ۇلەستەر
اقتوبە وبلىسى، تەمىر اۋدانى،
№4 شۇبارقۇدىق ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
تامپيلوۆا جايناگۇل
تاقىرىبى: ۇلەستەر. جاي بولشەكتەر.
ماقساتى:
*بىلىمدىلىك: ۇلەس، جاي بولشەك ۇعىمدارىمەن تانىستىرۋ، ۇلەستەر مەن جاي بولشەكتەردى ەسەپتەر شىعارۋدا قولدانۋعا ۇيرەتۋ.
*دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن. جاڭا ماتەريالدى تۇسىندىرە وتىرىپ دامىتۋ.
*تاربيەلىك: وقۋشىلاردى شىدامدىلىق پەن توزىمدىلىككە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كومپيۋتەر سلايدتارى، ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق، كىرىكتىرمەلى، ويىن ساباعى.
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. وتىلگەندى قايتالاۋ. «فۋتبول» ويىنى.
4. جاڭا ماتەريالمەن تانىستىرۋ.
5. پىسىقتاۋ ەسەپتەرىن شىعارتۋ.
6. ساباقتى بەكىتۋ. كەستەنى تولتىرۋ.
7. سەرگىتۋ ءساتى. «اداسقان ارىپتەر»
8. تەست جۇمىسى.
9. قورىتىندىلاۋ.
10. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
I. وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەندەپ، ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىنا توقتالامىن.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرەمىن.
III. وتىلگەن ساباقتاردى جاڭا ساباق الدىندا قايتالاپ الۋ بارىسىندا قايتالاۋ سۇراقتارىن قويا وتىرىپ، «فۋتبول» ويىنىن ويناتامىن.
مۇندا وقۋشىلار ەكى توپقا 11 وقۋشىدان ءبولىنىپ وتىرادى. ەكى توپقا بىردەي سۇراق قويىلادى. سۇراققا جاۋاپ بەرگەن توپ كەلەسى كومانداعا گول سوققان بوپ ەسەپتەلەدى.
سۇراقتارى:
1. ناتۋرال سان دەپ قانداي سانداردى ايتامىز؟
2. شەڭبەر دەگەنىمىز نە؟
3. شەڭبەردىڭ راديۋسى دەگەنىمىز نە؟
4. دوڭگەلەك دەگەنىمىز نە؟
5. بۇرىشتىڭ انىقتاماسى
6. بۇرىشتىڭ تۇرلەرى
7. ەڭ كىشى جاي سان؟
8. قانداي ساندار 5 - كە بولىنەدى؟
9. جۇپ ساندار دەگەنىمىز نە؟
10. 12 سانىنىڭ بولگىشتەرى
11. 7 سانىنىڭ العاشقى بەس ەسەلىگىن اتا
12. شەڭبەردە ول تەك بىرەۋ عانا، ول نە؟
13. شاماسى 130⁰ بۇرىش - ول قانداي بۇرىش؟
14. تىك بۇرىش انىقتاماسى
15. 10404 سانى 3 - كە بولىنە مە؟
16. ەڭ ۇلكەن ءبىر تاڭبالى جۇپ سان؟
17. دوعال بۇرىش انىقتاماسى
18. شاماسى 180⁰ بولاتىن بۇرىش قالاي اتالادى؟
IV. جاڭا ساباقتى بايانداۋ.
انىقتاما: تەڭ بولىكتەردى ۇلەستەر دەپ اتايدى.
ەندى تاريحي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ەرتە كەزدە ادامدارعا ساۋدا - ساتتىق جانە ءتۇرلى ەسەپتەۋ جۇمىستاردا بولشەكتەر مەن ۇلەستەردى ەسەپتەۋ قاجەت بولعان. جاي بولشەكتەر تۋرالى ءىلىمدى دامىتۋعا ءۇندى ماتەماتيكتەرى كوپ ۇلەس قوسقان. قازىرگى جاي بولشەكتەردى بەلگىلەۋ VIII عاسىردا ءۇندىستاندا قابىلدانعان.
بولشەكتىڭ الىمى مەن ءبولىمىن ءبولىپ تۇراتىن سىزىقتى، گرەك ماتەماتيكتەرى گەرون جانە ديوفانت پايدالاندى. بولشەكتى قازىرگى كەزدەگىدەي سىزىقشا ارقىلى جازۋدى 1922 جىلى يتاليا عالىمى ا. ءفيبوناچچيدىڭ «اباك كىتابى» سياقتى شىعارمالارىندا عانا ەنگىزدى. ۇزاق ۋاقىت بويى بولشەكتەردى ساندار دەپ اتاماعان، ولاردى كەيدە «سىنىق ساندار» دەپ اتاعان. چەك XVIII عاسىردا عانا ولاردى ساندار رەتىندە قابىلداي باستاعان. اعىلشىن عالىمى ي. نيۋتوننىڭ «جالپىعا بىردەي اريفمەتيكا» دەگەن كىتابىندا بولشەك ۇعىمىن ءبىر ورنەكتى ەكىنشى ورنەككە بولۋدەن شىعاتىن ءبولىندى رەتىندە قاراپ كەڭەيتتى.
ۇلەستەرگە مىسال كەلتىرەيىك:
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
№4 شۇبارقۇدىق ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
تامپيلوۆا جايناگۇل
تاقىرىبى: ۇلەستەر. جاي بولشەكتەر.
ماقساتى:
*بىلىمدىلىك: ۇلەس، جاي بولشەك ۇعىمدارىمەن تانىستىرۋ، ۇلەستەر مەن جاي بولشەكتەردى ەسەپتەر شىعارۋدا قولدانۋعا ۇيرەتۋ.
*دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن. جاڭا ماتەريالدى تۇسىندىرە وتىرىپ دامىتۋ.
*تاربيەلىك: وقۋشىلاردى شىدامدىلىق پەن توزىمدىلىككە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، ينتەراكتيۆتى تاقتا، كومپيۋتەر سلايدتارى، ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق، كىرىكتىرمەلى، ويىن ساباعى.
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. وتىلگەندى قايتالاۋ. «فۋتبول» ويىنى.
4. جاڭا ماتەريالمەن تانىستىرۋ.
5. پىسىقتاۋ ەسەپتەرىن شىعارتۋ.
6. ساباقتى بەكىتۋ. كەستەنى تولتىرۋ.
7. سەرگىتۋ ءساتى. «اداسقان ارىپتەر»
8. تەست جۇمىسى.
9. قورىتىندىلاۋ.
10. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
I. وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەندەپ، ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىنا توقتالامىن.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرەمىن.
III. وتىلگەن ساباقتاردى جاڭا ساباق الدىندا قايتالاپ الۋ بارىسىندا قايتالاۋ سۇراقتارىن قويا وتىرىپ، «فۋتبول» ويىنىن ويناتامىن.
مۇندا وقۋشىلار ەكى توپقا 11 وقۋشىدان ءبولىنىپ وتىرادى. ەكى توپقا بىردەي سۇراق قويىلادى. سۇراققا جاۋاپ بەرگەن توپ كەلەسى كومانداعا گول سوققان بوپ ەسەپتەلەدى.
سۇراقتارى:
1. ناتۋرال سان دەپ قانداي سانداردى ايتامىز؟
2. شەڭبەر دەگەنىمىز نە؟
3. شەڭبەردىڭ راديۋسى دەگەنىمىز نە؟
4. دوڭگەلەك دەگەنىمىز نە؟
5. بۇرىشتىڭ انىقتاماسى
6. بۇرىشتىڭ تۇرلەرى
7. ەڭ كىشى جاي سان؟
8. قانداي ساندار 5 - كە بولىنەدى؟
9. جۇپ ساندار دەگەنىمىز نە؟
10. 12 سانىنىڭ بولگىشتەرى
11. 7 سانىنىڭ العاشقى بەس ەسەلىگىن اتا
12. شەڭبەردە ول تەك بىرەۋ عانا، ول نە؟
13. شاماسى 130⁰ بۇرىش - ول قانداي بۇرىش؟
14. تىك بۇرىش انىقتاماسى
15. 10404 سانى 3 - كە بولىنە مە؟
16. ەڭ ۇلكەن ءبىر تاڭبالى جۇپ سان؟
17. دوعال بۇرىش انىقتاماسى
18. شاماسى 180⁰ بولاتىن بۇرىش قالاي اتالادى؟
IV. جاڭا ساباقتى بايانداۋ.
انىقتاما: تەڭ بولىكتەردى ۇلەستەر دەپ اتايدى.
ەندى تاريحي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ەرتە كەزدە ادامدارعا ساۋدا - ساتتىق جانە ءتۇرلى ەسەپتەۋ جۇمىستاردا بولشەكتەر مەن ۇلەستەردى ەسەپتەۋ قاجەت بولعان. جاي بولشەكتەر تۋرالى ءىلىمدى دامىتۋعا ءۇندى ماتەماتيكتەرى كوپ ۇلەس قوسقان. قازىرگى جاي بولشەكتەردى بەلگىلەۋ VIII عاسىردا ءۇندىستاندا قابىلدانعان.
بولشەكتىڭ الىمى مەن ءبولىمىن ءبولىپ تۇراتىن سىزىقتى، گرەك ماتەماتيكتەرى گەرون جانە ديوفانت پايدالاندى. بولشەكتى قازىرگى كەزدەگىدەي سىزىقشا ارقىلى جازۋدى 1922 جىلى يتاليا عالىمى ا. ءفيبوناچچيدىڭ «اباك كىتابى» سياقتى شىعارمالارىندا عانا ەنگىزدى. ۇزاق ۋاقىت بويى بولشەكتەردى ساندار دەپ اتاماعان، ولاردى كەيدە «سىنىق ساندار» دەپ اتاعان. چەك XVIII عاسىردا عانا ولاردى ساندار رەتىندە قابىلداي باستاعان. اعىلشىن عالىمى ي. نيۋتوننىڭ «جالپىعا بىردەي اريفمەتيكا» دەگەن كىتابىندا بولشەك ۇعىمىن ءبىر ورنەكتى ەكىنشى ورنەككە بولۋدەن شىعاتىن ءبولىندى رەتىندە قاراپ كەڭەيتتى.
ۇلەستەرگە مىسال كەلتىرەيىك:
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
شىعىس قازاقستان وبلىسى، سەمەي قالاسى
