزعا ايان. وسى ماعىناداعى بۇل اتاۋ ەرتەدەگى تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنەن قازىرگى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. مىسالى ياكۋتتاردا «تۋوس»، وزبەك تىلىندە «ءتۇس»تۋۆالاردا «توس» ال حاقاس تىلىندە «ءتۇس»ءسوزى توزدان جاسالعان ىدىس ماعىناسىن بىلدىرەدى. حاقاس تىلىندەگى تۇلعاعا قازاق تىلىنە ءتان جۇرناقتار قوسىلا وتىرىپ توستاعان قالپىنا جەتكەن. ەگەر مۇنى ەرتە كەزدەگى داستۇرمەن تۇسىندىرسەك توزدان جاسالعان بولماق. بۇگىنگى ساباعىمىزدا تورسىق پەن نەمەسە توستاعاندى بەينەلەيمىز. قاعاز بەتىنە پەن توستاعاندى دۇرىس ورنالاستىرامىز. ورنالاستىرىپ بولعان سوڭ ارتىق كەتكەن سىزىقتاردى ءوشىرىپ، بوياۋ ارقىلى تۇستىك شەشىمدەرىن تابامىز.
بيە ءسۇتى قۇيۋلى
تەرى قابىم سىيىمدى.
وقتاۋىم تۇر پىسەتىن
كومەيىنە سىعۋلى (تورسىق)
اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى،
"اۋداندىق كوركەمسۋرەت ليسەيى" مكقك - ءنىڭ سۋرەت ءپانى ءمۇعالىمى
ورازوۆا ەلۆيرا مەنديكىزى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ا) قاعاز بەتىنە كومپانوۆكا
ءا) تۇستىك شەشىمىن تابۋ
ب) جۇمىستى اياقتاۋ
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
ا) بىلىمدىلىگى:
وقۋشىلارعا تورسىق پەن تاباق تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. قاعاز بەتىنە دۇرىس ۇيلەستىرۋدى ۇيرەتۋ. بوياۋ ارقىلى تۇستىك شەشىمىن تابۋدى مەڭگەرتۋ. ادەمى اسەم بەينەلەۋگە باۋلۋ.
ءا) تاربيەلىك ءمانى:
وقۋشىلاردى اتا - بابامىزدىڭ كەيىنگى ۇرپاققا ميراس ەتكەن ۇلتتىق بۇيىمدارىن قادىرلەپ، قاستەرلەۋگە قاسيەتىن تۇسىنۋگە تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىعى:
بوياۋ تۇستەرى ارقىلى سالىنعان سۋرەتتەر بويىنشا وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن، قيالىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ورىستەتۋ، سۋرەت سالۋعا يكەمدىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قويىلىم،(تورسىق، تاباق) دراپيروۆكا.
تورسىق پەن تاباقتىڭ سالىنۋ جولدارى كورسەتىلگەن پلاتكاتتار، تاقىرىپ جازىلعان پلاكات.
قۇرال جابدىقتار: فورمات ا3، اكۆارەل بوياۋى، قارىنداش، وشىرگىش.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، سۋرەت سالدىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، INSEPT ءادىسى.
ساباقتىڭ بارىسى: I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II جاڭا ساباققا دايارلىق
III جاڭا ساباق
IV وقۋشىلارمەن وزىندىك جۇمىس
V ساباقتى قورىتۋ
VI قورىتۋ
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، قۇرال جابدىقتارىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ.
II جاڭا ساباققا دايارلىق
بالالار، ءبىز بۇگىن «تورسىق پەن تاباقتى بەينەلەۋ اتتى جاڭا ساباعى - مىزدى باستايىق. ساباق باستاماس بۇرىن قاعاز، قارىنداش، وشىرگىش، اكۆارەل بوياۋىن، قىلقالامدارىڭدى دايىنداپ الايىق. ەندى تورسىق پەن تاباقتىڭ سالىنۋ جولدارىنا، بوياۋ تاسىلدەرىنە ۇڭىلەيىك.
III جاڭا ساباق
1. تورسىق نە قۇيۋعا ارنالعان ىدىس؟
2. قانداي حالىقتار پايدالانعان؟
3. تورسىق نەنىڭ تەرىسىنەن جاسالادى؟
4. تورسىقتىڭ تۇرلەرىن اتا؟
5. تاباق قانداي ىدىس؟
6. ول نەدەن جاسالادى؟
7. تاباق ءار ۇلتتا قالاي اتالعان؟
تورسىق - ورتالىق ازياداعى تۇركى حالىقتارىنىڭ قىمىز، شۇبات، ىركىت قۇيۋعا ارنالعان ەجەلگى ىدىسى. اسىرەسە، قىرعىز، قازاق، تۇرىكمەن قاراقالپاق حالىقتارى پايدالانعان. تورسىق تۇيەنىڭ، بۇعىنىڭ، وگىزدىڭ مويىن تەرىسىنەن جاسالادى. ءجۇنى جيدەكتەلگەن تەرىنى قالىپقا سالىپ پىشەدى دە تاسپامەن تىگەدى. تورسىقتى سابا سياقتى قاراعايدىڭ بۇرىمەن نەمەسە ارشا، توبىلعىمەن ىستايدى. تورسىقتىڭ تۇرلەرى: شيمايتورسىق، وركەشتورسىق، جانتورسىق، ءمۇيىزتورسىق ت. ب. تورسىقتىڭ ءبۇيىرى دوڭگەلەك، موينى جىڭىشكە ءارى ۇزىن بولىپ كەلەدى. اۋزىنا اعاشتان تىعىن تىعىلادى. ول جوعالىپ قالماۋ ءۇشىن قايىستان باۋ وتكىزىپ، ءبىر ۇشىن تورسىقتىڭ موينىنا بەكىتىپ قويادى. كەيبىر تورسىقتارعا ءار ءتۇرلى ورنەك سالىنادى.
توستاعان نەمەسە تاباق – اعاشتان جاسالعان كىشىلەۋ دوڭگەلەك ىدىس. كونە ءداۋىر ادامدارى بۇل سياقتى ىدىستى كەز - كەلگەن اعاشتان ويىپ جاساۋعا ەڭبەك قۇرالدارى تاپشى بولعانى تاريحتان بەلگىلى. دەگەنمەن، العاش اعاشتى كەسىپ ودان ىدىس جاساماسا دا ءبىر لاجىن تاپقان بولۋى كەرەك. ول لاج - اعاش قابىعى. وندا دا كەز كەلگەن اعاش ەمەس قايىننىڭ قابىعى. قايىڭنىڭ قابىعى قازىرگى تىلىمىزگە «توز» بولىپ اتالاتىنى بارشامىزعا ايان. وسى ماعىناداعى بۇل اتاۋ ەرتەدەگى تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنەن قازىرگى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. مىسالى ياكۋتتاردا «تۋوس»، وزبەك تىلىندە «ءتۇس»تۋۆالاردا «توس» ال حاقاس تىلىندە «ءتۇس»ءسوزى توزدان جاسالعان ىدىس ماعىناسىن بىلدىرەدى. حاقاس تىلىندەگى تۇلعاعا قازاق تىلىنە ءتان جۇرناقتار قوسىلا وتىرىپ توستاعان قالپىنا جەتكەن. ەگەر مۇنى ەرتە كەزدەگى داستۇرمەن تۇسىندىرسەك توزدان جاسالعان بولماق. بۇگىنگى ساباعىمىزدا تورسىق پەن نەمەسە توستاعاندى بەينەلەيمىز. قاعاز بەتىنە پەن توستاعاندى دۇرىس ورنالاستىرامىز. ورنالاستىرىپ بولعان سوڭ ارتىق كەتكەن سىزىقتاردى ءوشىرىپ، بوياۋ ارقىلى تۇستىك شەشىمدەرىن تابامىز.
بيە ءسۇتى قۇيۋلى
تەرى قابىم سىيىمدى.
وقتاۋىم تۇر پىسەتىن
كومەيىنە سىعۋلى (تورسىق)
اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى،
"اۋداندىق كوركەمسۋرەت ليسەيى" مكقك - ءنىڭ سۋرەت ءپانى ءمۇعالىمى
ورازوۆا ەلۆيرا مەنديكىزى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قىرتىسى كۇردەلى دراپيروۆكانىڭ تونى، جارىق پەن كولەڭكەسىن سالىستىرىپ ورىنداۋ.
