تۇمانباي مولداعالييەۆ "ون التىنشى جەلتوقسان"
تاقىرىپ: تۇمانباي مولداعالييەۆ "ون التىنشى جەلتوقسان"
ءى. كىرىسپە
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
بىلەر قازاق بالاسى
سالەم ءسوزدىڭ اناسى
الدىمىزدان كەزىككەن.
كوپ ۇستازدى كورەمىز.
بارىنە دە ىزەتپەن،
بىزدەر سالەم بەرەمىز.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ز. شۇكىروۆ. «اقشا قار» ولەڭى - جاتقا ايتقىزۋ.
(3 - 4 وقۋشىعا ايتتىرۋ).
— مىنە، بالالار، وسى ولەڭدە جىلدىڭ قاي مەزگىلى بەينەلەنگەن؟
— قىس مەزگىلى.
— ءقازىر قاي مەزگىل؟
— قىس مەزگىلى.
— وسى قىس مەزگىلىنىڭ ايلارىن اتايىقشى؟
— جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان.
ءقازىر ءسوزجۇمباق شەشەمىز.
تاۋەلسىزدىك
سۇراقتارى:
ءرامىز. (تۋ)
قازاقتىڭ حانى. (تاۋكە)
جىل باسى. (ناۋرىز)
كيەلى سان. (جەتى)
بۇرىنعى استانا. (الماتى)
رەسەي حالقى. (ورىس)
الىپ جانۋار. (ءپىل)
قاسيەتتى اي. (رامازان)
مۇز ايدىنى. (مەدەۋ)
جىرتقىش قۇس. (بۇركىت)
قازاقستان قالاسى (كوكتوبە)
- ەرەكشە جولدان قانداي ءسوز شىقتى؟
- تاۋەلسىزدىك
- دۇرىس ايتاسىڭدار.
- تاۋەلسىزدىك دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- ەركىن، بوستاندىق، ءوز بەتىنشە.
- قانداي مەرەكە كەلە جاتىر؟
- 16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنى.
- قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن قاشان الدى؟
- 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى.
- وندا بۇگىن ءبىز تۇمانباي مولداعالييەۆتىڭ «ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭىن وتەمىز.
تۇمانباي مولداعالييەۆ ومىرىنە توقتالا كەتەيىك
كىتاپپەن جۇمىس
«ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭىن وقىپ، ءتۇسىندىرۋ
تىزبەكتەپ وقۋ.
سوزدىك جۇمىس جۇرگىزۋ
تاۋەلسىزدىك - ەركىندىك
ەرەكشە – دارا، بولەك
ماڭگىلىك – ءومىر بويى، ومىرلىك
جادىمىزدا – ەسىمىزدە
داپتەرمەن جۇمىس
- كانە، بالالار، داپتەرىمىزدى اشىپ بۇگىنگى كۇننىڭ جادىن جازايىق تا، 16 جەلتوقسان قانداي مەرەكە ەكەندىگى ەسىمىزدە ساقتالۋ ءۇشىن جازىپ الايىق.
16 جەلتوقساندى نەگە تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى دەپ اتاعانىن بىلەسىزدەر مە؟ ويتكەنى، 1986 جىلى 16 - 17 جەلتوقسان كۇندەرى جاستار ءوز پىكىرلەرىن جوعارىدا باسقارىپ وتىرعان اعالارعا ءبىلدىرۋ ءۇشىن شەرۋگە شىققان. بەيبىت تىلەكپەن شىققان جاستاردى بيلىككە قارسى شىققان دەگەن سىلتاۋمەن اياۋسىز ساباعان، ءتىپتى كەيبىرەۋلەرىن ولتىرگەن. ولاردىڭ قولىندا قارۋ بولماعان ەدى. بار الىپ شىققانى «ءوز ەلىن ءوز كوسەمى باسقارسىن!» دەگەن تاقىرىپتاعى قاعازعا جازىلعان سوزدەر ەدى. ەندى وسى «جەلتوقسان وقيعاسىنا» توقتالايىق.
بەينەبايان «جەلتوقسان»
- جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە جالعان جالا جابىلىپ، وسى وقيعانىڭ قۇربانى بولعان اعا - اپالارىمىز كىمدەر ەدى؟
بۇگىن ءبىز وسىلاردىڭ ىشىندە قايرات رىسقۇلبەكوۆ ومىرىنەن تولىق ماعلۇمات الامىز.
كىتاپپەن جۇمىس
«ەسىڭە ساقتا» ءبولىمىن وقىتۋ (2 - 3 وقۋشىعا)
2009 جىلى 1 قاڭتارىندا «جەلتوقسان وقيعاسىنا» قاتىسقان 32 ادامعا، سونىڭ ىشىندە قايرات رىسقۇلبەكوۆ پەن ءلاززات اسانوۆاعا «حالىق باتىرى» اتاعى بەرىلدى.
1986 - جىلعى جەلتوقسان ۋاقيعاسىنىڭ باس قاھارمانى — قايرات رىسقۇلبەكوۆ نەبارى جيىرما ەكى - اق جىل عۇمىر كەشتى. ەسىل ەر زۇلىم كۇشتىڭ قۇربانى بولدى. ءبىراق، ءوزى كەتكەنمەن، ارتىندا ماڭگى ولمەس ەرلىك ءىسى، ازاماتتىق اسقاق داڭقى قالدى.
قايرات - باتىر. ونىڭ شىندىق دەپ شىرىلداعان داۋىسى اباقتىنىڭ تاس قابىرعاسىن قاقىراتىپ، قۇلاعىمىزعا جىر بولىپ جەتتى.
كىتاپپەن جۇمىس
«قايراتتىڭ جازۋ داپتەرىنەن» ءماتىنىن وقۋ (1 - 2 وقۋشى)
- ماتىندە قورقاقتىق تۋرالى نە دەلىنگەن؟ سەنىڭ پىكىرىڭ قانداي؟
- قايراتتىڭ اسىل مىندەت دەپ وتىرعانى نە دەپ ويلايسىڭدار؟
قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ قويىن داپتەرىنەن ولەڭىن وقىتۋ (2 وقۋشىعا)
انا ءتىلى
«مەن — قازاقپىن مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن»،
قۇشاق جايا تانىستىم سان تىلمەنەن. —
«جامان ءۇيدى قوناعى بيلەيدى» دەپ،
قالا جازداپ ايرىلىپ ءوز تىلىمنەن.
وزگە تىلگە ەلىكتەپ ەل بولمايسىڭ،
قازاعىمنىڭ ارتىق جوق ءوز تىلىنەن...
اقتىق ءسوز
كۇنادان تازا باسىم بار،
جيىرما بىردە جاسىم بار،
قاسقالداقتاي قانىم بار،
بوزتورعايداي جانىم بار،
الام دەسەڭ، الىڭدار!
قايرات دەگەن اتىم بار،
قازاق دەگەن زاتىم بار.
«ەركەك توقتى — قۇرباندىق»،
اتام دەسەڭ، اتىڭدار.
- قازىرگى كەزدە، ياعني ەل قايرات سىندى باتىرىنىڭ وشپەس ەرلىگىن ۇمىتپاۋ ءۇشىن، بولاشاققا ەرلىگىن دارىپتەۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ جاتىر. قايراتقا ارناپ ءوز تۋعان جەرىندە ەسكەرتكىش ورناتىلسا، ونىڭ قابىرىنە ناعىز باتىرعا ساي قۇلپىتاس ورناتىلدى. 2009 جىلدىڭ 17 جەلتوقسانىندا الماتى قالاسىندا جەلتوقسان قۇرباندارىنا ارناپ ەسكەرتكىش اشىلدى. ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا مۇحتار شاحانوۆ قايرات رىسقۇلبەكوۆكە ارناپ ارناۋ ولەڭىن وقىدى.
مۇحتار شاحانوۆتىڭ ارناۋ ولەڭىن تىڭداۋ.
قورىتىندىلاۋ.
- بۇگىن بالالار، قانداي ولەڭمەن تانىستىق؟
- ت. مولداعالييەۆتىڭ «ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭى
- 16 جەلتوقسان قانداي مەرەكە؟
- تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى.
- قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن قاشان الدى؟
- 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا
- نەگە بۇل كۇندى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى دەپ الىنعان؟
- 1986 جىلى وسى كۇنى جاستار الاڭعا شىققان جەلتوقسان وقيعاسى بولدى.
- جەلتوقسان قۇرباندارىن كىم اتايدى؟
- قايرات، ەربول، ءلاززات، ءسابيرا.
- قايرات رىسقۇلبەكوۆ تۋرالى نە بىلدىك؟
وي تولعاۋ
ۇيگە تاپسىرما
1. ت. مولداعالييەۆتىڭ «ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭىن جاتتاۋ.
2. قايرات رىسقۇلبەكوۆ تۋرالى مالىمەت جيناستىرۋ.
ءى. كىرىسپە
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
بىلەر قازاق بالاسى
سالەم ءسوزدىڭ اناسى
الدىمىزدان كەزىككەن.
كوپ ۇستازدى كورەمىز.
بارىنە دە ىزەتپەن،
بىزدەر سالەم بەرەمىز.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ز. شۇكىروۆ. «اقشا قار» ولەڭى - جاتقا ايتقىزۋ.
(3 - 4 وقۋشىعا ايتتىرۋ).
— مىنە، بالالار، وسى ولەڭدە جىلدىڭ قاي مەزگىلى بەينەلەنگەن؟
— قىس مەزگىلى.
— ءقازىر قاي مەزگىل؟
— قىس مەزگىلى.
— وسى قىس مەزگىلىنىڭ ايلارىن اتايىقشى؟
— جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان.
ءقازىر ءسوزجۇمباق شەشەمىز.
تاۋەلسىزدىك
سۇراقتارى:
ءرامىز. (تۋ)
قازاقتىڭ حانى. (تاۋكە)
جىل باسى. (ناۋرىز)
كيەلى سان. (جەتى)
بۇرىنعى استانا. (الماتى)
رەسەي حالقى. (ورىس)
الىپ جانۋار. (ءپىل)
قاسيەتتى اي. (رامازان)
مۇز ايدىنى. (مەدەۋ)
جىرتقىش قۇس. (بۇركىت)
قازاقستان قالاسى (كوكتوبە)
- ەرەكشە جولدان قانداي ءسوز شىقتى؟
- تاۋەلسىزدىك
- دۇرىس ايتاسىڭدار.
- تاۋەلسىزدىك دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- ەركىن، بوستاندىق، ءوز بەتىنشە.
- قانداي مەرەكە كەلە جاتىر؟
- 16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنى.
- قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن قاشان الدى؟
- 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى.
- وندا بۇگىن ءبىز تۇمانباي مولداعالييەۆتىڭ «ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭىن وتەمىز.
تۇمانباي مولداعالييەۆ ومىرىنە توقتالا كەتەيىك
كىتاپپەن جۇمىس
«ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭىن وقىپ، ءتۇسىندىرۋ
تىزبەكتەپ وقۋ.
سوزدىك جۇمىس جۇرگىزۋ
تاۋەلسىزدىك - ەركىندىك
ەرەكشە – دارا، بولەك
ماڭگىلىك – ءومىر بويى، ومىرلىك
جادىمىزدا – ەسىمىزدە
داپتەرمەن جۇمىس
- كانە، بالالار، داپتەرىمىزدى اشىپ بۇگىنگى كۇننىڭ جادىن جازايىق تا، 16 جەلتوقسان قانداي مەرەكە ەكەندىگى ەسىمىزدە ساقتالۋ ءۇشىن جازىپ الايىق.
16 جەلتوقساندى نەگە تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى دەپ اتاعانىن بىلەسىزدەر مە؟ ويتكەنى، 1986 جىلى 16 - 17 جەلتوقسان كۇندەرى جاستار ءوز پىكىرلەرىن جوعارىدا باسقارىپ وتىرعان اعالارعا ءبىلدىرۋ ءۇشىن شەرۋگە شىققان. بەيبىت تىلەكپەن شىققان جاستاردى بيلىككە قارسى شىققان دەگەن سىلتاۋمەن اياۋسىز ساباعان، ءتىپتى كەيبىرەۋلەرىن ولتىرگەن. ولاردىڭ قولىندا قارۋ بولماعان ەدى. بار الىپ شىققانى «ءوز ەلىن ءوز كوسەمى باسقارسىن!» دەگەن تاقىرىپتاعى قاعازعا جازىلعان سوزدەر ەدى. ەندى وسى «جەلتوقسان وقيعاسىنا» توقتالايىق.
بەينەبايان «جەلتوقسان»
- جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە جالعان جالا جابىلىپ، وسى وقيعانىڭ قۇربانى بولعان اعا - اپالارىمىز كىمدەر ەدى؟
بۇگىن ءبىز وسىلاردىڭ ىشىندە قايرات رىسقۇلبەكوۆ ومىرىنەن تولىق ماعلۇمات الامىز.
كىتاپپەن جۇمىس
«ەسىڭە ساقتا» ءبولىمىن وقىتۋ (2 - 3 وقۋشىعا)
2009 جىلى 1 قاڭتارىندا «جەلتوقسان وقيعاسىنا» قاتىسقان 32 ادامعا، سونىڭ ىشىندە قايرات رىسقۇلبەكوۆ پەن ءلاززات اسانوۆاعا «حالىق باتىرى» اتاعى بەرىلدى.
1986 - جىلعى جەلتوقسان ۋاقيعاسىنىڭ باس قاھارمانى — قايرات رىسقۇلبەكوۆ نەبارى جيىرما ەكى - اق جىل عۇمىر كەشتى. ەسىل ەر زۇلىم كۇشتىڭ قۇربانى بولدى. ءبىراق، ءوزى كەتكەنمەن، ارتىندا ماڭگى ولمەس ەرلىك ءىسى، ازاماتتىق اسقاق داڭقى قالدى.
قايرات - باتىر. ونىڭ شىندىق دەپ شىرىلداعان داۋىسى اباقتىنىڭ تاس قابىرعاسىن قاقىراتىپ، قۇلاعىمىزعا جىر بولىپ جەتتى.
كىتاپپەن جۇمىس
«قايراتتىڭ جازۋ داپتەرىنەن» ءماتىنىن وقۋ (1 - 2 وقۋشى)
- ماتىندە قورقاقتىق تۋرالى نە دەلىنگەن؟ سەنىڭ پىكىرىڭ قانداي؟
- قايراتتىڭ اسىل مىندەت دەپ وتىرعانى نە دەپ ويلايسىڭدار؟
قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ قويىن داپتەرىنەن ولەڭىن وقىتۋ (2 وقۋشىعا)
انا ءتىلى
«مەن — قازاقپىن مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن»،
قۇشاق جايا تانىستىم سان تىلمەنەن. —
«جامان ءۇيدى قوناعى بيلەيدى» دەپ،
قالا جازداپ ايرىلىپ ءوز تىلىمنەن.
وزگە تىلگە ەلىكتەپ ەل بولمايسىڭ،
قازاعىمنىڭ ارتىق جوق ءوز تىلىنەن...
اقتىق ءسوز
كۇنادان تازا باسىم بار،
جيىرما بىردە جاسىم بار،
قاسقالداقتاي قانىم بار،
بوزتورعايداي جانىم بار،
الام دەسەڭ، الىڭدار!
قايرات دەگەن اتىم بار،
قازاق دەگەن زاتىم بار.
«ەركەك توقتى — قۇرباندىق»،
اتام دەسەڭ، اتىڭدار.
- قازىرگى كەزدە، ياعني ەل قايرات سىندى باتىرىنىڭ وشپەس ەرلىگىن ۇمىتپاۋ ءۇشىن، بولاشاققا ەرلىگىن دارىپتەۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ جاتىر. قايراتقا ارناپ ءوز تۋعان جەرىندە ەسكەرتكىش ورناتىلسا، ونىڭ قابىرىنە ناعىز باتىرعا ساي قۇلپىتاس ورناتىلدى. 2009 جىلدىڭ 17 جەلتوقسانىندا الماتى قالاسىندا جەلتوقسان قۇرباندارىنا ارناپ ەسكەرتكىش اشىلدى. ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا مۇحتار شاحانوۆ قايرات رىسقۇلبەكوۆكە ارناپ ارناۋ ولەڭىن وقىدى.
مۇحتار شاحانوۆتىڭ ارناۋ ولەڭىن تىڭداۋ.
قورىتىندىلاۋ.
- بۇگىن بالالار، قانداي ولەڭمەن تانىستىق؟
- ت. مولداعالييەۆتىڭ «ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭى
- 16 جەلتوقسان قانداي مەرەكە؟
- تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى.
- قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن قاشان الدى؟
- 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا
- نەگە بۇل كۇندى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى دەپ الىنعان؟
- 1986 جىلى وسى كۇنى جاستار الاڭعا شىققان جەلتوقسان وقيعاسى بولدى.
- جەلتوقسان قۇرباندارىن كىم اتايدى؟
- قايرات، ەربول، ءلاززات، ءسابيرا.
- قايرات رىسقۇلبەكوۆ تۋرالى نە بىلدىك؟
وي تولعاۋ
ۇيگە تاپسىرما
1. ت. مولداعالييەۆتىڭ «ون التىنشى جەلتوقسان» ولەڭىن جاتتاۋ.
2. قايرات رىسقۇلبەكوۆ تۋرالى مالىمەت جيناستىرۋ.
You Might Also Like
-
اقسۋ قالاسىنداعى №2 جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىنىڭ
