ۇستا
تاقتاي تاسيتىن ماشينەسى تۇسكىر كىسىنى الاڭ قىلماي، تاڭ اتار-اتپاستا وسى توڭىرەكتەن تابىلسا توعاناس تا ويدا جۇرگەن ءبىراز شارۋاسىن تىندىرعان بوپ، كوڭىلى جايلانىپ، ەرتەڭگى شايىن اسىقپاي-اپتىقپاي باپتانىپ ىشەر ەدى-اۋ. مىنا تىرلىگىن ءوزى دە تۇسىنە المادى؛ اتشاپتىرىم اۋلانىڭ انا باسىنا ءبىر، مىنا باسىنا ەكى بارىپ، سەندەلىپ ءجۇردى دە قويدى. تەمىر قاقپانىڭ ەلەكتر قوڭىراۋى جاڭبىر سۋىنان زاقىمدانىپ، ىستەن شىققاننان ساۋ ما، الدە قاڭعىر-گۇڭگىردى كەيدە ەستىمەيتىن مۇكىس قۇلاعىنان ءبىر كىنارات كەلدى مە. سىرتقا شىعىپ، قالتارىستاعى اق كنوپكانى بىرتيعان بارماعىمەن ەكى-ۇش مارتە باتىلدانا باسىپ-باسىپ جىبەردى. جو-جوق، جۇمىس ىستەپ تۇر زىڭعىرلاپ. اينالا ءولى تىنىشتىق قۇشاعىندا. ىرگەدەگى تاس جولدىڭ ۇستىمەن بىردى-ەكىلى كەزەكشى تاكسيلەردىڭ جۇيتكىپ وتكەنى بولماسا، جۇك تيەگەن اۋىر كاماز-داردىڭ ازىرگە قاراسى كورىنبەيدى. كورىنبەگەنى ءجون-اق. وسى ءتۇستان كەڭسايدىڭ قىرقاسى بىرتىندەپ بيىكتەي تۇسەدى دە، ورگە تىرمىسقان ءماشينا اتاۋلى اسۋدان قينالماي وتكىسى كەلەتىن ارعىماق سەكىلدى سوڭعى كۇشىن بويعا جيناپ، ءسال-سال كىدىرەدى دە، سوسىن وسى ارانىڭ اۋا-رايىندا ءوشى بارداي، قاپ-قارا قويۋ ءتۇتىندى ۇستى-ۇستىنە بۇرقىلداتىپ، ىلگەرى قاراي ارەڭ جىلجيدى. ارينە، ولاردىڭ قايدا بارا جاتقانى، بۇگىن-ەرتەڭ قانداي ءىس تىندىراتىنى توعاناس ءۇشىن جۇمباق، بىلۋگە دە قىزىقپايدى. ونىڭ قىزىعاتىن دا تۇگى جوق، كەڭسايدىڭ ۇشار باسىنداعى بىرىنەن-بىرى وتەتىن ءزاۋلىم زيراتتار اسپاننان توپىرلاپ تۇسە قالاتىن قۇرىلىس ماتەريالدارىنان تۇرعىزىلدى دەيمىسىز، قالادان تاسىمالدانادى بارلىعى.
كەڭسايدىڭ بەرگى قۇلاماسىنان مىقتاسا قىرىق قادامداي شەتكەرى قونىستانعان دەنى ءبىر قاباتتى جاتاعان ۇيلەردەن تۇراتىن بۇل مولتەك اۋدانداعى سوڭعى وزگەرىستەردى سۇراماڭىز. بيىك-بيىك قىش دۋالمەن قورشالعان كوتتەدجدەر قۇددى ماڭايداعى توپىرلاعان قيتابان شارۋالاردى مەنسىنبەگەن وركوكىرەك كىسىلەرشە جان-جاقتارىنا سۇقتانا قارايدى. توعاناستار كوشىپ كەلگەن جىلدارى ءبارىنىڭ تىرلىگى بىر-بىرىنە ۇقساس، مۇراتتاس، بىرىنەن-بىرىنىڭ ايىرماشىلىعى شامالى، ءبىر ۇيدەن ءتۇتىن شىقسا ءبارى قورالانىپ سول جەردەن تابىلاتىن، تۋراسىن ايتقاندا بىرگە تۋعان اعايىندىلار سەكىلدى-تىن. كەيىن دۇنيەنىڭ تۋ تالاقايى شىقتى. ونىڭ سەبەبىن اركىم وزىنشە توپشىلايدى، وزدەرىنشە وي قورىتادى. قالاي دەگەندە دە، ءتىرى جاندى كىناعا تارتا المايسىڭ. اركىم ءوز تىرشىلىگىمەن اۋرە. اينالايىن بوستاندىق كۇللى بولمىسىڭدى بۇتىندەي وزگەرتىپ جىبەرگەن اپ-ساتتە. جاقسى جاعىنا، ارينە. قولىڭنان كەلسە قونىشىڭنان باس. كوتتەدج تۇرعىزاسىڭ با، ءىشى-سىرتى التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن حان سارايىندا تۇرعىڭىز كەلە مە، ەركىڭىز. قوعامنىڭ قاتال تالابى — ۇرلاما، قياناتقا بارما، ماڭداي تەرىڭمەن تاپقان تابىستىڭ تۇبىرتىگىن كورسەت تە، ويىڭا كەلگەندى ىستەي بەر. سول، سول-اق ەكەن، باياعى بىرگە تۋعانداي ميداي ارالاسىپ جۇرەتىن كورشىلەر كوزبە-كوز ەكى توپقا بولىنگەن. ءبىرى — ەسكى قونىستاعى ەجەلگى كۇن كورىسىنە شۇكىرلىك ايتىپ، ارا-تۇرا ەكى-ۇش ستۋدەنت-پاتەرشى ۇستاعاندارىنا ءماز بولىپ، سولاردان تۇسەتىن بولماشى تيىن-تەبەندى كەرەمەت ولجا كورىپ، ەسىك الدىنا ون-ون بەس مەتر اسفالت توسەسە توسەپ، توسەمەسە ودان باسقا تۇك وزگەرىس ەنگىزبەستەن سول كۇيلەرىنشە قالا بەردى. توعاناس تا وسىلاردىڭ توبىندا. ەكىنشىلەرى ەرتەڭدى-كەش ۇيالارىنا دامىلسىز جەم تاسىعان قىپشا بەل قۇمىرسقاشا بىردەن ىسكە كىرىستى: ەسكى ۇيلەردى ءبىر-اق كۇندە تراكتوردىڭ تۇمسىعىمەن سۇرگىزىپ تاستادى، ورنىنا جاڭا جايدىڭ ىرگەسىن قالادى. ارزان قول جۇمىسشى كۇشى دە وپ-وڭاي تابىلا كەتتى. ولاردى ەركەلەتەتىن باياعى قوجايىن جوق-تى. قوجايىن — ءبىر كەزدەرى مىنا كەڭسايدىڭ ىرگەسىندەگى جاتاعان ۇيدە تۇرعاندىعىن، وسىندا ۇرپاق ءوسىرىپ، سول جاتاعان ۇيلەردىڭ ەركەكتەرىنشە كەشكىلىك باستارى قوسىلا قالعاندا ءبىر اعاشتىڭ كولەڭكەسىندە ەمىن-ەركىن كارتا سوعىپ، ۇتقاندارى الدەكىمدەردى دۇكەنگە جۇگىرتىپ، قىزىل شاراپتىڭ بۋى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن دەنە قىزدىرىپ، سودان اش بۇيىرلەرىن تايانىپ، جۇزدەرى سۇرلانىپ، اقيلانىپ، ايەلدەرى كەلىپ سۇيرەلەپ اكەتپەيىنشە جىلى ورىننان قوزعالمايتىن قايران كۇندەردى بۇگىندە باسى ءبۇتىن ۇمىتقان. كەرەك دەسەڭىز، ولاردى ەسكە تۇسىرۋگە دە مۇرشا جوق. ەڭسەلى جايدى ءبىر جازدا ءولىپ-تىرىلىپ سالىپ بىتەرەدى، توڭىرەگىنە جايناتىپ جاساندى كوشەت وتىرعىزادى، ەسكى ماشينەنى جاڭاسىمەن اۋىستىرادى، شاتىردىڭ ۇستىنە اڭكيتىپ انتەننا ورناتادى. تايىنشاداي نەمىس اۆچاركاسىنىڭ ارپىلداعان داۋىسى ءۇي ىرگەسىمەن وتكەندەردىڭ زارە-قۇتىن الادى. ءجا، ارى قاراي ەجىكتەيتىن نەسى بار، كوپكە بەلگىلى، وسى كۇنگىنىڭ ءوتىمدى ەرتەگىسى-داعى يت جەگىر! بۇل جاعداياتتان جۇرت تۇگەل قۇلاعدار. جانە ءبىر جاڭالىعى، ءۇيىن جاڭالاعاندار باياعىشا كورشىلەرىمەن ەمەن-جارقىن ارالاسىپ، قاۋقىلداسىپ، اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ جاتپايدى. ەگەر جازاتايىم بيىك دۋالدان كىرىپ-شىعىپ جۇرگەندە بىرەۋلەرىمەن ۇشىراسا قالساڭىز، نەمكەتتىلەۋ عانا قولىن كوتەرەدى. سالەم-ساۋقاتى سونىڭ ىشىندە.
توعاناستىڭ تاعى ءبىر بايقاعانى، كەڭسايدىڭ ۇشار باسىنداعى زيراتتار دا ءدال تومەندەگى الا-قۇلا ۇيلەرگە ءتان وزگەرىستەردى باستان كەشكەن. بىرىنەن ءبىرى اسادى. و دۇنيەلىك مارقۇمدارعا ءزاۋلىم سارايدىڭ قاجەتى قانشا دەگەن ساۋالعا تىرىلەردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن تۇشىمدى جاۋاپ بەرگەندەرى شامالى. ال تاۋعا قاراي اق كىرپىش، قىزىل كىرپىش تيەگەن كاماز-دارعا ءبىر تىنىم بولسايشى. ولارعا تيىم سالۋ توعاناستىڭ قولىنان قايدان كەلسىن. مۇنىكى پەندەلىك كاكىر-شۇكىر، قولقانى قاباتىن قورعاسىنداي كوك تۇتىننەن قۇتىلاتىن كۇن تۋا ما بۇلارعا؟! الدە ءوستىپ، اششى تۇتىنگە تىنىس مۇشەلەرىن ىستاپ، قاقالىپ-شاشالىپ قالا بەرە مە ەسكى جۇرتتا؟! اكىمشىلىككە ارىز جازايىن دەسەڭ، مۇسىلمانشىلىققا جات قىلىق جاساعانداي، قاراداي-قاراپ جانىڭ تۇرشىگەدى. تىنىش جاتقان ارۋاقتاردى مازالاعانداي، وزىڭنەن-وزىڭ قۋىستاناسىڭ. «ەرتەڭ، نە ارعى كۇنى سول جەرگە ءوزىڭ دە بارمايمىسىڭ، ۇرپاعىڭ ساعان دا اڭكيتىپ تام تۇرعىزباي ما؟» دەسە نە دەيدى، قانداي ءۋاج ايتادى. الدە قۇدايدان بەزگەندەردىڭ كۇلكىلى ارەكەتتەرىنە كوشە مە؟ «ءبىز ولگەنشە كەڭسايدى باسىندا ۇلتاراقتاي جەر قالماس. قالعاندارىن قالتالىلار كۇنى بۇرىن ساتىپ الىپ، برونداپ قويار. سوندىقتان ءبىز كرەماتورييدىڭ قىپ-قىزىل شوعىنا تۇسەمىز. ءبىر بانكى كۇلىمىزدى بالالارىمىز ساقتاسا ساقتار، ساقتاماسا ءبىر ءتۇپ توراڭعىنىڭ تۇبىنە شاشا سالار!» قانداي جۇپىنى تۇجىرىم. مۇنى ەستىگەندە توعاناستىڭ تۇلا بويى ينە سۇققانداي ءدىر ەتە تۇسەر ەدى. ءبىراق ارتىنشا وز-وزىنە كەلىپ، الگى زاپىرانداي اششى شىندىقتى مويىنداعاندىعىن، نە مويىنداماعاندىعىن بىلە الماي، باسى مويىنعا قۇلاپ، ەكىۇداي كۇي كەشەدى. ارا-تۇرا شىركىن، اڭقىعان ارال جاعالاۋى بولار ما ەدى دەپ، وتكەن شاقتى ءبىر اڭسايدى. ۇيىتقىپ سوعاتىن دولى جەل كوك ءتۇتىندى بۇيىم قۇرلى كورمەستەن، ىلدىم-جىلدىم جۇتا سالار ەدى-اۋ. ال بۇل اراداعى تىمىرسىق اۋا ونى ءبىرازعا دەيىن بويعا سىڭىرە المايدى.
توعاناستاردىڭ نەسى كەتسىن. بۇگىن سەنبى، وسى قالادا تۇراتىن ەكى قىزىنىڭ كىشكەنتايلارى ءقازىر-اق «جەر ءۇيدىڭ اۋلاسىندا ەمىن-ەركىن وينايمىز» دەپ القىن-جۇلقىن جەتىپ كەلەر. سودان جەكسەنبىنىڭ كەشىنە دەيىن وسىندا. وۋ، ادام-اۋ داعاراداي جەر ءۇيدىڭ اۋلاسىن جيەن نەمەرەلەرىنەن قىزعانا ما؟ تەك كوكەيىندەگى كوك ءتۇتىن ماسەلەسى جۋىق ماڭدا ەسىنەن شىعا قويمايدى. كوك شىبىقتاي بۋلىعىپ ءوسىپ كەلە جاتقان بۇلدىرشىندەرگە كەسەل بوپ جابىسپاسا سول-اق.
توعاناس وكشەسىن كوتەرىپ-كوتەرىپ تومەنگى كوشەنىڭ ۇزىنا بويىنا جىتىلەنىپ تاعى قارادى. «انت ۇرعاندار-اي!» دەدى ىشىنەن. كورشىلەرى كەرىلىپ-سوزىلىپ، ۇيقىلارىنان تۇرامىن دەگەنشە تاقتاي تيەگەن ماشينەنى ىڭ-شىڭسىز اۋلاعا كىرگىزىپ الا قويماقشى ەدى. بۇگىندە كىمنىڭ كىمدە نە شارۋاسى بار، ايتسە دە بەزبۇيرەكتەنگەن بوگدە سوزدەن اۋلاق جۇرگەندى جاقسى كورەدى. كىمنىڭ ىشىنە كىم كىرىپ شىقتى دەيسىڭ. توعاناستىڭ كاسىبى تۋراسىنا كشكەندە كوپ پەندەنىڭ كوكەيىنەن شىعا بەرمەيدى. ءتاتتى ءدامدى اشقاراقتانا جۇتىپ كەلە جاتىپ، كەنەت ءبىر ءتاستۇيىن تاماعىڭنان نە ارى، نە بەرى وتە الماي كەپتەلىپ قالعانداي كۇي كەشەسىڭ اقىر سوڭىندا. نەسىن جاسىرادى، تەڭىزدىڭ تارتىلۋىنا بايلانىستى ارال جاعالاۋىنان انا جىلى الماتىعا قونىس اۋدارعان بوگەن بالىق زاۋىتىنىڭ بۇرىنعى قايىقشى-ۇستاسى توعاناس كۇنبەرگەنوۆ بۇگىندە وسىنداعى جەرلەۋ بيۋروسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا تابىت سوعادى. كادىمگى تاقتايتان سوعاتىن تابىت. قاي جاعىنان بولماسىن؛ ادەمىلىگى، ىقشامدىعى، تاقتايلاردىڭ سۇرلەنىپ، بىر-بىرىمەن جىمداسۋى جاعىنان دەيسىز بە، قالاي دەسەڭ ولاي دە، قابىلداۋشىلاردىڭ سىناعىنان سۇرىنبەي وتەدى. تەندەردەن دە توعاناستىڭ اتى ىلعي الدىمەن كەلىپ ءجۇر. سەبەبى، ءار تابىتقا مىناداي ۇستەمە اقى تولەيسىز دەپ، جەرلەۋ بيۋروسىنداعىلاردىڭ مازاسىن الىپ جاتقان توعاناس جوق. بەرگەندەرىنە ريزا، ءتىپتى ەكى-ۇش اي ايلىق الماسا دا ۇيرەنشىكتى شارۋسىن دوڭگەلەتە بەرەدى. ءوز ەسەبى وزىندە. قايدا بولماسىن، شىن نيەتىمەن ىستەگەن شارۋانىڭ اياقسىز، ناتيجەسىز قالعانىن كىم كورگەن. توعاناس تا سوعان سەنەدى. وسى كۇنگە دەيىن بىردە-بىر تابىتى كەرى قايتقان ەمەس. كەرىسىنشە، ءاربىر مەرەكە تۇسىندا جەرلەۋ بيۋروسىنداعىلار توعاناستىڭ ەرەن ەڭبەگىن دە ەلەپ-ەسكەرىپ، بىرنەشە تۇسىنا ءمور باسىلعان ماقتاۋ قاعازىن بەرىپ جىبەرەدى. راقمەت دەيدى توعاناس، ودان ارىگە تەرەڭدەپ بارعىسى كەلمەيدى. سول قاتىرما قاعازداردى ماقتانىشپەن بىرەۋگە كورسەتسە نە دەيسىز، ءبىر ءتۇرلى جۇرەگى قالاماعانداي ۇيگە اپارۋدى دا ارتىق ساناپ، قامىس سارايدىڭ ءبىر بۇرىشىنا تىعا سالادى.
ەندى بولماعاندا بريگاديرگە قوڭىراۋ شالۋعا ءسال-اق قالعان. بەرى بۇرىلعان قوڭىر قوراپتى ماشينەنى كورگەندە ۋھ دەپ ءبىر دەم الدى. دەرەۋ قاقپانى اڭقيتىپ اشىپ تاستادى.
— سەندەر كىسىنى قاراداي قاراپ ولتىرەرسىڭدەر! — دەدى سالەم-ساۋقات جوق، ىرجالاقتاپ قاعاز ۇسىنىپ جاتقان تاتار جىگىتىنە سۋىق قاراپ، — قول قويۋ ما... قاي جەرگە؟! مۇنان باسقا نە ءبىلۋشى ەدىڭدەر!
«الدىم» دەپ ءبىر بەت قاعازدىڭ شەكەسىنە سويداقتاتىپ قول قويا سالدى.
— تىنىشتىق پا؟!
— تىنىشتىق. مەنىڭ ۋادەگە تۇرماعان كەزىم بولسا ايتىڭدار. وقتاي بارلىعى. ال قولىمنان كەلمەيتىن ىسكە باسىمدى كەسسەڭدەر دە جولامايمىن. ءارى كۇتەمىن، بەرى كۇتەمىن. مىنە، ءتۇس بولدى، جوقسىڭدار!
— اۋ، كوكەسى، قايداعى ءتۇس؟ ءسىز نەمەنە، ا، ءسىز نەمەنە... كەڭسايدىڭ ىرگەسىندە تۇراسىز، ءبىر نارسە يەكتەگەننەن ساۋ ما؟!
— تۇنىمەن ارۋاقتارمەن تىلدەسىپ شىعاتىن شىعار،— دەدى قوراپتان تاقتاي سۋىرىپ جاتقان ەكىنشى جۇمىسشى، — ايتپەسە، تاڭنىڭ اتقانى جاڭا عوي.
— سىزدىكى بۇل نەتكەن اسىعىستىق؟! قاي جۇمىستان قالىپ باراسىز؟
— اسىعامىن با، اسىقپايمىن با، وندا شارۋالارىڭ بولماسىن! بۇل — ءبىر، ەكىنشى — ارۋاقتاردى ارالاستىرماڭدار بۇل اراعا! كەڭساي تۋرالى ەندىگارى ەستىمەيتىن بولايىن.
— ءسىزدى تۇسىنە المادىق بۇل جولى. ۇيقىڭىز قانباعان، نە جەڭگەممەن ۇرىسىپ قالعانسىز-اۋ، اسىلى. ەڭ قۇرىسا، مىنا تاقتايلاردى ساناپ المايسىز با؟ — دەدى تاتار جىگىتى رەنجىگەندەي ىڭعاي تانىتىپ.
— سانامايمىن، ارتىق شىقسا قوسىمشا حابارلارمىن، ال كەم شىقسا اركىمنىڭ قۇدايى بار.
ون-ون بەس مينۋتتىڭ ىشىندە اپىل-عۇپىل ءسۋسىڭدى تاقتايلاردى قوراپتان ءتۇسىردى دە، جۇكشىلەرمەن قوشتاسپاستان قاقپانى ىشىنەن تارس بەكىتىپ الدى.
ححح
ەرتەڭگى استى دا كوڭىلسىزدەۋ ءىشتى.
— امانشىلىق پا؟! — جانكۇمىستىڭ سۇراعى دا الگىلەردىكىنە ۇقساس-تى.
— امانشىلىق، نەمەنە مەن جايىندا جاماناتتى حابار ەستىپ پە ەڭ؟
— جو-عا.
— جوق بولسا، دۇرىستاپ شايىڭدى قۇي! — سوڭعى كەسەنى ەرىنگە تيگىزە بەرىپ، ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. اۋىزعى بولمەدەگى جۇمىس كيىمدەرىن ءۇن-تۇنسىز يىعىنا ءىلدى. بۇرىندارى: «ەتىگىم قايدا، سارايدىڭ كىلتىن قايدا قويدىڭ؟ مەنى ىزدەگەندەرگە قالاعا كەتتى دەگەيسىڭ» دەپ ايەلىنە توتەنشە تاپسىرمالار بەرىپ جاتاتىن توعاناس بۇگىن جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. قاباعىندا كىربىڭ. وۋ، ەرتەڭگى شاي ۇستىندە ۇلكەن ۇيدە ەكەۋدەن-ەكەۋ تۇرىپ جاتسا دا ءبىراز شارۋانى پىسىقتاپ الاتىندارى وتىرىك پە ەدى؛ كىشى قىزىنىڭ كۇيەۋى جاقىندا وتىزعا تولادى. توعاناس ءومىرى تۋعان كۇنىن تولاماعان ەكەن دەپ، جۇرت وسىنىڭ اۋزىنا قاراپ وتىرا ما. ونىڭ دا جورا-جولداستارى بار، ارتىنان ارتىنىپ-تارتىنىپ اعايىندارى كەلەر. ارىدان سىلتەگەندە ولار بۇلارعا قۇدا-جەكجات. رابايدا ءبىر كورىسەدى. وۋ، ەستى كىسى وسىندايدا ءۇي كورسەتىپ، ۇيدەن شاي-سۋ ىشكىزىپ جىبەرمەس پە، القا-قوتان وتىرىپ، شەر تارقاتىسىپ ءبىر اڭگىمەلەس پە؟! ونىڭ ارتىندا قىزىنىڭ ابىرويى تۇر. اكە-شەشەلەرى كورگەندى كىسىلەر ەكەن دەيدى عوي ەڭ بولماسا. ال، توعاناسقا سالساڭىز ءتىرى جانمەن ديدارلاسقىسى جوق. ونىڭ سىرى ارينە، جانكۇمىسكە بەلگىلى. ديدارلاسپاق تۇگىلى ۇيگە قاراي شىبىن جورعالاعاندى ۇناتپايدى. تابىت سوعاتىندىعىن ەشكىم بىلمەسە، كورمەسە — توعاناستىڭ ءجۇزى جارقىن. وندايدا ارقا-باسى كەڭىپ، كەپكەن تاقتايلاردى اسا ءبىر سۇيىسپەنشىلىكپەن سۇرگىلەيدى. سۇرگىلەگەندە دە قيمىل-قوزعالىسىنا كوز ىلەسپەيدى. قول-قولىنا جۇقپايدى. سامايىنان جىلتىراعان تەر تامشىلارى كورىندى مە، وندا ءتىپتى راقات. جالاڭ بەشپەتىن شەشىپ تاستايدى دا، كوپتەن بەرى ارام تەرىن شىعارا الماي جۇرگەن قۇسا كوڭىل كىسىشە، وسى ءساتتى بەكەر ولتىرمەيىن دەگەندەي، اعاش سۇرگىلەۋدىڭ اكەسىن تانىتادى-اي كەلىپ. ءتىپتى ايەلىنىڭ تۇستىككە شاقىرعان داۋىسىن دا ەستىمەيدى. ونداي دا جانكۇمىس تە ءۇنسىز. قوڭىراۋ سوعىلعان تەلەفونعا دا جاۋاپ بەرمەستەن، اياعىنىڭ ۇشىمەن جۇرەدى. ايناداي سۇرگىلەنگەن تاقتايلارعا اسا ءبىر سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراپ تۇرعان توعاناستى كورسەڭىز. سۇرلەنگەن تاقتايلار ادەتتەگىدەي سارايدىڭ تۇپكى بۇرىشىنا جينالادى. وعان دەيىن دە توعاناس ونى ءسان-تۇرلى «ەكسپەرتيزادان» وتكىزەدى. اعاشتىڭ كەدىر-بۇدىرى بولسا تاباندا كەسىپ تاستايدى، مۇيىزگەك باسقان الاقانىمەن جىلتىراق تاقتايدى الدەنەشە مارتە سيپايدى، ءبىر كوزىن سىعىرايتىپ ءتۇزۋ-قيسىقتىعىن باقىلايدى. وۋ، قىزدىڭ جاساۋىنا قوساتىن اشەكەيلى ساندىق سوعىپ جاتقان جوق، سونداعىسى كادىمگى تابىت. تابىتتىڭ بارار جەرى بەلگىلى. بەتى شەگەلەنىپ، مەتر جارىم تەرەڭدىككە تۇسكەن سوڭ سىزدى توپىراقپەن كومىلەدى دە ساۋداسى بىتەدى. كور قازۋشىلارعا دا، مارقۇممەن قوشتاسۋعا كەلگەن بەيىت باسىنداعى قاراقۇرىم قاۋمالاعان حالىققا دا ءبارىبىر. مىنا تابىتتى كىم سوققان دەپ سۇراۋ سالىپ جاتپايدى.
ال سونى توعاناس بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى عوي. سوندا دا تىرناقتاي كەمشىلىك جىبەرمەۋگە تىرىسادى. سوققان تابىتى وسى كۇيىندە بىردەن ساتىلىمعا قويىلا ما، الدە سىرتى قوڭىر ءتۇستى اشەكەيلى بوياۋمەن سىرلانىپ، ەرەكشە سۇرانىسقا يە بولا ما، ول جاعىنان ونىڭ دا حابارى شامالى. توعاناستىكى اپتاسىنا ءبىر مارتە دايىن «تاۋاردى» مەجەلى جەرىنە جەتكىزىپ بەرۋ. جەتكىزىپ بەرمەيدى، الگى سۋماڭداعان تاتار جىگىتى ەكى كەشتىڭ اراسىندا جاۋ قۋعانداي جەتىپ كەلەدى دە، تورت-بەس تابىتتى ماشينەنىڭ قورابىنا اتىپ-اتىپ جىبەرىپ، كەرى قاراي تايىپ وتىرادى. «جاۋ قۋىپ بارا ما، جايلاپ تيەۋگە بولماي ما، تۇگەلەر!» سىرتتاي قاراپ تۇرعان توعاناستىڭ دا تابىتپەن بىرگە جانى شىعىپ كەتەتىندەي، مازاسىزداۋ كۇي كەشەدى.
مازاسىزداۋ كۇي كەشۋدىڭ كوكەسى توعاناس ءۇشىن سوڭعى كەزدە پايدا بولعان. باياعى ساقتىعى ساقتىق پا، جازاتايىم ەسىك سىرت ەتە قالسا دا سىركەسى سۋ كوتەرمەيدى. ءداۋ توبەت ءۇي ىرگەسىن دۇڭكىلدەتىپ جۇگىرىپ وتكەن الدەكىمگە ۇرسە دە، الماس سۇرگى قولىنان سۋسىپ ءتۇسىپ كەتە جازدايدى. ورمان ىشىندە جالعىز وتىرماعان سوڭ كورشى-قولاڭنىڭ الدەنە سۇراپ، نە توي-تومالاققا شاقىرىپ دەگەندەي، ەسىك قوڭىراۋىن قاعۋى زاڭدى عوي. مىنە، سوندايدا توعاناستىڭ اق تەر-كوك تەرگە ءتۇسىپ، اعاشپەن الىسىپ جاتپاۋىن تىلەڭىز. جانكۇمىستىڭ جانىندا تەرلەپ-تەپشىپ شاي ءىشىپ وتىرسا ءبىر ەمەس، مىڭ قوناق كەلسىن، ءبارىبىر. وسى كۇندەرى توعاناس ۇرلىق ىستەگەندەي ەكى قۇلاعى ەلەڭدەپ، جان-جاعىنا جالتاق-جالتاق قارايدى. ءجا-جا، توعاناستىڭ قاس-قاباعىن باعام دەپ اعايىننان ايىرىلا ما، تۋرا جولدان اداسا ما. سارايعا جاقىنداعان جانكۇمىس الدىن الا جوتكەرىنىپ، دىبىس بەرەدى.
— الداعى دەمالىستا ەشنارسە پلانداما!
— وڭباعاندار! — دەيدى توعاناس ايەلىنىڭ جانىنا نە ءۇشىن كەلگەندىگىن ەلەمەگەندەي، — تاقتايلاردىڭ سۋىن سورعالاتىپ اكەلگەندەرىن قاراشى. وت جاعىپ كەپتىرىپ المايىنشا سۇرگى سالۋعا بولمايدى. ىلعالى بار اعاش بىرىكپەيدى، ەرتەڭ-اق تاقتايلاردىڭ اراسى ءيتتىڭ تىسىندەي ىرسيىپ-ىرسيىپ شىعا كەلەدى. ولارعا ايتتىڭ نە، ايتپادىڭ نە، توعاناسقا تاقتاي اكەپ تاستاپ، مىندەتتەرىنەن قۇتىلدى... ا...ا، نە، نە دەدىڭ؟
— الداعى دەمالىستا جارقىنبەكتىڭ تۋعان كۇنى، وتىزعا كەلەدى.
— ءيا، كەلسىن، وتىزعا ەمەس، توقسانعا كەلسىن... ماعان دەسە.
— بۇل نە، بۇيرەكتەن سيراق شىعارماقشىمىسىڭ تاعى دا...
— جوعا، كوسەگەلەرى كوگەرسىن، كورپەلەرى ۇلعايسىن دەگەنىم-داعى.
— ەسكەرتىپ جاتقانىم الدىن الا، قايدان ءبىلسىن توعاناس دەگەن قايىن اتاسى تىرەپ تۇر دەيدى عوي بىلمەگەن جۇرت. توي مەيىرامحانادا وتەدى. جان-جاقتان ادامدار جينالادى. ەلدىڭ كوزىنشە بەيشارا سەكىلدى بولماي، دۇرىستاپ كيىنىپ بار. قاي كوستومىڭدى تازالايىن؟ قىزىڭ مارقايىپ قالسىن ەڭ بولماسا.
— جوق-اۋ، مەن ولاردىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداماي جۇرسەم ءبىر ءسارى عوي. ءبارى تاپ-تۇيناقتاي. مىنە، ەكى-ۇش جىل سىرت اينالدى، بىردە-بىر گرافيكتەن كەشىككەن ەمەسپىن. كىسىنى سىيلاۋ دەگەن بولادى عوي قۇرىپ كەتكەندە. ماعان ولاردىڭ جاتتاندى سوزدەر جازىلعان قاتىرما قاعازدارى نەمەنەگە كەرەك. تۇر انەكەي، يت جەمەي! سول اعامنىڭ ەڭبەگى بار عوي دەپ، ۆاگون-ۆاگون تاقتايدىڭ كەپكەندەرىن بەرىپ جىبەرمەي مە، ا؟! اعاش كەپتىرۋ ارتىق كۇش مەن ءۇشىن. سارايدىڭ ىشىنە وت جاعىپ بۋلايىن...
ورامالىنىڭ ءبىر شەتىن اۋزىنا قىستىرعان جانكۇمىس ءۇن-تۇنسىز كەرە بۇرىلدى، جولاي ءداۋ توبەتتىڭ قارعى باۋىن شەشىپ، الدىنداعى قالايى تاباقشانى قولىنا ىلە كەتتى.
ححح
بۇ جولى دا توعاناس گرافيككە تولىقتاي ۇلگەردى. ءسۋسىڭدى تاقتايلاردان كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي ءتورت تابىت سوعىپ، جەرلەۋ بيۋروسىنىڭ جۇك ماشينەسىنە تيەتىپ جىبەردى. «تاقتايلاردى تاڭداپ اكەلىڭدەر ەندىگى جولى، ەكى جۇمىس ىستەيتىن جاعدايىم جوق!» دەپ زىلدەنە ەسكەرتتى كەلگەندەرگە. ءسويتتى دە ءوزى دەرەۋ مونشاعا ءتۇستى، سۇيەك-سۇيەگىن بالقىتىپ، ىستىق بۋدا ساعاتتاپ وتىردى. جىپتىكتەي بوپ كيىندى. قاتىرما جاعالى اق جەيدەسى قۇيىپ قويعانداي دەنەسىنە جاراسىپ تۇرسا دا، كىسى بويى اينا الدىنا بارىپ، ءبىراز كىدىردى.
— ەكى كەشتىڭ اراسىندا قايدا باراسىز-اۋ؟! — دەدى جانكۇمىس الدەبىر جۇمباقتاۋ تاڭدانىسپەن.
— كەڭساي جاققا، ارۋاقتارمەن تىلدەسپەگەلى كوپ بولدى. ەگەر مەنى بىرەۋ-مىرەۋ ىزدەپ جاتسا...
— ءيا، ولارعا نە دەيىن.
— ولارعا نە دەيتىنىڭ بەلگىلى ەمەس پە. مەنى ءولىپ-وشىپ ساعىناتىندار شامالى عوي. باستارى اۋىرىپ، قارىز سۇراي كەلگەندەردى قۇرقول كەرى قايتارما. قىرىقتىڭ ءبىرى — قىدىر. ولاردان قايتپاسا قۇدايدان قايتار. بۇل ماڭايدىڭ شىرىگەن بايى مەن بولىپ تۇرمىن ازىرگە. بىرەر جارتىلىقتىڭ اقشاسىنان داۋلەتىمىز ورتايىپ قالماس. ۇرىسپا، و بەيشارالاردىڭ ىشۋگە نەنىڭ يتەرمەلەگەندىگىن قايدان بىلەمىز. ساۋاپ، ارى-بەرىدەن سوڭ ساداقا. قاشان قايتاراسىڭ دەپ تە تىقاقتاما. ءبارىبىر قايتارمايدى. تيىن-تەبەن سارايداعى قوڭىر كوستومنىڭ ءتوس قالتاسىندا... بوتەن سۇراق بار ما؟
— جوق.
— جوق بولسا، بارەكەلدى. سوسىن ماعان قارايلاماي، كەشكى اسىڭدى ىشە بەر.
— و جاقتا قونىپ قالمايتىن شىعارسىڭ؟
— كىم بەلەدى...
ارعى جاعىن ايتا المادى. كەڭساي زيراتىن ارالاعاندا الدەبىر جاقسى اسەرگە بولەنەتىندىگىن، بويىنىڭ جەڭىلدەنىپ، كادىمگىدەي تىڭايىپ، جاسارىپ قالاتىندىعىن، ءولى ارۋاقتارمەن وزىنشە ءتىل تابىسىپ، ىشتەي سويلەسەتىندىگىن... تاعى نەلەردى ۇستەمەلەتە جونەلمەكشى ەدى؛ ۇيدە جالعىز قالىپ بارا جاتقان ايەلىنە ءبىر جاعىنان اياۋشىلىق بىلدىرگەندەي، ەكىنشى جاعىنان مىنا وپاسىز جالعاندا جانكۇمىستەن باسقا ءوزىن شىن نيەتىمەن ىزدەيتىن، جوقتايتىن ءتىرى جاننىڭ تابىلمايتىندىعىن سەزە تۇرا... ءجا-جا، كورگەن-بىلگەنىمدى سودان سوڭ ايتارمىن دەدى دە، قاقپادان شىعىپ جۇرە بەردى.
... ەرتەڭ بە، ودان ارعى كۇنى مە، تۋعان كۇنىن تويلاعالى جۇرگەن كىشى كۇيەۋ بالاسىنىڭ ەتى ءتىرى، پىسىق. تەڭىز جاعالاۋىنان كوشىپ كەلگەن بەتتە كەڭسايدىڭ بەرگى قۇلاماسىنداعى وڭشەڭ جاتاعان ۇيلەردەن تۇراتىن وسى مولتەك اۋدانعا قونىستاندىرىپ جۇرگەن دە سول باتىرىڭ. جيعان-تەرگەن ازىن-اۋلاق قاراجاتى ءبىر ورىستىڭ ەسكىلەۋ ءۇيىن ساتىپ الۋعا ازەر جەتتى. بالىق زاۋىتىنىڭ ءبىر كەزدەگى بالتاشى-ۇستاسى توعاناس «ءولىپ-تىرىلىپ جۇماق ولكەگە كوشىپ كەلدىك قوي» دەپ دىمنان-دىمسىز ءقايتىپ قاراپ وتىرسىن. جانە اعاش شەبەرىنە ءۇيدىڭ كەم-قۇتىعى باتتيىپ كورىنىپ-اق تۇرعان-دى. بىر-ەكى ايدا ەسكىلەۋ شاتىردى قايتا جاڭالادى، ەسىك-تەرەزەسىن ايىرباستادى، اۋلانى كەڭەيتتى. باسى ارتىق قوقىستان ارىلدى. كەلىستىرىپ ساراي تۇرعىزدى. سارايدىڭ ءىشىن ۇستالىق قۇرال-جابدىقتارمەن تولتىردى. الدەكىمدەردىڭ اعاشتان جاسالاتىن بۇيىمتايلارىن مەن ورىنداماعاندا كىم ورىندايدى دەپ، سودان ۇمىتتەنگەن-دى. سۇيتسە ۇلكەن شاھاردىڭ تۇرمىس-دارەجەسى كوككە قاراي شىعاداپ كەتكەن ەكەن ءبىرجولا. اناۋ-مىناۋعا مويىن بۇرعىزبايتىن قالدە. الەمدىك ماسشتاپپەن تەڭەسەدى، سولارمەن تىلدەسەدى. توعاناستىڭ ارال جاعالاۋىنداعى اعاشتان قايىق سوعاتىن ابىروي-بەدەلى تۇككە جارامادى. دۇنيە-مۇلىك دۇكەندەردە تولىپ تۇر. جانە دۇنيە بولعاندا قانداي! پۇلىن تولە دە، ماشينەگە تيەپ اكەتە بەر. ال شەتەلدەن تاسىمالداۋعا دا مۇمكىندىك مول. باعاسى قىمبات دەمەسەڭ، شەتەلدەن جاسالعاندارى دا سارىلتىپ كوپ كۇتتىرمەيدى. ۋاقىتى كەلگەندە اكەلىپ ءۇيىپ تاستايدى ەسىگىڭنىڭ الدىنا.
توعاناستىڭ تەڭىز جاعالاۋىنداعى «مەن سەكىلدى ۇستا كەز-كەلگەن جەردەن تابىلا قويماس» دەيتىن اسپانداعان كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلدى. اياعىن تارتتى. ىرگەڭدە شالقىپ جاتقان تەڭىز جوق، تەڭىز بولماعان سوڭ قايىققا سۇرانىس قايدان تابىلسىن. تالايدان بەرى تىنىم بەرمەي، ىشكى الەمىن ادۋىندى تەڭىز تولقىنىنداي اۋدارىپ-توڭكەرەتىن اسقاق ارمانى دا ماڭدايىن تاسقا تيگىزگەندەي ءمۇساپىر كۇي كەشتى. سونىڭ اسەرىمەن دە، ءبىراز قيىندىقتى ەلەمەي، ءداپ ءبىر مۇز جارعىش كەمە ىسپەتتى ىركىلىسسىز العا تارتا بەرەتىن توعاناس. كەۋدەسى كوتەرىلىپ-باسىلىپ، كاكىر-شۇكىرگە پىسقىرىپ تا قارامايتىن. وي-حوي، وي-حوي-اۋ، ءوزىم سوققان قايىققا شالقامنان جاتىپ جان تاپسىرسام، سوسىن تەڭىز تولقىندارى قايدا ايداپ اكەتسە دە ءبارىبىر. بالكىم، تەڭىز تۇبىنە شىم باتىپ، بالدىرلاردىڭ اراسىنان ماڭگىلىك مەكەنىمدى تاۋىپ، بالىقتارعا جەم بولارمىن. بالكىم... ودان ارعىسى بىدى-بىدى، بالدىر باتپاق. ەندى ءقايتىپ قايىق سوعا المايتىندىعىنا سوندا بارىپ انىق كوزى جەتتى.
كۇش-قۋاتى سارقىلماعان ەر ادام ۇيدە جۇمىسسىز وتىرا الا ما. قايىق سوعاتىن ۇستالىعى كىشى كۇيەۋ بالانىڭ ەسىندە جاتتالىپ قالعان بىلەم، قايىق سوقتىڭ نە، تابىت سوقتىڭ نە. ۇستاعا ءبارىبىر ەمەس پە؟! كەڭسايدىڭ توڭىرەگىنەن دە اناۋ-مىناۋ قارا جۇمىس تابىلعان. ەكەۋى قالانىڭ ءيىن ورتاسىنداعى ەسكى زيرات ماڭىنان ءبىر-اق شىقتى ءبىر كۇنى. جەرلەۋ بيۋروسىنداعىلار توعاناستىڭ ءومىربايانىنا شۇقشيىپ جاتپاستان، بىردەن قابىلدادى. ماسەلە بىردەن شەشىلدى. سودان سول...
كەڭسايعا كوتەرىلەر الدىندا توعاناستىڭ ابدەن شۋىنىپ-شايىنىپ، مۇنتازداي تازارىپ، سىلانىپ-سيپانىپ، سوسىن عانا تاۋەكەل ەتەتىن قاشانعى داعدىسى. الدىمەن ارۋاقتارعا قۇران باعىشتايدى. ورگە قاراي اسىقپاي اياڭدايدى. ءيىن تىرەسكەن قۇلپىتاستاردىڭ تۇسىنان زۋ ەتىپ وتە شىقپايدى. ءاربىرىنىڭ جانىنا كەلىپ، از-كەم ايالدايدى، ايشىقتى جازۋلاردى اسىقپاي وقيدى. ءبىر شىمشىم توپىراق الىپ مۇردەنىڭ ۇستىنە سەبەزگىلەيدى. ءبىر شۋماق ولەڭمەن جازىلعانداردى جاتتاپ اۋعا تىرىسادى. تىرىسپايدى، الگى جولدار توعاناستىڭ كوكىرەگىنە اق كەپتەر سەكىلدى وزدەرى-اق قونا-قونا كەتەدى. ەكى قايتالاعاندا ەسىندە قالادى. وي، داۋرەن-اي، اسىلدار مەن ارداقتىلاردىڭ ءبارى وسىندا! «ويپىر-اي، سول كىسىلەردىڭ قولىن الىپ، ديدارلاسىپ، پىكىرلەسىپ، ءتىپتى ورايى كەلگەندە ءبىر قاجەتىنە جاراپ، قولعابىس تيگىزگەندەردە ارمان بولا ما ەكەن؟!» دەپ تەڭىز جاعالاۋىندا جۇرگەندە قيال قۇشاعىنا بەرىلەتىن توعاناس ەندى مىنەكەي، تاعدىردىڭ جازۋىمەن قالىڭ زيراتتى ەمىن-ەركىن ارالاپ كەلە جاتىر. ءسىرا، تەڭىز جاعالاۋىندا تۋعانداردىڭ ىشكى الەمى ىلعي اسقارالى ارماندار مەن توسىن تولعانىستاردان تۇرادى. سوقپا تولقىننىڭ اسەرى ەرەسەن، قىزۋقاندى. ءبىر جەردە ءبىر ساعات تىنىش وتىرۋ دەگەندى اتاماڭىز. توعاناستىڭ كوكىرەگىندەگى ۇنەمى قىز-قىز قايناپ جاتاتىن توعى كۇشى اككۋمۋلياتور — سول. سودان ايىرماسىن دەپ جاراتقانعا جالبارىنادى. تەڭىز جاعالاۋىندا تۋعانداردى مىنا مولتەك اۋداننىڭ بايىرعى تۇرعىندارىمەن سالىستىرا كورمەڭىز. كۇنا بولادى، كۇنا! ەرتەڭدى-كەش ءبىر بوتەلكە قىزىل شاراپتىڭ قىزۋىمەن جان ساقتاۋ دەگەن نە سۇمدىق!
جاڭبىر، نە قار سۋىمەن ءبىر بۇيىرىنە قيسايعان قۇلپىتاستاردى ەرىنبەي-جالىقپاي قايتا تىكتەيدى. تەمىر شارتاقتارىنىڭ ەسىگىن قايتا بەكىتەدى. تاۋعا قاراي ورمەلەگەن سايىن مىنا ءبىر تۇتام تىرلىكتە جۇزدەرىن كورمەسە دە، اتاق-ابىرويلارىنان ات ۇركەتىن وڭشەڭ جاقسىلار مەن جايساڭداردىڭ زيراتتارى الدەبىر تىلسىم قۇپيا كۇشىمەن توعاناستىڭ دا كەۋدەسىن جەردەن تىك كوتەرىپ اكەتەدى. ءوزىن سولاي سەزىنەدى. بۇعان كەلگەندە توعاناستىڭ دا «قۇداي سۇيەر قىلىعى جوق». مىنا جاقسىلار مەن جايساڭداردى كەزىندە ۇيىنە شاقىرىپ، شاڭىراعىنان ءدام تاتتىرسا، يىقتارىنا شاپان جاۋىپ، جۇرت جاساپ جاتقان سىي-قۇرمەت كورسەتسە، ءبىر نارسەسى كەتەر مە ەدى. وندايدا ەسەپشىل قازاققا ءتان جەڭىلتەك مىنەزبەن شاي-سۋ ۇستىندە: «كورگەن كۇنىمىز وسى عوي، اعاسى، بالامنىڭ وقۋعا تۇسۋىنە كومەكتەسىڭىز» دەپ كۇمىلجىسە بار-اۋ، ءتىلى كەسىلسىن. تيتىمدەي جاعداي ايتپايدى. تۋراسىنا كوشكەندە، مىنا كىسىلەردىڭ الىم-بەرىمسىز تابالدىرىعىنان اتتاندارىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. ايتقانى ورىندالىپ، توڭىرەگى تولايىم نۇرعا بولەنىپ، شارۋاشىلىعى دوڭگەلەنىپ جۇرە بەرمەس پە سودان كەيىن. اتى-جوندەرى ەلدىڭ ەسىندە جۇرەتىن قۇرمەتتى كىسىلەرگە قولى جەتتى مە توعاناستىڭ. تارتىلعان تەڭىزدىڭ قيان شەتىندەگى بۇيىعى بالىقشىلار اۋىلىنا بۇلاردىڭ تاباندارى تيگەن بولسا، توعاناس ءسوز جوق، سول ويىنداعىسىن ءمىنسىز اتقارار ەدى عوي؛ ءسويتىپ ءبىر مىندەتتەن قۇتىلار ەدى عوي. ءبىر قاراعاندا، مىنا جايساڭداردىڭ الدىندا توعاناستىڭ دا بالەندەي كىناسى جوق. تەڭىز جاعالاۋىنا جولاماعان وزدەرىنەن كورسىن الدىمەن. اعاش ۇستاسىنىڭ استاناعا جولى قايدان تۇسە قويسىن. انا جىلى تۋرا بالىقشىلار تويى قارساڭىندا ءبىر كادەلى جينالىسقا شاقىرىلعان. ەكى كۇنگە. جينالىستىڭ جاتتاندى سوزىنەن جالىقتى. اۋىلدان ءساتى تۇسسە ۇلكەن كىسىلەردى سىيلارمىن دەپ، ءبىر دوربا كەپكەن بالىق الا شىققان-دى. سولارىن ءتيىستى ادرەستەرىنە تاپسىرماقشى ەدى. جول باستاۋشى ال كەپ شالا ءبۇلىنسىن، مۇنداي قوجاناسىرلىعىڭدى ەندى كورمەيتىن بولايىن، ابىرويىمىزدى ايرانداي توگۋگە شاق قالدىڭ دەپ، جاتىپ كەپ ۇرىسسىن. «سەنىڭ دارىگەرلىك ساراپتامادان وتپەگەن ساسىق بالىعىڭدى ءقايتسىن ول كىسىلەر! ول تۇرماق قابىلدۋىنا دا كىرە المايسىڭ، ۇلكەن ءۇيدىڭ ماڭايىنان دا جۇرە المايسىڭ!» دەپ قايداعى جوق اقىرزاماندى ۇيىپ-توككەن.
بۇل توعاناس سول توعاناس قوي. وزگەرگەن تۇگى جوق. مىنە، سول توعاناس مىنا جايساڭداردىڭ الدىن الا قابىلداۋلارىنا جازىلماي-اق ەمىن-ەركىن تىلدەسىپ، «اڭگىمەلەسىپ» كەلە جاتىر مىنەكەي!
«سىزدەردىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىڭىزدى كىم ساناپ تاۋىسا الار. ءبارىن ىستەدىڭىزدەر، ءبارىن جاسادىڭىزدار. ال ءبىز — قاراپايىم قازاقتار تۇتىنۋشىلىق مۇددەدەن ءارى اسا المادىق. «بەرە بەر، بەرە بەر، العانىم از، تاعى-تاعى...» بۇلاي بولمايدى عوي. مىنا مەن، اعاش ۇستاسى توعاناس كۇنبەرگەنوۆ سىزدەرگە كادىمگىدەي قارىزدار. تىرلىكتە قول ۇشىن بەرە المادىق، جاردەمىمىزدى تيگىزە المادىق. ەندى بىزگە قۇران باعىشتاۋدان باسقا تۇكتىڭ دە قاجەتى جوق دەيتىن شىعارسىزدار. دەسە دە ويلانىڭىزدارشى ءبىر ۋاق...»
«نە ايتىپ تۇرعانىڭدى بىلەمىسىڭ، توعاناس؟! سەن دە شاما-شارقىڭشا ەلگە ءبىر ادامداي كومەكتەستىڭ. قانشاما قايىق سوقتىڭ. سەن سوققان قايىقتار كىشى ارال توسىندە ءالى كۇنگە دەيىن ءجۇزىپ ءجۇر. بۇگىندە قاراپ جاتقان جوقسىڭ...»
«نە؟..»
«بۇگىندە قاراپ جاتقان جوقسىڭ...»
«ءيا، توقتاماي ارعى جاعىن جالجاستىرساڭىزدارشى. نەگە، نەگە ءۇنسىز قالدىڭىزدار؟! ءجا-جا، بىلەم-بىلەم، سەزەمىن ءبىر نارسەنى. قايىق سوققان داۋرەن وتتى-كەتتى. تابىت سوققانىمدى جاقتىرمايسىزدار-اۋ، ءاسىلى! سول ارقىلى وتباسىمدى اسىراپ جاتىرمىن عوي دەپ اقتالعانىممەن... تۇسىنەمىن، تۇسىنەمىن! قازاقى ۇعىمعا كىرىكپەيدى دەيسىزدەر عوي... سولايى — سولاي...
ححح
ەكى اپتادان سوڭ اۋلاداعى قامىس ساراي دۇنيە-مۇلكىمەن تۇگەل ورتەنىپ كەتتى. وبالى نەشىك، ءورت سوندىرۋشىلەر زاماتىندا جەتىپ كەلىپ، جالىندى اپ-ساتتە اۋىزدىقتاعان. ءبىراق ءورتتىڭ شىعۋ سەبەبى انىقتالمادى. توعاناستىڭ كورشىلەرى ىلعي ءىشىپ ءجۇرۋشى ەدى، ءىشىپ جۇرسە دە شارۋاسىنا مىعىم، تىرشىلىگى تاپ-تۇيناقتاي وسى كىسىنى اسا ۇناتا قويماۋشى ەدى، سول قىزعانىشتىڭ اسەرى بولماعاي دەستى بىلگىشتەر. ەكىنشىلەرى — ويعا كىرمەيتىن ءتىپتى مۇلدەم توسىن دولبار جاسادى: «وزگە ەمەس، سارايدى ورتەگەن توعاناستىڭ ءوزى!..»
سەنەرىڭدى دە، سەنبەسىڭدى دە بىلمەيسىڭ. بالكىم راس، بالكىم وتىرىك...
You Might Also Like
-
باقبەرگەننىڭ نە ايتقانى ەسىندە جوق. بىرنارسەلەردى تۇتىندەتتى، تۇتىندەتتى-اي كەلىپ. قالالىق جەر باسقارماسىنان وكىلدەر كەلدى دەدى مە-اۋ؛ جيىرما سوتىق اتشاپتىرىم اۋلانىڭ انا باسىنا ءبىر شىعىپ، مىنا باس...
-
ەلگە، تۋعان جەرگە ساپار شەگەتىندىگىن ايەلىنە ايتقانى دۇرىس پا، الدە «مەنىڭ قايدا باراتىندىعىمدى سۇراما، جولىم بولمايدى» دەپ ەجەلگى ءازىل-قالجىڭدى اراعا تىقپالاپ، دىمىن شىعارماستان تايىپ ...
