«ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىنىڭ ايشىقتى ءمانى
ماقالانىڭ نەگىزگى ماقساتى وتكەندى زەرتتەپ، زەردەلەۋ. ۇلتتىق تاريحي جادىگەرلەردى الەمدىك دەڭگەيگە شىعارىپ، برەندكە اينالدىرۋ. ءبىز تاريحتى تولىق زەرتتەپ ۇلگەرمەدىك. قانقۇيلى سوعىس، جوڭعار شاپقىنشىلىعى ودان كەيىنگى 300 جىل قىلىشىنان قان تامعان قىزىل يمپەريانىڭ بودانىندا بولۋ ءبىزدىڭ ءتول تاريحىمىزبەن سالت- سانامىزعا بالتا شاۋىپ، ۇمىتتىردى. تاۋەلسىز ەل اتانعان 29 جىلدىڭ ىشىندە كوپتەگەن ارحەولوگيالىق، مادەني قۇندىلىقتارىمىز انىقتالدى. ۇلى دالامىزدان الەمگە تارالعان دۇنيەلەر ادامزاتتىڭ اينىماس قۇرالىنا اينالعانى قاشان. بۇل دۇنيەلەردىڭ تاريحي وتانى بىزدە دەسە، ادام اتاۋلىنىڭ قىزىقپاۋ مۇمكىن ەمەس.
ادامزات العاش جاياۋ بولدى، جاياۋ بولعاسىن دامۋى باياۋ بولدى. التى جاسار بالاسىنا اشاماي مىنگىزىپ، الپىستى القىمدانعان قارتىنا ات مىنگىزگەن حالقىمىز ەردىڭ قۇنىن ەر توقىمىنان بىلگەن. وسىعان دەيىن جىلقىنىڭ تارالۋ جولىن اركىم ءارتۇرلى اقپارات بەرىپ، وركەنيەتتى وزدەرىنە تارتا باستادى. تاريحتى پاراقتايتىن بولساق، بوتاي تۇراعىنان تابىلعان التىن ادامنىڭ جانىنان جىلقىنى تاپتى. ءبىز، سول ارقىلى قىلقۇيرىقتى تۇڭعىش قولعا ۇيرەتكەن كوشپەلىلەر ەكەنىن بىلدىك. اتقا العاش قونعاندار جەر شارىن دۇبىرلەتىپ، جارتى الەمدى جاۋلادى. قارسى كەلگەن دۇشپانىن قاراداي تىزەسىن دىرىلدەتكەن الەكساندر ماكەدونسكيي مەن شىڭعىسحاندى قوسا العاندا، بارلىق ۇلى يمپەريالاردىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار جىلقىسىز ەشتەڭە ىستەي الماس ەدى.
العاشىندا اساۋعا تۇساۋ سالۋ بوتايلىقتارعا وڭاي سوقپاعان. ەپتىلىكتەرىنىڭ ارقاسىندا قولعا ۇيرەتىپ، جايداق ءمىنىۋدىڭ ىڭعايسىزدىعىنان ەر توقىم، ات ابزەلدەرىمەن قوسا شالبار دۇنيەگە كەلدى. ۇزەڭگىگە اياق كىرىپ كەتپەس ءۇشىن ەتىككە تاقا ويلاپ تابىلىپ، جىلقىدان شىققان اششى تەر بالتىردى قاجاماس ءۇشىن ەتىككە قونىش ويلاپ تاۋىپ، بۇگىنگى بىلعارى ەتىكتىڭ ءتۇپ اتاسى وسىلاي ويلاپ جاسالىپتى. وسىنداي دۇنيەلەردىڭ ارقاسىندا التى قۇرلىقتى الشاڭ باسىپ، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن ەلدى قورعادى. بۇل كەزەڭدە بۇل جاعداي ەۋروپانىڭ ەسىنە دە كىرىپ شىقپاعان دۇنيە ەدى. سەبەبى، ەۋروپالىقتار جازىندا جالاڭ اياق، قىسىن دا يلەنبەگەن تەرىنى وراپ ءجۇردى. كوپ جۇرسە اياقتى ىلعانداندىرىپ جىبەرەتىن بولعاندىقتان قىستا كوپ قوزعالماي وتىرىقشىلىقپەن ءومىر ءسۇردى.
العاش قازاقتار شەت ەلگە بارعاندا،شەت ەلدىكتەر شەكەسىن ۇستاپ تاڭ قالىپ، قوشقار ءمۇيىزدى ورنەگىنە، ىڭعايلى ءارى جىلى ماسكە قىزىعىپ وزدەرىنە قالدىردى. بۇگىندە سول قازاق كەبىسى لوندونداعى «بريتان» مۋزەيىندە تۇر.
كوشپەلى ەل بولعان سوڭ مال ءقادىرىن ءبىلدى. ەتىمەن اۋقاتتانىپ، ءسۇتىن قورەك ەتتى. جولدا ازىق بولۋ ءۇشىن، الدىن الا قامداندى. سول سەبەپتى مەرزىمى وتپەستەي ەتىپ قۇرعاق ءسۇتتى ويلاپ تاپتى. جاسالۋ تەحنولوگياسى بويىنشا جاڭا سويىلعان مالدىڭ تەرىسىن، جۇنىنەن تازارتىپ، قازان تولى سۇتكە سالىپ قايناتقان. ءسۇتتىڭ ناعىزىن ءسىڭىرىپ، قاتقان ۋاقىتىندا الىپ، تىسقا شىعارىپ جەلگە قاقتىرعان.
جەلگە قاعىلىپ، قاقتالعاننان كەيىن كەسەك – كەسەك كەسىپ، دورباعا سالىپ العان.
جولدا شارشاپ، شالدىعىپ كەلە جاتقاندا بۇعاناسى قاتپاعان جاس بالالارعا ىدىسقا سۋ قۇيىپ تەرىنى سالىپ قايناتىپ، ءسۇت قىلىپ بەرگەن دەسەدى.
بۇل دۇنيەلەردىڭ قازاق جەرىندە مەكەن ەتكەن كوشپەلىلەردىڭ ويلاپ تاپقانىنا ناقتى دەرەكتىلەر كەلتىرە الامىز. ءبىرىنشى: بوتايلىقتار ب.ز.ب 5000 جىل بۇرىن جىلقىنى اۋىزدىقتاسا، باتىس ەلدەرى بىزدەن كەيىن، ياعني 2000 جىل بۇرىن ۇيرەتكەن. ەكىنشى: جىلقىنى تەك كولىك رەتىندە پايدالانباي، تەرىسىن يلەپ پانا ەتسە، جىلقىدان قىمىزدى دا وندىرە بىلگەن. بۇنى ءبىز ەسىك وباسىنان تابىلعان «التىن اداممەن» قوسا جەرلەنگەن قىش ىدىستارداعى قىمىزدىڭ ىزدەرىنەن بىلەمىز. وسىلايشا اساۋدى قولعا ۇيرەتىپ، اۋزىنا مەتاللدان اۋىزدىق سالدىق. ەندى وسىدان كەيىن تاريحىمىزعا ەشكىم جيەندىك جاساي الماس.
ۇلى دالامىزدىڭ قويناۋى ءتۇرلى ءتۇستى مەتالعا باي. مەتالدى العاش وندىرگەن ورتالىق قازاقستان دەپ باسا ايتا الامىز. مەتاللۋرگيانى تەرەڭىنەن مەڭگەرىپ، ونى باسقا ەلدەرگە يمپورتتاعان ەلدىڭ دامۋى باسقالاردان وزىق بولماق. ەجەلگى دالا جۇرتى العاش مەتالداردى وشاقتاردا بالقىتىپ، كەيىن كورىكتى ويلاپ تاپتى.
وسىلاي مەتالل ءوندىرۋ كوشپەلى حالىقتىڭ اينىماس كاسىبىنە اينالدى. وسى تەحنولوگيا ءالى دە جالعاسۋدا، تەك بۇل ءوندىرىستىڭ نەگىزگى الىپپەسى قازاق دالاسىنان پايدا بولعان.
تاسىن تۇرتسە تاريحى، توپىراعىن قازساڭ تاعىلىمى كورىنەتىن قازاق حالقى ءوزىمىزدى ساقتاردىڭ سارقىتى دەپ ەسەپتەيمىز. قازاقستاننىڭ ءتورت بۇرىشىنان تابىلعان التىن كيىمدى ادامدار- اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار تۇكپىرىنەن جەتكەن عاجايىپ سىرى.
«ۇلت تاريحىنداعى كەڭىستىكپەن ۋاقىت» بولىمىندە قازاق ەلىنىڭ ءتۇپ تامىرى بولعان، اسقان ەرجۇرەكتىلىگىمەن ەستە قالعان تۇماردىڭ ەلى «ساق» تۋرالى تاريحي- فيلوسوفيالىق تولعامداردى جيناقتاعان ماقالانىڭ باستى وزەگى قازاق حالقىنىڭ رۋحاني- مادەني الەمىن قامتيدى.
باعزى زاماندا ءومىر سۇرگەن ساق حانزاداسىنىڭ مۇردەسى باسقا وبالاردان دارالىعىمەن ەستە قالدى.1970 جىلى تابىلعان ادام «التىن ادام» نەمەسە «قازاقستاندىق تۋتانحامون» دەپ تە اتايدى. 17-18 جاسار حانزادانىڭ مۇردەسى قازاق تاريحىنا جاڭا ءبىر بەلەس وقيعا بولدى. ەسىك قورعانىندا تابىلعان ادامدى كەيبىر دەرەكتە اسكەرباسى دەسە، كەيبىرى قۇدايىنداي ۇلىقتاعان حانزادانىڭ مۇردەسى دەپ تۇجىرىمدايدى. حانزادا التىن ساۋىتپەن كومكەرىلىپ جەرلەنگەن. التىن ساۋىتپەن بىرگە بۇعى، ارقار، جىلقى سىندى جانۋاردى بەينەلەگەن «اڭ ءستيلى» فورماتىندا التىنمەن جاسالعان تاڭبالار تابىلدى. شىندىقتىڭ بىزگە بەيمالىم، جۇمباعى كوپتىڭ قويناۋىندا قالعانى راس. تەك التىن ادام بىزگە ايگىلى ەسىك قورعانىنان ەمەس، اتىراۋدىڭ جىلوي اۋدانىنان، تاقسايدان، شىلىكتى مەن تالدىقوراعان جەرلەرىنەن تابىلدى. وسىدان ءبىز «التىن ادامدى» دالا وركەنيەتىنىڭ زەرگەرلىك ونەرىمەن ەستەتيكاسىن ايگىلەيتىن باي ميفولوگيانى پاش ەتتى. سوندىقتان ەلباسى ارحەولوگيالىق ءارى تاريحي جاعىنان تولىق زەرتتەۋدى باسا ايتتى. قازاق توپىراعىنىڭ ءتورت تارابىنان دا «التىن ادامنىڭ» تابىلۋى ءبارى تەمىر ءداۋىرىنىڭ كەزىندەگى جاۋىنگەر بولمىسىمىزدىڭ وزگەشە تابيعاتىنىڭ دالەلى. قازاق دالاسى- تۇنعان شەجىرە.
تابىلعان بۇل ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىش ءتۇپ- تامىرىمىز ساقتاردان باستالعانىن دالەلدەپ، التىندى يگەرگەنى بابالارىمىزدىڭ شەبەر زەرگەر، قاجىرلى مەتاللۋرگ ەكەنىن اڭعارتادى التىن ادام سول كەزدەگى ساقتاردا مەملەكەتتىك وركەنيەت ەرتەدەن قالىپتاسقانىن دالەلدەيدى. بۇل كوشپەلىلەر ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك.
التىن ادام - قازاقستاننىڭ ازاماتتىق سيمۆولىنا اينالدى. ونىڭ تۇلعاسى الماتىنىڭ باس الاڭىندا ورناتىلىپ، توبە تورىندەگى قاناتتى تۇلپار بەينەسى ەلتاڭبامىز دا بەينەلەنەدى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك التىن ادامدى تاماشالاۋعا شەت ەلدەن 300 مىڭداي تۋريست كەلگەن. التىنمەن اپتاپ، قاستەرلەگەن التىن ادام ەلىمىز ءۇشىن ءجاي عانا ارحەولوگيالىق ولجا بولىپ قانا قويماي، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ، ەلدىگىمىزدىڭ دە ءبىر بەينەسىنە اينالدى. وزگەلەر ءوز تاريحىنداعى تۇيمەيدى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتىپ، ءتۋريزىمدى دامىتىپ، تيىنداپ ەمەس ميللياردتاپ كۇرەپ تابىس تابۋدا. ال ءبىزدىڭ جاعدايدا شەت ەلدەن كەلگەن تۋريستەردەن گورى شەشىلمەگەن ءتۇيىن قانشاما.
التىن ادام اشىلۋ بارىسىندا باسى- قاسىندا بولعان جانە العاشقى بولىپ زەرتتەگەن ماماندار قاتارى ازايىپ بارا جاتىر. تاعىلىمى مول، ءمالىم دە بەيمالىم تاريحىمىزدى تانىتا الماي كەلەمىز ءبىر وكىنىشتىسى. اۋىزبەن وراق ورعانىمىزبەن ىسكە كەلگەندە شورقاقتىق باسىم.
تاريحتى تۇپتەپ، تۇگەندەپ بىزگە جەتكىزگەن ورتا عاسىرداعى جازۋشىلاردى اتاقتى عۇلامالاردى ەلباسى ءوز ماقالاسىنا «تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى» دەگەن اتپەن شىعاردى. ۇلى دالا ءال-فارابي مەن ياسساۋيدى، كۇلتەگىن مەن بەيبارىستى، از-تاۋكە مەن ابىلايدى، كەنەسارى مەن ابايدى جانە باسقا دا كوپتەگەن ۇلى تۇلعالار شوعىرىن دۇنيەگە اكەلدى.
ءال-فارابي، قوجا احمەت ياساۋي، ءجۇسىپ بالاساعۇن، ماحمۇت قاشقاري سىندى عالىمدار ءتۇبى ءبىر تۇركى يدەياسىن ناسيحاتتاپ، ءتۇرلى عىلىمي نەگىزدەگى دۇنيەلەرىمەن ءبولىستى. ولاردىڭ رۋحاني ورداسى كيەلى – تۇركىستان.
ەرتەدە تۇركىستاندى تۇران دەسكەن،
تۇراندا ەر تۇرىگىم تۋىپ-وسكەن.
تۇراننىڭ تاعدىرى بار تولقىمالى،
باسىنان كوپ تاماشا كۇندەر كەشكەن.
-دەپ، جىرلاعان ماعجاننىڭ بۇل ولەڭى تاريحتىڭ باستاۋى تۇركىستاننان ەكەنىنە ايعاق بولماق.
تاريح پەن گەوگرافيا تۇركى مەلمەكەتتەرىمەن قوسا ۇلى كوشپەلىلەر يمپەريالارىنىڭ ايرىقشا ساباقتاستىعىن قالىپتاستىرىپ، بۇل مەلمەكەتتەر ۇزاق ۋاقىت بويى ءارى ءبىرىن- ءبىرى الماستىرىپ، ورتا عاسىرعا دەيىن كەزىندەگى قازاق ەلىنىڭ ەكونوميكالىق، مادەني تۇرعىسىنان ايرىقشا ءىز قالدىردى. شەتسىز ۇشى- قيىرى جوق كەڭ دالانى يەمدەنگەن تۇركىلەر، كوشپەلى جانە وتىرىقشى وركەنيەتتىڭ وزىندىك ورنەگىن قالىپتاستىردى.
ەلباسىنىڭ ماقالاسى بويىنشا قىزۋ جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. تاياۋدا الماتىدا بيىلعى جىلدىڭ باستى تاعىلىمدى ءارى تاريحي بەلەستەردىڭ ءبىرى- وركەنيەتتىڭ ۇلى ويشىلى ءابۋ ناسىر ءال- ءفارابيدىڭ 1150 جىلدىق مەرەيتويى زيالى قاۋىمنىڭ، وتىزدان استام شەتەلدىك دەلەگاسيانىڭ قاتىسۋىمەن سالتاناتتى جاعدايدا باستالدى. بۇل – ۇلى دالادان شىققان ۇلاعاتتى تۇلعانىڭ قۇرمەتىنە جىل بويى جاسالاتىن ىزگىلىكتى ىستەر مەن يگىلىكتى رۋحاني شارالاردىڭ بۇل باستاۋى عانا. ءال- فارابي- قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل الەمدىك وركەنيەتتىڭ جاڭا سەرپىن بەرۋ، الەم تاريحىنداعى ونىڭ ءرولىن ايقىنداپ، ەسىمىن ۇلتتىق برەند رەتىندە ۇلىقتاۋ.
ۇلى دالامىزداعى كەرەمەتتەر مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. قىز بىتكەننىڭ قۇشاعىندا سىيمايتىن قىزعالداق پەن المانىڭ وزىمىدەن ەكەنىن بىرەۋ بىلسە بىرەۋ بىلمەس. قازاقستانعا جاساعان رەسمي ساپارىندا نيدەرلاند حانشايىمى بەاتريكس حانىم ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن اڭگىمەسىندە بىلاي دەگەن ەدى: «ۇلى جىبەك جولى عاسىرلار بويى ەۋروپانى ازيامەن، سونداي-اق، قازاقستاندى نيدەرلاندىمەن بايلانىستىرىپ تۇردى. وسى بايلانىستار ءبىزدىڭ ەلىمىزگە قىزعالداق گۇلىن اكەلدى. قازاقستاننىڭ دالاسى مەن تاۋلارىندا جايقالىپ وسەتىن بۇل گۇل بىزدەگى ساۋدادا ەڭ ءوتىمدى ونىمگە اينالدى. قازىرگى كەزدە قىزعالداق گ ۇلى نيدەرلاند ەلىنىڭ بارىنشا تانىلعان ەكسپورتتىق تاۋارى رەتىندە باعالانادى. ول ءبىزدىڭ ۇلتتىق سيمۆولىمىز ىسپەتتى. قىزعالداق – ەڭ ۇلكەن سىيلىق. سول ءۇشىن ءبىز ءسىزدىڭ ەلىڭىزگە قارىزدارمىز. قىزعالداق ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى قاتىناستاردى گۇلدەندىرەتىن دانەكەر رەتىندە جايناپ وسە بەرسىن!».
ھتاريحىنا كوز جىبەرسەك، نيدەرلاند جەرىنە قىزعالداقتى پروفەسسور كارلوس كليۋزيۋس الىپ بارىپتى. عالىم ونىڭ تۇينەگىن اۆستريا ەلىنەن العان كورىنەدى. ال اۆسترياعا، جوعارىدا ايتىلعانداي، ۇلى جىبەك جولى ارقىلى جەتكەن. پروفەسسور بەل سىبانا كىرىسكەنى سونداي، ماڭايىنداعى جۇرتتى قىزىقتىرا ءتۇسىپتى. از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە نيدەرلاند جەرىندە ءتۇرلى قىزعالداقتار ءوسىپ شىققان. ال سيرەك تۇقىمدى تۇرلەرىنىڭ قۇنى قىمباتتاپ، جۇرت اراسىندا كيكىلجىڭنىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولعان. ءوز كەزەگىندە ەل بيلىگى وسىمدىكتىڭ سيرەك ءتۇرىنىڭ وسىرىلۋىنە تىيىم سالىپ، ەسەسىنە ولاردىڭ تۇينەكتەرىن ەكسپورتتاۋعا مۇمكىندىك جاساعان. ەكسپورتتىڭ ارتقانى سونداي، جىلىنا ەكى ميللياردقا جۋىق تۇينەگى ساتىلىپتى. بۇل گوللاند حالقىنىڭ گۇل ساۋداسىن الەم نارىعىنا الىپ شىققان كەزەڭىنىڭ باستاۋى بولسا كەرەك.
ھقازاقستان الما اتاۋلىنىڭ اتاسى، اپورتتىڭ وتانى. ول ىلە الاتاۋىنان تارباعاتاي ارقىلى ۇلى جىبەك جولىمەن الەمگە تارالدى. تاراتۋىن تاراتىپ الىپ، ەندى ءوزىمىز بارماق تىستەر كۇيدەمىز. ءتۇپ- تامىرى وزىمىزدەن شىققان ءونىمدى جۇڭگو، يران، ءازىربايجان ەلدەرىننەن يمپورتتاپ وتىرمىز.الماتى كوشەلەرىنە ايرىقشا سيمۆولى بولىپ كورىنەتىن الماتى اپپورتتارىن تەك ەندى جىلىجايلار مەن جەر ۇيلەردەن كورە الامىز. ەمدىك قاسيەتىمەن تانىمال اپورتىمىز ازايۋدىڭ از-اق الدىندا. ءبىز سەكىلدى اۋىلدىق جەردىڭ تۇرعىندارى عانا اۋلامىزعا ءوسىرۋ ارقىلى ساقتاپ قالامىز. ايتپەسە، ءتىرى برەندتىمىز ءولتىرىپ الۋ ءقاۋپى بار. تامىرى تاريح تارتقان دالا قىزعالداعى بۇگىندە گوللانديانىڭ نەگىزگى تابىس كوزى. قازاقستان 70 % گۇلدى گوللانديا سياقتى ەلدەردەن ساتىپ الادى. العاش التىندى ءوندىرىپ، قىزعالداقتىڭ ءتۇپ تامىرى وزىمىزدەن تارالعانىمەن، ەكسپورت جاعىنان كوش باستاپ كەلە الماي جاتىرمىز.
بۇل دۇنيەلەر ەجەلدەن قازاقستاننىڭ الەمدىك وركەنيەتكە نە بەرگەنىن سۇراعىنا جاۋاپ بولماق. ياعني، قازاق دالاسى ادامزات پروگرەسىنىڭ كوزى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدى الەمدىك تاريحپەن بايلانىستىرىپ، قازاقستان مەن ونىڭ حالقى ءارقاشان الەمدىك عىلىم مەن ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋعا، الەمدىك وركەنيەتتىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان الەمنىڭ اجىراماس بولىگى بولعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. وسىعان سايكەس ءبىز پاتشا-سوۆەتتىك كەزەڭدە قالىپتاسقان ستەرەوتيپتەردى بۇزىپ، ۇلتتىق تاريحىمىزعا جاڭا كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا ءتيىسپىز.
تاۋەلسىزدىك العان كەيىنگى تاريحي وقيعالاردان تىڭ، بەيمالىم ارحەولوگيالىق وقيعالاردى تەرەڭ زەرتتەپ، ناقتى دەرەكتەر مەن دايەكتەردى وقۋلىقتارعا ەنگىزىپ، بالاعا جاستايىنان تاريحي سانانى قالىپتاستىرىپ تاربيەلەي الامىز. مەكتەپتەگى ۇستازدىڭ ستاتۋسىن كوتەرۋ ارقىلى، وزىمىزگە ساپالى فۋندامەنت قالىپتاستىرامىز. «بۇگىنگى كىشى، ەرتەڭگى كىسى»- دەيدى حالقىمىز. گادجەتتەردەن كورگەن تاريحي – الەۋمەتتىك سيپاتتاعى بەينەلەردى كورۋ ارقىلى كەيىنگى تولقىن ۇلتشىل، نامىستى، ءارى قولداعى باردىڭ ءقادىرىن بىلمەك.
مەملەكەت باسشىسى وسى باعىتتا «ارحيۆ - 2025» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ، «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى» اتتى وقۋ-اعارتۋ ەنسيكلوپەديالىق ساياباعى اشۋ، «ۇلى دالا تۇلعالارى» اتتى عىلىمي-كوپشىلىك سەريالاردى شىعارۋ، «تۇركى وركەنيەتى: ءتۇپ تامىرىنان قازىرگى زامانعا دەيىن» اتتى جوبانى قولعا الۋ. بۇل جوبا اياسىندا تۇركولوگتاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك كونگرەسىن جانە ءارتۇرلى ەلدەر مۋزەيلەرىنىڭ ەكسپوزيسيالارىنا ەجەلگى تۇركى جادىگەرلەرى قويىلاتىن تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەني كۇندەرىن ۇيىمداستىرۋ جانە ت.س.س شارالار وتكىزۋ تاپسىرىلدى.
وسىعان وراي ابايدىڭ 175 جىلدىعى، ءال- ءفارابيدىڭ 1150 جىلدىعى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە تويلانىپ جاتىر. ات سپورتىن تۋرنيرلارىن وتكىزىلىپ، جىل سايىنعى «قىمىزمۇرىندىق» فەستيۆالدارى وتكىزىلۋدە. ات سپورتىنان تەك، بايگە ەمەس، كوكپار، تەڭگە الۋ، قىز قۋۋ سەكىلدى ۇلتتىق ويىنداردى دا دامىتپاق.
سايىپ كەلگەندە ۇلى دالا توسىندە پايدا بولعان بابالاردان كەلە جاتقان ۇلتتىق مۇرالارىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى تەرەڭ تانۋعا جاڭا قىرىنان ۇلىقتاۋعا جانە تۇركى بىرلىگىن بۇرىنعىدان دا كۇشەيتۋگە جاڭا سەرپىن، جاڭا جىگەر بەردى. سوندىقتان «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» قازاق ەلى ۇرپاقتارىنىڭ رۋحاني ساناسىنا اسەر ەتەتىن ماڭىزدى تاريحي قۇجات. ماقالانىڭ ءار ءبولىمى وتكەندى ساراپتاي وتىرىپ، بۇگىنىمەن ۇشتاستىرا، ويلاستىرا ايتىلعان. «رۋحاني جاڭعىرۋمەن»، «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» جاستاردىڭ وتانسۇيگىشتىك قاسيەتىنىڭ ارتۋىنا ءسوزسىز جوعارى يدەولوگيالىق تاربيە بولماق.
وركەنيەتتىڭ بىزدەن تارلعانىن الەم نەگە بىلمەيدى؟! گوللانديا دەسە قىزعالداق، جۇڭگو دەسە جىبەك، جاپون دەسە ەلەكترونيكا ەلەستەيتىندەي جىلقىمەن المانى قازاقستاننىڭ برەندتىنە اينالدىراتىن كەز كەلدى. قازاقتا «ءتۇبىن بىلمەگەن تۇگىن بىلمەيدى» دەگەن ءسوز بار. تاريحىمىزدى ءبىلىپ، بۇگىنىمىزگە ناقتى قادام جاساپ، بولاشاققا باعدارىمىز انىق بولماق. ىشكى رۋحانياتىمىز ارقىلى، سىرتقى وزگەرىستەردى جاقسى جاعىنان قابىلداپ، جاڭعىرۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسۋگە كوشباسشىمىز بولاشاق مىنا بىزگە دارا جول كورسەتتى. ول سوقپاقتاردان قالاي ءوتۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، باعىت باعدار بەردى. ەندەشە، كوكجيەكتەن اۋىتقىماي ۇلت كوشباسشىسىنىڭ وسكەلەڭ ۇرپاققا مەنزەگەن دارا جولىمەن شىڭداردى باعىندىرايىق. ءتول تاريحىمىزدى ۇلىقتاپ، بابالار مۇراسىن بولاشاققا اماناتتاۋ، كەلەشەككە اڭىزىمەن اقيقاتىنىڭ ارا- جىگىن اجىراتىپ، تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ انىقتاپ بەرۋ تاريحشىلاردىڭ قولىندا.
ارالباي كامشات جانىبەك قىزى
ءال – فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى 1 – كۋرس ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
جازعىتۇرى باستالعان سوڭ-اق، مەنىڭ تابيعاتتى قاتتى ءسۇيۋ سەزىمىم وياندى. جازعىتۇرعى لاي سەلدەردىڭ وردەن تومەن توبەنىڭ باۋىرىمەن شۋلاپ، سىلدىرلاپ جۇگىرگەنىن قاراپ تۇرعاندا وتە راحاتتانۋشى ەدىم. تاعى ءبىر...
-
العاشقى ءنومىرى قازاقستان حالىق اعارتۋ كوميسسارياتىنىڭ ورگانى رەتىندە 1935 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ 20 جۇلدىزىندا «توتە وقۋ» دەگەن اتپەن شىققان ەكەن. ارتىنشا گازەت اتاۋى 1939 جىلى&...
