تۇماۋ
تاربيە ساباعى 3 - سىنىپ
تاربيە ساباعىنىڭ تاقىرىبى: تۇماۋ
تاربيە ساباعىنىڭ ماقساتى:
وقۋشىلارعا تۇماۋ تۋرالى ءتۇسىندىرىپ، تۇماۋ تۋرالى بايانداۋ جانە ونىڭ ادام اعزاسىنا اكەلەتىن اۋرۋلاردان الدىن الا ساقتانۋ. وقۋشىلاردىڭ سپورتقا، ەڭبەككە، تازالىققا باۋلۋ.
تاربيە ساباعىنىڭ مىندەتتەرى:
1. وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە شاقىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ «دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ» ۇستانىمىمەن ولاردىڭ وي قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. بولاشاقتا تۇماۋمەن اۋىرماۋ ءۇشىن ونىڭ الدىن الۋ تۋرالى وقۋشىلاردى ەسكەرتۋ.
تاربيە ساباعىنىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ ساباعى.
تاربيە ساباعىنىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ ءادىسى
تاربيە ساباعىنىڭ بارىسى: ۇيىمداسىرۋ كەزەڭى، وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، ساباققا نازارىن اۋدارۋ.
تۇماۋ
تۇماۋ - وتە كوپ تارالعان جۇقپالى اۋرۋ. ونىمەن ءبىر ۋاقىتتا وتە كوپ ادام اۋىرادى، ويتكەنى اۋرۋ جىلدام تارايدى. ومىرىندە تۇماۋمەن اۋىرماعان بىردە - ءبىر ەرەسەك ادام جوق بولار. بۇل اۋرۋدىڭ اتى فرانسۋز تىلىندە «گريپپە» - جاۋلاپ الۋ دەگەن سوزدەن شىققان. شىندىعىندا، بۇل اۋرۋ ۇلكەن قالالاردىڭ، بۇكىل ءبىر ەلدىڭ نەمەسە قۇرىلىقتىڭ حالقىن قامتىپ تاراي الادى. تۇماۋدىڭ قوزدىرعىشى - بىرنەشە ءتۇرلى ۆيرۋستار ەكى - ءۇش جىلدا بىرنەشە رەت قايتالانىپ تۇرۋى جانە ونى ءار جاعدايدا ءار ءتۇرلى ۆيرۋس تۋعىزۋى مۇمكىن.
تۇماۋعا جەڭىل - جەلپى اۋرۋ دەپ قاراۋ قاتە ءارى زياندى. ول جۇقپالى دا قاتەرلى سىرقات. حالىق اراسىندا «تۇماۋ ءتۇبى – قۇرت» دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. سەبەبى، بۇل اۋرۋدا ۋاقىتىلى الدىن الىپ، ەم جولدارىن قولدانباسا، ءتۇرلى قوسىمشا دەرتتەردىڭ تۋۋىنا جانە اسقىنۋىنا اكەلىپ سوقتىرۋى ىقتيمال.
تۇماۋ ناۋقاس كىسىدەن ساۋ ادامعا ۆيرۋس ارقىلى جۇعادى. ياعني، ينفەكسيا كوزى – اۋرۋ ادام. ول تىنىس جولدارىنىڭ جوعارعى جاعىنا كۇشتى زاقىم كەلتىرەدى. تۇماۋمەن اۋىرعان ادام ءجيى تۇشكىرىپ، جوتەلەدى دە، ونىڭ سىلەكەي تامشىلارىنداعى ۆيرۋستار جان - جاققا شاشىراپ تارايدى. اۋرۋ ادام
سويلەگەندە، تۇشكىرگەندە جانە جوتەلگەندە ۆيرۋس ونىڭ دەمىمەن اۋاعا شىعىپ، ساۋ ادامنىڭ تىنىس جولدارىنا تۇسەدى.
تۇماۋدىڭ ءبىرىنشى بەلگىلەرى ءبىر - ەكى كۇندە ساناۋلى ساعاتتىڭ وزىندە بايقالادى.
ءسويتىپ بارىپ كەنەتتەن، كۇتپەگەن جەردەن قاتتى باستالادى. اۋرۋعا شالدىققان ادام قالتىراپ توڭادى، دەنەسىنىڭ ىستىعى 38 - 40 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلەدى، باسى اۋىرىپ، كەيدە قۇسادى.
بۇل ساتتە، سونداي - اق، دەنە السىرەيدى، بۇلشىق ەتتەرى مەن سۇيەكتەرى، بۋىندارى سىزداپ سىرقىرايدى، دەل - سال بولىپ، تەرلەي بەرەدى، مۇرنى ءبىتىپ قالادى، قان قىسىمى تومەندەيدى جانە ناۋقاس ءجيى تۇشكىرىپ جوتەلە باستايدى. تاماقتىڭ جىبىرلاپ اۋرۋى جانە جوتەلۋ سياقتى تۇماۋعا ءتان بەلگىلەر كوبىنەسە اۋرۋ باستالعاننان كەيىن بايقالادى.
قۇرعاق جوتەل ەكى - ءۇش كۇننەن كەيىن پايدا بولادى. مۇنداي كەزدە اۋىز - مۇرىنىنىڭ اينالاسى قىزارىپ، اشىپ مازالايدى.
تاعى ءبىر ەسكەرەتىن نارسە، تۇماۋعا جاس بالالار، قارتتار كەش شالدىعادى. سوندىقتان، مۇنداي جاستاعىلاردىڭ بويىندا باسقادا ءبىر اۋرۋدىڭ ءتۇرى بولسا، ول وسى تۇماۋدىڭ اسەرىنەن اسقىنىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. تۇماۋ اسىرەسە، جاسى ۇلعايعان قارت ادامدارعا وتە ءقاۋىپتى، ويتكەنى ولاردىڭ اعزاسىنىڭ جاس ادامداردىڭ اعزاسىمەن سالىستىرعاندا جۇقپالى اۋرۋلاردان قورعانۋ مۇمكىنشىلىگى تومەن. تۇماۋمەن اۋىرعان ءبىر ادامنىڭ تاڭەرتەڭگىلىك قوعامدىق كولىكتە ءبىر رەت تۇشكىرگەنى سول كۇنى كەشكە ونداعان نەمەسە جۇزدەگەن وسى اۋرۋدى جۇقتىرۋىنا ابدەن جەتكىلىكتى. ەگەر تۇماۋعا شالدىققان ادامدار ونى ەلەمەي جۇمىسقا نەمەسە وقۋ ورىندارىنا بارسا، ولار تاعى دا مىڭداعان ادامعا جۇقتىرادى.
ءسويتىپ تۇماۋ قورشاعان ورتاعا تەز تاراپ، ىندەتكە اينالادى. ەگەر ناۋقاس تۇماۋدان جاتىپ ەمدەلمەسە، اۋرۋ اسقىنىپ وكپەنىڭ نەمەسە مي قابىعىنىڭ قابىنۋى مۇمكىن. ادامزات تۇماۋ اۋرۋىنىڭ زاردابىن كوپ تارتتى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋرۋى 1918 - 1920 جىلدارى بولعان يسپان تۇماۋىنىڭ ىندەتىنەن دۇنيە جۇزىندە 25 ملن. ادام ولگەن.
بۇگىنگى كۇنى ادامنىڭ تۇماۋدان قايتىس بولۋى وتە سيرەك جاعداي، ويتكەنى ونى ەمدەۋدىڭ جانە اسقىندىرماۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى تابىلعان. ءبىراقتا وسى اۋرۋدى تاراتاتىن ۆيرۋستار مەن كۇرەسۋ ءالى قيىنعا سوعۋدا. الدىن – الا ەگۋگە قاجەت دارىلەر بولعانىمەن دە، ۆيرۋستاردىڭ وتە تەز تارالۋىنا بايلانىستى، از ۋاقىت ىشىندە بارلىق ادامداردى ەگىپ ۇلگەرۋ مۇمكىن ەمەس. وسى جايعا بايلانىستى «ەمدەلگەن تۇماۋ - تەك ءبىر اپتاعا، ال ەمدەلمەگەن تۇماۋ - تولىق جەتى كۇنگە سوزىلادى» دەگەن قالجىڭ بار. سوندىقتان تۇماۋدىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى پايدا بولىسىمەن دارىگەر شاقىرتىپ، ەمدەلۋ قاجەت. ەگەر ونى ۋاقىتىندا ەمدەمەي، جۇمىسقا نەمەسە وقۋ ورىندارىنا بارساڭىز، اينالاڭىزداعى جۇزدەگەن جازىقسىز ادامدارعا تۇماۋ جۇقتىراسىز.
تۇماۋدان ساقتانۋ جولدارىنا كەلەتىن بولساق، ونى العاشقى بەلگىلەرى بىلىنە باستاسىمەن توسەككە جاتىپ، دارىگەر شاقىرتۋ كەرەك. ارينە، مۇنداي ۋاقىتتا سىرقاتتىڭ كوپشىلىك ورىندارىنا بارۋىنا شەكتەۋ قويعان ءجون. سىرقاتتىڭ جانىندا بولىپ، وعان ەمدەۋ قولداناتىن ادام ءتورت - التى قابات داكەدەن جاسالعان اۋىز جاپقىش سالۋى جانە مۇرىن ىشىنە وكسولين مايىن جاققان دۇرىس. تۇماۋدان تەزىرەك ايىعىپ كەتۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە بولەك بولمەدە جاتىپ ەمدەلۋ، ەگەر ادام ساۋ كىسىلەرمەن بىرگە ءبىر بولمەدە تۇراتىن
بولسا، وندا ونىڭ توسەگىن شىمىلدىق پەن ءبولى كەرەك. ارينە، مۇندايدا سىرقاتتىڭ پايدالاناتىن ىدىس - اياقتارى بولەك ۇستالعانى ءجون.
ەم الۋ كەزىندە تاماقتى جىلى وراۋ، كوبىنە سۇيىق تاعام - ليمون قوسقان شاي، كوك شاي، ىستىق ءسۇت، مينەرالدى سۋ، پياز قابىعىنىڭ قايناتپاسىن، سارىمساق تۇنباسىن، ەمدىك وسىمدىكتەردى پايدالانعان ءتيىمدى.
تۇماۋ كەزىندە سىرقات جاتاتىن بولمەنىڭ تازالىعىنا ەرەكشە اۋدارعان ءجون.
ەدەندى حلورلى اك ەرىتىندىسى قوسىلعان سۋمەن جۇيەلى ءسۇرتىپ، بولمەنى ءالسىن - ءالسىن جەلدەتىپ، ونداعى تەمپەراتۋرانى 18 - 20 گرادۋس توڭىرەگىندە ۇستاۋ قاجەت.
دەر كەزىندە دارىگەرگە كورىنىپ، ونىڭ تاعايىنداعان، ەمىن بۇلجىتپاي ورىنداسا، ادەتتە، 3 - 4 كۇننەن كەيىن اۋرۋ ادامنىڭ ىستىعى تومەندەپ، دەنساۋلىعى جاقسارا باستايدى. ءسويتىپ، ودان 3-4 كۇننەن كەيىن ايىعىپ تا كەتەدى. قالاي دەگەنىمەن، تۇماۋعا جەڭىل - جەلپى اۋرۋ دەپ قاراۋعا بولمايتىنىن اركىم جادىندا ۇستاۋى كەرەك - اق.
تاربيە ساباعىن قورىتىندىلاۋ (سۇراق - جاۋاپ ارقىلى).
1. وسى تۇماۋ اۋرۋىنىڭ ينفەكسيا كوزى كىمدەر سانالادى؟
2. تۇماۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى قاي ۋاقىتتا جانە تۇماۋمەن اۋىرعان ادامنىڭ كۇيى قانداي بولادى؟
3. تۇماۋدان ساقتانۋ جولدارى قانداي؟
تاربيە ساباعىنىڭ تاقىرىبى: تۇماۋ
تاربيە ساباعىنىڭ ماقساتى:
وقۋشىلارعا تۇماۋ تۋرالى ءتۇسىندىرىپ، تۇماۋ تۋرالى بايانداۋ جانە ونىڭ ادام اعزاسىنا اكەلەتىن اۋرۋلاردان الدىن الا ساقتانۋ. وقۋشىلاردىڭ سپورتقا، ەڭبەككە، تازالىققا باۋلۋ.
تاربيە ساباعىنىڭ مىندەتتەرى:
1. وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە شاقىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ «دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ» ۇستانىمىمەن ولاردىڭ وي قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. بولاشاقتا تۇماۋمەن اۋىرماۋ ءۇشىن ونىڭ الدىن الۋ تۋرالى وقۋشىلاردى ەسكەرتۋ.
تاربيە ساباعىنىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ ساباعى.
تاربيە ساباعىنىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ ءادىسى
تاربيە ساباعىنىڭ بارىسى: ۇيىمداسىرۋ كەزەڭى، وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، ساباققا نازارىن اۋدارۋ.
تۇماۋ
تۇماۋ - وتە كوپ تارالعان جۇقپالى اۋرۋ. ونىمەن ءبىر ۋاقىتتا وتە كوپ ادام اۋىرادى، ويتكەنى اۋرۋ جىلدام تارايدى. ومىرىندە تۇماۋمەن اۋىرماعان بىردە - ءبىر ەرەسەك ادام جوق بولار. بۇل اۋرۋدىڭ اتى فرانسۋز تىلىندە «گريپپە» - جاۋلاپ الۋ دەگەن سوزدەن شىققان. شىندىعىندا، بۇل اۋرۋ ۇلكەن قالالاردىڭ، بۇكىل ءبىر ەلدىڭ نەمەسە قۇرىلىقتىڭ حالقىن قامتىپ تاراي الادى. تۇماۋدىڭ قوزدىرعىشى - بىرنەشە ءتۇرلى ۆيرۋستار ەكى - ءۇش جىلدا بىرنەشە رەت قايتالانىپ تۇرۋى جانە ونى ءار جاعدايدا ءار ءتۇرلى ۆيرۋس تۋعىزۋى مۇمكىن.
تۇماۋعا جەڭىل - جەلپى اۋرۋ دەپ قاراۋ قاتە ءارى زياندى. ول جۇقپالى دا قاتەرلى سىرقات. حالىق اراسىندا «تۇماۋ ءتۇبى – قۇرت» دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. سەبەبى، بۇل اۋرۋدا ۋاقىتىلى الدىن الىپ، ەم جولدارىن قولدانباسا، ءتۇرلى قوسىمشا دەرتتەردىڭ تۋۋىنا جانە اسقىنۋىنا اكەلىپ سوقتىرۋى ىقتيمال.
تۇماۋ ناۋقاس كىسىدەن ساۋ ادامعا ۆيرۋس ارقىلى جۇعادى. ياعني، ينفەكسيا كوزى – اۋرۋ ادام. ول تىنىس جولدارىنىڭ جوعارعى جاعىنا كۇشتى زاقىم كەلتىرەدى. تۇماۋمەن اۋىرعان ادام ءجيى تۇشكىرىپ، جوتەلەدى دە، ونىڭ سىلەكەي تامشىلارىنداعى ۆيرۋستار جان - جاققا شاشىراپ تارايدى. اۋرۋ ادام
سويلەگەندە، تۇشكىرگەندە جانە جوتەلگەندە ۆيرۋس ونىڭ دەمىمەن اۋاعا شىعىپ، ساۋ ادامنىڭ تىنىس جولدارىنا تۇسەدى.
تۇماۋدىڭ ءبىرىنشى بەلگىلەرى ءبىر - ەكى كۇندە ساناۋلى ساعاتتىڭ وزىندە بايقالادى.
ءسويتىپ بارىپ كەنەتتەن، كۇتپەگەن جەردەن قاتتى باستالادى. اۋرۋعا شالدىققان ادام قالتىراپ توڭادى، دەنەسىنىڭ ىستىعى 38 - 40 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلەدى، باسى اۋىرىپ، كەيدە قۇسادى.
بۇل ساتتە، سونداي - اق، دەنە السىرەيدى، بۇلشىق ەتتەرى مەن سۇيەكتەرى، بۋىندارى سىزداپ سىرقىرايدى، دەل - سال بولىپ، تەرلەي بەرەدى، مۇرنى ءبىتىپ قالادى، قان قىسىمى تومەندەيدى جانە ناۋقاس ءجيى تۇشكىرىپ جوتەلە باستايدى. تاماقتىڭ جىبىرلاپ اۋرۋى جانە جوتەلۋ سياقتى تۇماۋعا ءتان بەلگىلەر كوبىنەسە اۋرۋ باستالعاننان كەيىن بايقالادى.
قۇرعاق جوتەل ەكى - ءۇش كۇننەن كەيىن پايدا بولادى. مۇنداي كەزدە اۋىز - مۇرىنىنىڭ اينالاسى قىزارىپ، اشىپ مازالايدى.
تاعى ءبىر ەسكەرەتىن نارسە، تۇماۋعا جاس بالالار، قارتتار كەش شالدىعادى. سوندىقتان، مۇنداي جاستاعىلاردىڭ بويىندا باسقادا ءبىر اۋرۋدىڭ ءتۇرى بولسا، ول وسى تۇماۋدىڭ اسەرىنەن اسقىنىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. تۇماۋ اسىرەسە، جاسى ۇلعايعان قارت ادامدارعا وتە ءقاۋىپتى، ويتكەنى ولاردىڭ اعزاسىنىڭ جاس ادامداردىڭ اعزاسىمەن سالىستىرعاندا جۇقپالى اۋرۋلاردان قورعانۋ مۇمكىنشىلىگى تومەن. تۇماۋمەن اۋىرعان ءبىر ادامنىڭ تاڭەرتەڭگىلىك قوعامدىق كولىكتە ءبىر رەت تۇشكىرگەنى سول كۇنى كەشكە ونداعان نەمەسە جۇزدەگەن وسى اۋرۋدى جۇقتىرۋىنا ابدەن جەتكىلىكتى. ەگەر تۇماۋعا شالدىققان ادامدار ونى ەلەمەي جۇمىسقا نەمەسە وقۋ ورىندارىنا بارسا، ولار تاعى دا مىڭداعان ادامعا جۇقتىرادى.
ءسويتىپ تۇماۋ قورشاعان ورتاعا تەز تاراپ، ىندەتكە اينالادى. ەگەر ناۋقاس تۇماۋدان جاتىپ ەمدەلمەسە، اۋرۋ اسقىنىپ وكپەنىڭ نەمەسە مي قابىعىنىڭ قابىنۋى مۇمكىن. ادامزات تۇماۋ اۋرۋىنىڭ زاردابىن كوپ تارتتى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋرۋى 1918 - 1920 جىلدارى بولعان يسپان تۇماۋىنىڭ ىندەتىنەن دۇنيە جۇزىندە 25 ملن. ادام ولگەن.
بۇگىنگى كۇنى ادامنىڭ تۇماۋدان قايتىس بولۋى وتە سيرەك جاعداي، ويتكەنى ونى ەمدەۋدىڭ جانە اسقىندىرماۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى تابىلعان. ءبىراقتا وسى اۋرۋدى تاراتاتىن ۆيرۋستار مەن كۇرەسۋ ءالى قيىنعا سوعۋدا. الدىن – الا ەگۋگە قاجەت دارىلەر بولعانىمەن دە، ۆيرۋستاردىڭ وتە تەز تارالۋىنا بايلانىستى، از ۋاقىت ىشىندە بارلىق ادامداردى ەگىپ ۇلگەرۋ مۇمكىن ەمەس. وسى جايعا بايلانىستى «ەمدەلگەن تۇماۋ - تەك ءبىر اپتاعا، ال ەمدەلمەگەن تۇماۋ - تولىق جەتى كۇنگە سوزىلادى» دەگەن قالجىڭ بار. سوندىقتان تۇماۋدىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى پايدا بولىسىمەن دارىگەر شاقىرتىپ، ەمدەلۋ قاجەت. ەگەر ونى ۋاقىتىندا ەمدەمەي، جۇمىسقا نەمەسە وقۋ ورىندارىنا بارساڭىز، اينالاڭىزداعى جۇزدەگەن جازىقسىز ادامدارعا تۇماۋ جۇقتىراسىز.
تۇماۋدان ساقتانۋ جولدارىنا كەلەتىن بولساق، ونى العاشقى بەلگىلەرى بىلىنە باستاسىمەن توسەككە جاتىپ، دارىگەر شاقىرتۋ كەرەك. ارينە، مۇنداي ۋاقىتتا سىرقاتتىڭ كوپشىلىك ورىندارىنا بارۋىنا شەكتەۋ قويعان ءجون. سىرقاتتىڭ جانىندا بولىپ، وعان ەمدەۋ قولداناتىن ادام ءتورت - التى قابات داكەدەن جاسالعان اۋىز جاپقىش سالۋى جانە مۇرىن ىشىنە وكسولين مايىن جاققان دۇرىس. تۇماۋدان تەزىرەك ايىعىپ كەتۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە بولەك بولمەدە جاتىپ ەمدەلۋ، ەگەر ادام ساۋ كىسىلەرمەن بىرگە ءبىر بولمەدە تۇراتىن
بولسا، وندا ونىڭ توسەگىن شىمىلدىق پەن ءبولى كەرەك. ارينە، مۇندايدا سىرقاتتىڭ پايدالاناتىن ىدىس - اياقتارى بولەك ۇستالعانى ءجون.
ەم الۋ كەزىندە تاماقتى جىلى وراۋ، كوبىنە سۇيىق تاعام - ليمون قوسقان شاي، كوك شاي، ىستىق ءسۇت، مينەرالدى سۋ، پياز قابىعىنىڭ قايناتپاسىن، سارىمساق تۇنباسىن، ەمدىك وسىمدىكتەردى پايدالانعان ءتيىمدى.
تۇماۋ كەزىندە سىرقات جاتاتىن بولمەنىڭ تازالىعىنا ەرەكشە اۋدارعان ءجون.
ەدەندى حلورلى اك ەرىتىندىسى قوسىلعان سۋمەن جۇيەلى ءسۇرتىپ، بولمەنى ءالسىن - ءالسىن جەلدەتىپ، ونداعى تەمپەراتۋرانى 18 - 20 گرادۋس توڭىرەگىندە ۇستاۋ قاجەت.
دەر كەزىندە دارىگەرگە كورىنىپ، ونىڭ تاعايىنداعان، ەمىن بۇلجىتپاي ورىنداسا، ادەتتە، 3 - 4 كۇننەن كەيىن اۋرۋ ادامنىڭ ىستىعى تومەندەپ، دەنساۋلىعى جاقسارا باستايدى. ءسويتىپ، ودان 3-4 كۇننەن كەيىن ايىعىپ تا كەتەدى. قالاي دەگەنىمەن، تۇماۋعا جەڭىل - جەلپى اۋرۋ دەپ قاراۋعا بولمايتىنىن اركىم جادىندا ۇستاۋى كەرەك - اق.
تاربيە ساباعىن قورىتىندىلاۋ (سۇراق - جاۋاپ ارقىلى).
1. وسى تۇماۋ اۋرۋىنىڭ ينفەكسيا كوزى كىمدەر سانالادى؟
2. تۇماۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى قاي ۋاقىتتا جانە تۇماۋمەن اۋىرعان ادامنىڭ كۇيى قانداي بولادى؟
3. تۇماۋدان ساقتانۋ جولدارى قانداي؟
You Might Also Like
-
قاراعاندى وبلىسى، اقتوعاي اۋدانى
