ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى
ت.ع.د،. پروفەسسور جامالوۆ ا.، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى ۋتەبايەۆا ا.
قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، فيزيكا كافەدراسى
«كوپشىلىكتىڭ ساناسىندا تاريحي ۇدەءرىستەر، نەگىزىنەن، تۇلعالاندىرۋ سيپاتىنا يە بولاتىنى بەلگىلى. كوپتەگەن حالىقتار ءوز ەلىنىڭ ەرەكشە ەلشىسى سىندى ۇلى بابالارىنىڭ ەسىمدەرىن ماقتان تۇتادى. مىسالى، وتكەن داۋىرلەردەگى تۋتانحامون، كونفۋسيي، ەسكەندىر زۇلقارنايىن، شەكسپير، گەتە، پۋشكين جانە دجوردج ۆاشينگتون سياقتى دۇنيەجۇزىنە بەلگىلى تۇلعالار بۇگىندە «ءوز مەملەكەتتەرىنىڭ» باعا جەتپەس سيمۆولدىق كاپيتالى سانالادى ءارى سول ەلدەردىڭ حالىقارالىق ارەنادا ءتيىمءدى ىلگەرىلەۋىنە سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. ۇلى دالا ءال-فارابي مەن ياسساۋي، كۇلتەگىن مەن بەيبارىس، از-تاۋكە مەن ابىلاي، كەنەسارى مەن اباي جانە باسقا دا كوپتەگەن ۇلى تۇلعالار شوعىرىن ءدۇنيەگە اكەلدى. سوندىقتان، ءبىز بىرىنشىدەن، اتاقتى تاريحي تۇلعالارىمىز بەن ولاردىڭ جەءتىستىكتەرىنىڭ قۇرمەتىنە اشىق اسپان استىندا ەسكەرتكىش-مۇسىندەر قويىلاتىن «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى» اتتى وقۋ-اعارتۋ ەنسيكلوپەديالىق ساياباعىن اشۋىمىز كەرەك»، - دەپ ەلباسىمىز ءوز ماقالاسىندا جازدى [1].
ەلباسىمىز بىرىنشىدەن، «ۇلى دالا ەسىمدەرى» اتتى وقۋ-اعارتۋ ەنسيكلوپەديالىق ساياباقتى جاساۋ، ەكىنشىدەن، قازىرگى ادەبيەتتەگى، مۋزىكا، تەاتر سالاسى مەن بەينەلەۋ ونەرىندەگى ۇلى ويشىلدار مەن اقىندار، ەل بيلەگەن تۇلعالاردىڭ گالەرەياسىن اشۋ، ۇشىنشىدەن، «ۇلى دالا تۇلعالارى» اتتى عىلىمي-كوپشىلىك سەريالاردى شىعارىپ، تاراتۋ جۇمىستارىن جۇيەلەندىرۋ جانە جانداندىرۋ قاجەتتىگى تۋرالى باياندادى.
ۇلى تۇلعالار – وزدەرىنىڭ ساياسي نەمەسە رۋحاني ەڭبەگى ارقىلى قوعام قاجەتتىلىكتەرىن اناعۇرلىم تولىق قاناعاتتاندىرا الىپ، ونىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتكەن، اتقارعان قىزمەتى ءوز مەملەكەتىنىڭ اياسىنان شىعىپ، بۇكىل الەمگە پايداسىن تيگىزىپ، بارشاعا ايگىلى بولعان ادامدار. سوندىقتان كەز كەلگەن مەملەكەت تاريحى ۇلى تۇلعالار ءىسىنىڭ پريزماسى ارقىلى اناعۇرلىم ايقىن، ءارى اسەرلى كورىنەتىنى تەگىن ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، تاريحتىڭ ءوزى دە كەيدە وسى تۇلعالارمەن سايكەستەندىرىلەدى [2].
ادامزات قوعامىنىڭ تاريحىندا، ۇلتتار قوعامىنىڭ تاريحىندا باستى ءرولدى ۇلى تۇلعالار اتقارادى.قازاق تاريحىندا ەسىمدەرى التىن ارىپپەن جازىلعان «ۇلى تۇلعالار» جەتەرلىك. اتا-بابامىز دالا بوستاندىعىن سۇيە وتىرىپ، تاريحتىڭ قاتال كەزەڭدەرىندە ءسالت-داستۇر مەن ءتىل، ءدىن، ءدىلىمىزدى جوعالتپاي بىزگە سىيلادى. قازىرگى تاۋەلسىز ەل بولۋىمىزدىڭ سەبەپكەرى – ۇلى تۇلعالار.
قازاقتىڭ ۇلى دالاسىندا ءال-فارابي مەن ياسساۋي، كۇلتەگىن مەن بەيبارىس، از-تاۋكە مەن ابىلاي، كەنەسارى مەن اباي جانە باسقا دا كوپتەگەن ۇلى تۇلعالار دۇنيەگە كەلدى. ولاردىڭ جۇرەگى «قازاق» دەپ سوقتى. مىسالى، بەيبارىس سۇلتاننىڭ ءوزى تۋعان جەرىن ساعىنىپ، جۇرەگىنىڭ قانجىلاعانى بىزگە تاريحتان ءمالىم. «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى» اتتى وقۋ-اعارتۋ ەنسيكلوپەديالىق ساياباعىن اشۋ ارقىلى قازىرگى جاستاردىڭ رۋحىن كوتەرۋگە، جۇرەكتەرىندە پاتوريوتتىق سەزىمدەرىن وياتۋعا بولادى. وتكەندى بىلمەي، بولاشاقتى بولجاۋ قيىن.
ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
- https://aikyn.kz/2018/11/21/73794.html
- قازاقستان تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالار. ستۋدەنتتىك توپتار كۋراتورلارىنا كومەك رەتىندە. 3-كىتاپ / ق ر ۇعا اكادەميگى ا.م.عازالييەۆتىڭ رەداكسياسىمەن. – 2ء-شى باسىلىم، وڭدەل. جانە تولىق. - قاراعاندى: قاراگاندى مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسى، 2011. – 120 ب.
You Might Also Like
-
وسپانوۆا گۇلماريا تۇرىسبەك قىزى ءال—فارابي اتىنداعى قازۇۋ—دىڭ فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ 2—كۋرس ستۋدەنتتى
