InfoHub Logo

ادام بالاسىنا بەرىلگەن باعا جەتپەس قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى-ۋاقىت.

بۇگىنگى كۇنى دامىعان وركەنيەتتى ەلدەرگە بارا قالساڭىز، كەز-كەلگەن ادامنىڭ وسى ۋاقىت ماسەلەسىنە كەلگەندە تىم ساراڭ ەكەنىن بايقايسىز. ادام بالاسى ۋاقىتتان ۇتىلعان جاعدايدا كوپ نارسەدەن قاعىلاتىنىن جاقسى بىلەدى.

ءتىپتى قالالارداعى اۆتوبۋس پەن كولىك ايالدامالارىنان ءجۇرۋ مەزگىلدەرىنىڭ «15:05»، «13:15»، «20: 12» سياقتى ءاربىر مينۋتقا دەيىن ەسەپتەۋلى ەكەنىن بايقاپ، تاڭ قالامىز. كولىكتەرى دە سول بەلگىلەنگەن ۋاقىت ەرەجەسىنەن ءبىر مينۋت وزبايدى.بىزدەردەن ساعات سۇراعاندا « توعىزدان ون بەس مينۋت كەتتى » دەسەڭ، «ە، توعىز جارىم دەسەيشى» دەي سالاتىن ۋاقىتقا دەگەن تىم ىسىراپشىل تۇسىنىك ولاردا جوق.

ءۋاقىت-بىر ورتالىقتان باستاۋ الاتىن جانە ماڭگىلىككە سوزىلعان سپيرال ءتارىزدى. ءبىز اۋقاتتانعان كەزدە استىڭ دامىنەن ءلاززات الىپ، ونىڭ پايداسىن كورەمىز. ۋاقىت تا سول سياقتى: ساتتەرىن، مينۋتتارىن، كۇندەرى مەن اپتالارىن قانشالىقتى ءتيىمدى پايدالانساق، سونشالىقتى ءلاززات الامىز، ونىڭ ءوتىپ، ورالماسقا كەتكەنىن قالامايمىز. ءومىر ءلاززاتى مەن قۋانىشى سەزىلىپ، ءاربىر كۇنىمىز بەن كەلەشەگىمىزگە ءۇمىت وتىن سىيلاعان كەزدە، قانشالىقتى كوز تويماس نىعمەت بولسا دا، ەگەر ونى ويلانباي وتكىزسەك، ونىڭ ادامنىڭ يىعىنا ارتىلعان اۋىر جۇكتەن ەشقانداي ايىرماشىلىعى بولمايدى.ۋاقىت – ادام ءومىرىنىڭ اقشالاي قۇنى. ۋاقىت – اركىمنىڭ ناقتىلى ومىرلىك كاپيتالى. ادامنىڭ بوسقا كەتكەن ءاربىر ءساتى وتقا جاققان تەڭگەمەن تەڭ. ادامنىڭ اقشالاي ۋاقىتى ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. بىرەۋدىڭ ءبىر ساعاتى مىڭ تەڭگە بولسا، ەندى بىرەۋلەردىكى ءبىر تيىن. كىسىنىڭ كىسىلىگى ۋاقىتتى بوسقا ولتىرمەۋدەن باستالماق. دانالىق جاسقا بايلانىستى ەمەس. ەلدىڭ بارىنە ورتاق ءبىر-اق كۇنتىزبە بار، تەك ونى اركىم ءار ءتۇرلى پايدالانادى.

«ەرتە تۇرعان ەركەكتىڭ ىرىسى ارتىق، ەرتە تۇرعان ايەلدىڭ ءبىر ءىسى ارتىق»  دەمەكشى، دىنىمىزدە تاڭ نامازىن وقۋ ءۇشىن ەرتە تۇرۋ- ءار مۇسىلمانعا پارىز ەكەنى بەلگىلى. ءبىر كۇننىڭ بەس ۋاقىتقا ءبولىنۋى دە جيىرما ءتورت ساعاتتىق تاۋلىكتى جۇيەلەپ ،ۇتىمدى پايدالانۋ ءۇشىن  بەرىلگەن ۇلكەن مۇمكىندىك.

«قارىنى توقتىق، جۇمىسى جوقتىق ازدىرار ادام بالاسىن» دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، ادام بالاسىنىڭ بوس ۋاقىتى – مالعۇن ءۇشىن تاپتىرمايتىن مۇمكىندىك. بوس وتىرعان ادامنىڭ ويىنا ءتۇرلى جاماندىق كەلەدى. ونى كۇناعا يتەرمەلەيدى. سول سەبەپتى ءبىر مۇسىلماننىڭ ومىرىندە بوس ۋاقىت بولماۋى ءتيىس.«كىتاپ وقىعان بالا، ەگىنىن ەگۋمەن اينالىسقان ەگىنشى، تىگىن تىككەن تىگىنشى، اس ۇيدە  تاماق پىسىرگەن ايەل جاماندىق ويلاۋعا ۋاقىت تاپپايدى»،-دەپ احمەت ياسساۋي بابامىز ايتقانداي ، جۇمىسى كوپ ادامنىڭ جاماندىق ويلاۋعا مۇرشاسى دا كەلمەيدى.

كەي جانداردىڭ «ۋاقىتىمدى قالاي وتكىزسەم ەكەن؟»-دەپ  ويلاۋىنىڭ ءوزى ءقاۋىپتى. قازىرگى تاڭدا جاستاردىڭ ءتۇرلى ارەكەتتەرگە بارۋى، قىلمىس جاساۋى، مورالدىق ازعىندىقتارعا سالىنۋى، نە ىستەرىن بىلمەي بوس ءجۇرۋى ءجيى كەزدەسىپ قالادى.اسىرەسە، جازعى دەمالىس كەزدەرىندە بالالارعا ۇلكەندەر تاراپىنان باقىلاۋ كۇشەيتىلمەسە، ايتارلىقتاي زارداپ اكەلۋى دە  مۇمكىن.  سول سەبەپتى دە مۇسىلمانمىن دەگەن ادام ۋاقىتىن بوسقا ولتىرمەۋى ءتيىس. بۇل دا بولسا ۋاقىتتى دۇرىس ۇيىمداستىرا الماۋىنان بولىپ وتىر. ادامداردىڭ  بوس وتىرۋدان ساقتانعانى ءجون. ۋاقىتى بولسا، اراز ادامداردى تاتۋلاستىرۋعا، ماماندىعىنا ساي جۇمىسىمەن اينالىسسا، جەتىم-جەسىرلەرگە قول ۇشىن بەرۋگە دايىن تۇرسا، جالپى پايدالى ىسپەن اينالىسۋعا ءوز ۋاقىتىن جۇمساعانى دۇرىس.

ۋاقىت – اقسۇيەكتىكتى مويىندامايدى. حانعا دا، قاراعا دا بەرىلەتىن مەرزىم – تاۋلىگىنە جيىرما ءتورت ساعات. دۇنيەدە ۋاقىت بەلگىلەگەننەن ارتىق دەموكراتيا جوق. مۇنداعى اقسۇيەكتىك ۋاقىتتى پايدالانۋعا بايلانىستى، كىم ۋاقىتىن باعالاي بىلسە، سول عانا تەكتىلەردىڭ قاتارىنا قوسىلماق.

ادام ۋاقىتتى سەزىنگەندە عانا ءوزىن-وزى قاداعالاپ وتىرادى. وزىنە-وزى ەسەپ بەرۋدى  بەلگىلەيدى. دۇنيەدەگى ەڭ جامان دەرت-ەرىنشەكتىكتى جەڭەدى. ءوزىن ناعىز ادام ەتىپ تاربيەلەپ شىعادى.

ادامنىڭ ءاربىر كۇنى، ءاربىر ساعاتى ، ءاربىر مينۋتى ماقساتسىز وتپەۋى كەرەك. ومىردەگى ءاربىر ۋاقىتىن، ءوز بويىنداعى قايرات-جىگەرىن، اقىل-ويىن ومىرگە، ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامعا جۇمساپ، قالتىقسىز ەڭبەك ەتۋگە، ءسويتىپ ءوزى ءۇشىن دە وزگەلەر ءۇشىن دە يگىلىكتەر جاساۋعا جۇمساۋى كەرەك. ۋاقىت بىزبەن ەش ۋاقىتتا ساناسپايدى، تەز ءوتىپ كەتەدى. سوندىقتان ءومىردىڭ ءاربىر ءساتىن ءبىر كۇندىك قىزىقتارمەن عانا قور قىلماي، ءومىردىڭ ءىزسىز، مازمۇنسىز بولماۋىن قاداعالاۋ كەرەك. قازىرگى جاستىق شاق – ادامنىڭ ءومىرىنىڭ قايراتتى دا، جىگەرلى، مۇمكىندىگى مول تاماشا شاعى. ونى جىلدىڭ كوكتەم مەزگىلىمەن سالىستىرۋعا بولادى. «كوكتەمنىڭ ءبىر كۇنى - جىلعا ازىق»، - دەيدى حالىق. ەندەشە جاستىقتىڭ ءبىر كۇنى - سەنىڭ بۇكىل ومىرىڭە ازىق دەۋگە بولادى. ۋاقىت بار عوي دەپ بۇگىنگى ءىسىڭدى ەرتەڭگە قالدىرما. ءومىردىڭ ۇزاق ەكەنى راس، ءبىراق ول بىرەۋ عانا. زىمىراي شاپقان اساۋدىڭ موينىنداعى ارقانداي شۇباتىلىپ، ول تەز ءوتىپ كەتپەك، ونى ءوز تۇسىڭنان وتە بەرگەندە باس سالماساڭ، ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن قۋساڭ دا جەتە المايسىڭ.

ادام بالاسى ەكى نارسەنىڭ ءقادىرىن بىلمەيدى: بوس ۋاقىت جانە دەنساۋلىق. كەز-كەلگەن وتباسىندا ادامنىڭ ۋاقىتىن الاتىن نارسەلەر كوپ-اق. اتاپ ايتار بولساق، تەلەديدار جانە ۇيالى تەلەفون. جاسىراتىنى جوق، بۇل كۇندە كوك ساندىعى جوق ءۇيدى ەلەستەتۋ مۇمكىن  ەمەس. ۇيالى  قالتا تەلەفون- كىم-كىمنىڭ دە ايىرىلماس دوسىنا اينالعان. قانشا التىن ۋاقىتتارى تەلەفونعا ۇڭىلۋمەن وتۋدە. كوپ ۋاقىتىن تەلەديدار الدىندا وتكىزەتىن ادامدار كوپ نارسەدەن قۇر قالىپ جاتادى. ونىڭ ورنىنا كوركەم ادەبيەتتەردى وقىسا، رۋحاني دۇنيەسىنە مول ازىق بولار ەدى. ۋاقىتتىڭ تاعى ءبىر اڭدۋشىسى-ۇيقى. «تۇنگى ۇيقىسىن تۇگەل ۇيىقتاعان ادام ماقساتىنا جەتە المايدى» دەگەن حالىق دانالىعىنىڭ  استارىن تۇنگى ۋاقىتىن شىعارماشىلىققا ارناعان م.ماقاتايەۆ اعامىزدىڭ ولەڭىنەن دە اڭعارامىز.

ءتۇن ماعان ۇيىقتاۋ ءۇشىن جارالماعان،

ۇيىقتاسىن ساپارلارىن تامامداعان.

الدىمدا ساپار جولى تارام-تارام،

ۇيىقتاسام، بارلىعىنان قاراڭ قالام.

يا، ۋاقىتتىڭ بۇدان دا باسقا جاۋلارى كوپ-اق.

ۋاقىتتى تەكتەن- تەككە وتكىزۋ-كوپ ءسوز، كوپ قىدىرۋدىڭ دا ەنشىسىندە.

  ۋاقىت ادامزاتپەن ساناسپايدى. ونىڭ  ءقادىرىن جەتىستىككە جەتكەن ۇلىلار قاتتى باعالاي بىلگەن.وعان مىسال: اتاقتى ەينشتەين بىردە ءوز قىزمەتشىسىنە مەنى جارتى ساعاتتان كەيىن وياتارسىڭ دەپ تاپسىرىپ، كوز شىرىمىن الماق بولعاندا، قىزمەتشىسى ءبىراز تىنىقسىن دەپ ءبىر ساعاتتان كەيىن وياتسا كەرەك. سوندا جارتى ساعات ۋاقىتىنىڭ بوسقا كەتكەنىن كورىپ، قىزمەتشىسىنە  رەنجىپ، «ال، جارتى ساعاتىمدى قايتارىپ بەرىڭىز وندا»،-دەپ كەيىپتى.ۇرلانعان ۋاقىتتى ەشقاشان دا قايتارا المايسىڭ.ءبىراق ۇرلانعان زاتتىڭ ورنىن تولتىرارسىڭ. «ساعات ساتىپ الساڭ دا، ۋاقىت ساتىپ الا المايسىڭ»،-دەگەن مازمۇندى سوزدەر كىم-كىمگە دە وي تاستايدى. ۋاقىتتى بوسقا وتكىزۋ-كوپ ءسوز، كوپ  قىدىرۋدىڭ دا ەنشىسىندە. ۇعا بىلگەن جانعا ۋاقىت-زور مۇمكىندىك. سول مۇمكىندىكتى دەر كەزىندە كادەسىنە جاراتپاسا، «قولىن مەزگىلىنەن كەش سەرمەيتىنى» انىق. «ۋاقىت اداممەن ساناسپايدى،ال ۋاقىتپەن ساناسقان ادام اداسپايدى » دەپ تۇيگەن حالىق ناقىلى دا تەكەتەن –تەككە ايتىلماعان.

ۋاقىت بولسا زىمىراپ  بىر-بىرىنە ۇقساماي ءوتىپ جاتىر. ول ەشقاشان توقتاپ تۇرماق ەمەس. ءبىر دانىشپاننىڭ مىنانداي ءبىر قاناتتى ءسوزى بار: «كەشەگى كۇن ءوتىپ كەتتى. ەرتەڭگى كۇن بەلگىسىز. سوندىقتان بۇگىنگى كۇننىڭ قۇنى مەن ءقادىرىن ءبىل». راسىندا دا، ءبىز ءوتىپ جاتقان ۋاقىتتىڭ قۇنىن بىلە بەرمەيمىز. كوبىنەسە، ۋاقىت ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن عانا «اھ» ۇرامىز. دەمەك، ۋاقىت - ادام بالاسىنا بەرىلگەن وتكىنشى باعالى زات. ۋاقىت قايتا اينالىپ كەلمەيدى. كەيدە ءبىر-بىرىمىزدى ادام باسىنان وتكەن قيىنشىلىقتارىن ۇمىتۋ ءۇشىن دە «ۋاقىت- ەمشى» دەپ جۇباتىپ جاتامىز. شىنىمەن دە ۋاقىت  وتە كەلە، ءبارى دە ۇمىتىلادى،ءبىراق ەسكە العان كەزدە جانىڭدى اۋىرتاتىنى حاق.

حالقىمىز ۋاقىتتى دۇنيەدەگى ەڭ قىمبات نارسە بولعاندىقتان دا ونى  التىنعا بالايدى. التىنىڭ ازىرشە وزىڭدە. وعان باسقالار كوز سالماسىن دەسەڭ، دۇرىستاپ ساقتا. ۋاقىتتى كوبىنەسە جامان ادەتتەر مەن قىلىقتار قۇرتادى. مىسالى، جامان ادەتكە قۇمار ادام ۋاقىتىن تەك وسى جولعا ارنايدى. ماقساتسىز قىدىرىمپاز ادام ۋاقىتتى تەك بوس سەندەلۋمەن وتكىزەدى. قۇمار ويناعىش ۋاقىتىن ويىنمەن تولتىرادى. ال ءوزىڭ التىن ۋاقىتىڭدى قالاي وتكىزۋدەسىڭ؟ بارلىق نارسە ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانا بىلۋگە بايلانىستى. ءار نارسەنىڭ ءوز ۋاقىتى بار. ۋاقىتتى مەڭگەرە الماعان ادام جەتىستىككە  ەش جەتە المايدى. ۋاقىتتىڭ ءقادىرىن  باعالاي  ءبىلۋ كەرەك.

ءاربىر جىلدىڭ، ايدىڭ، اپتانىڭ، ءبىر كۇننىڭ، ءبىر ساعاتتىڭ، ءبىر مينۋتتىڭ، ءتىپتى ءبىر سەكۋنتتىڭ  دا  وزىندىك قۇنى بار. وسىنى تۇسىنە بىلىڭدەر!

باگيلا ەسەنبايەۆا اۋەزحانوۆنا

---