ۇستاز ۇلاعاتى - ءومىر مۇراتى
ۇستاز ۇلاعاتى - ءومىر مۇراتى
(مۇقان اتا تۋرالى زەرتتەۋلەرىمنەن)
مەن، نۇرمىرزايەۆ جۇبانىش سەرىك ۇلى 1994 جىلى قىزىلوردا وبلىسى ارال اۋدانى، ارالقۇم ەلدى مەكەنىندە تۋىلدىم. قازىردە ارالقۇم ەلدى مەكەنىندەگى №61 ورتا مەكتەپتە ءبىلىم الۋدامىن. اكەم دە، انام دا وسى جەردىڭ تۋمالارى. مەكتەپتە ءبىلىم الا ءجۇرىپ، مەكتەپتە وتەتىن ءتۇرلى قوعامدىق جۇمىستارعا قاتىسا ءجۇرىپ ۇستازدار نازارىنا ىلىگە باستادىم. سونىڭ ناتيجەسىندە وسى مەكتەپتەگى تاريح ءپانى وقىتۋشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ەڭ ۇزدىك اۋىل ءمۇعالىمى - 2005» يەگەرى شىنالييەۆا كۇلشارا اپايدىڭ جانە الماتىداعى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نۇرشا الجانباي قىزى ورازاحىنوۆانىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمەن، جارتى عاسىرعا جۋىق حالىق اعارتۋ سالاسىندا ۇزدىك ەڭبەك ەتكەن ۇستاز، مۇقان سەرماعانبەتوۆ اعاي تۋرالى «ۇستاز ۇلاعاتى – ءومىر مۇراتى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگىمدى ۇزدىك دەگەن باعامەن قورعاپ شىقتىم. ونداعى ماقساتىم ەگەمەن ەلىمىزدىڭ شاڭىراعىن بيىك كوتەرىپ، اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن تانىپ - ءبىلۋ، ونەگەلى ۇستازدىڭ ەرەكشە قاسيەتىن، قولعا العان ءىسىن اياقسىز قالدىرماي، ۇرپاق تاربيەلەۋ جولىندا تىنىمسىز ەڭبەك ەتكەندىگىن، كەلەشەك ۇرپاققا ۇلگى ەتۋ، جاس جەتكىنشەكتەردى عىلىم مەن ءبىلىم جولىنا باۋليتىن قامقورشى، ولاردىڭ جۇمىس ناتيجەسىن ءادىل باعالايتىن، ادىسكەر - پەداگوگ ءومىرىن زەرتتەۋ، ونىڭ ۇستازدىق ونەگەسىن، ءومىر جولىن جاس ۇرپاققا ونەگە ەتۋ بولدى. بۇل ەڭبەكتى زەرتتەۋدە ماقساتقا جەتۋدەگى ۇستانىمىم مىنالار بولدى:
- عىلىميلىق - مەنىڭ عىلىمي تۇسىنىگىم كەڭەيىپ، عىلىمي تىلدە سويلەۋ داعدىمدى قالىپتاستىرىپ، وسى عىلىمي جوبانى جاساۋعا ىقپالىن تيگىزدى.
- جۇيەلىلىك - ادامدىق مىنەز - قۇلقىمدى قالىپتاستىرىپ، ىزدەنۋ بارىسىنداعى تابىلعان دەرەكتەر وي - سانامدى كەڭەيتۋگە كومەكتەستى.
- ساباقتاستىق - تاريح، ادەبيەت، گەوگرافيا عىلىمدارىنان العان بىلىمدەرىمدى ۇرپاقتار ساباقتاستىعىمەن جالعاستىرۋعا نەگىز بولدى.
- تاربيەلىك - جاس ۇرپاققا، تىرشىلىك نەگىزى - ەڭبەك ەكەنىن، حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىن سالىستىرا بىلۋگە جەتەلەيتىنى.
- كورنەكىلىگى - فوتوسۋرەتتەر، قۇجاتتار، كىتاپتار ارقىلى جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا الۋعا ۇيرەتتى.
- شىعارماشىلىق - جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋ، ىزدەنىمپازدىققا، ءبىلىمدى بولۋعا جول اشتى.
مۇقان اتا تۋرالى زەرتتەۋ ناتيجەسىندە الدىمەن اعايدىڭ ءومىر جولىن تانۋعا دەن قويعانىمدا، مۇقان سەرماعانبەتوۆ اعاي 1928 جىلى قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانىنا قاراستى، قاراشالاڭ ەلدى مەكەنىنىڭ كىشىتۇبەك دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەنىن ءبىلدىم. 1949 جىلى قىزىلوردا مۇعالىمدەر ۋچيليششەسىندە وقىعان. 1962 جىلى الماتى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ حيميا - بيولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1964 جىلى №177 ورتا مەكتەپتە وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان. 1970 جىلى ارال اۋداندىق حالىق اعارتۋ بولىمىندە ادىسكەر، ينسپەكتور بولعان. 1967 جىلى وبلىستىق وقۋ ءبولىمىنىڭ ماقتاۋ گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان. 1973 جىلى تۇركىمەن رەسپۋبليكاسىنداعى قازاق مەكتەپتەرىندەگى مۇعالىمدەرگە ءوز ءىس - تاجىريبەسىمەن كومەك كورسەتۋگە بارعان. 1975 جىلى قازاق كسر حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى زناچوگىمەن ناگرادتالعاندىعىن زەرتتەپ ءبىلدىم.
ۇرپاقتار شەجىرەسىنەن تانىپ - بىلگەنىم، كىشى جۇزدەن ءالىم - جاماناق - ءورىس - ايداربەك - كۇلىك - بەرشە - اسان - تەكە - ايداعۇل - قوڭىرباي - بۇقار - الدابەرگەن - ورازىمبەت - سەرماعامبەت - مۇقان تاراعان. مۇقان اتادان - ءابدىحاميت، ءابدىالىم، ناۋرىزباي تارايدى. ابدىحاميتتەن - شىڭعىس، نۇركەن. ابدىالىمنەن – ءسابيت تۋادى ەكەن.
«ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس - ۇيرەتۋدەن بالاعا»،- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي مۇقان اعاي وزىق وقىتۋشى، ادىسكەر، زەرتتەۋشى، ينسپەكتور، كۇيشى، ءبىلىمدى دە بىلىكتى بالا جانىنىڭ باعبانى بولا بىلگەن.
تالماي ۇشىپ قاناتى،
جۇرەككە جول تاباتىن،
ساناعا قوزعاۋ سالاتىن،
ۇستاز كەرەك بىزدەرگە.
قيىندىققا جاسىماي،
جەتىستىككە تاسىماي،
وي بولىسەر توسىلماي،
ۇستاز كەرەك بىزدەرگە،
ونەگە تۇتار ۇلتى بار،
بىلىمگە قۇشتار جۇرتى بار.
مەيرىمى قانىپ سۋسىندار،
مۇقان اعاي وسىنداي، - دەگەن ولەڭ جولدارىن مۇقان اعايعا قاراپ ايتامىز. مۇقان اعايدىڭ ەڭبەك جولىن زەرتتەۋ بارىسىندا، ەلى ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن، بار عۇمىرىن ەل مۇددەسىنە ارناعان، ءبىلىم سالاسىنا زور ۇلەس قوسقان، حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى زناچوگىنىڭ يەگەرى مۇقان سەرماعانبەتوۆتىڭ ونەگەلى ءومىر جولدارىن ءوز جۇمىسىما وسىلايشا ارقاۋ ەتتىم. ۇستازدىڭ ۇلى جولىن زەرتتەۋ سوڭىندا، جارتى عاسىر بويى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ جولىندا ءوزىنىڭ سانالى عۇمىرىن سارپ ەتكەن، ۇلاعاتتى ۇستاز ءمۇقان سەرماعانبەتوۆ اعايدىڭ ونەگەلى ءومىرى بىرىنشىدەن كىتاپ بولىپ جارىق كورسە، ۇستازدىڭ ونەگەلى ءومىر جولدارى تۋرالى دەرەكتەر اۋداندىق مۇراجايدان ورىن السا، ۇستازدىڭ ءومىر جولى مەن ۇرپاق ساباقتاستىعى تۋرالى زەرتتەۋ جۇمىستارى وقۋشى جاس جەتكىنشەكتەر تاراپىنان زەرتتەۋ جۇمىستارى جالعاسىن تاپسا، ەكىنشى ءوزى تۋىپ – ءوسىپ، ابىرويلى قىزمەت اتقارعان ارال قالاسىنان ءبىر كوشەنىڭ اتى بەرىلسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى دەگەن ۇسىنىستارىمدى دا ايتىپ وتكەندى ءجون سانادىم. مۇنداعى ويىم، حالقىم، ەلىم دەگەن ازاماتتىڭ ەڭبەگى ەلەۋسىز قالماسا ەكەن دەگەنىم ەدى. ءسوزىمدى مىناداي ولەڭ جولدارىمەن قورىتىندىلاعىم كەلەدى:
سالماقتى، ساليقالى ونەگەڭىز،
عانيبەتتى، عالاماتتى ەڭبەگىڭىز.
ولمەيتىن ونەگەڭدى ادىپتەۋمەن،
ونەگەلى ومىرگە ەلىكتەيمىز.
جاس ۇرپاققا قىزمەت ەتتىڭ تالماستان،
بار كۇشىڭمەن ەڭبەك ەتتىڭ تىنباستان،
مارتەبەڭدى بيىك ۇستاپ ءارقاشان،
ۇرپاقتارىڭ جالعار جولدى تىنباستان.
(مۇقان اتا تۋرالى زەرتتەۋلەرىمنەن)
مەن، نۇرمىرزايەۆ جۇبانىش سەرىك ۇلى 1994 جىلى قىزىلوردا وبلىسى ارال اۋدانى، ارالقۇم ەلدى مەكەنىندە تۋىلدىم. قازىردە ارالقۇم ەلدى مەكەنىندەگى №61 ورتا مەكتەپتە ءبىلىم الۋدامىن. اكەم دە، انام دا وسى جەردىڭ تۋمالارى. مەكتەپتە ءبىلىم الا ءجۇرىپ، مەكتەپتە وتەتىن ءتۇرلى قوعامدىق جۇمىستارعا قاتىسا ءجۇرىپ ۇستازدار نازارىنا ىلىگە باستادىم. سونىڭ ناتيجەسىندە وسى مەكتەپتەگى تاريح ءپانى وقىتۋشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ەڭ ۇزدىك اۋىل ءمۇعالىمى - 2005» يەگەرى شىنالييەۆا كۇلشارا اپايدىڭ جانە الماتىداعى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نۇرشا الجانباي قىزى ورازاحىنوۆانىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمەن، جارتى عاسىرعا جۋىق حالىق اعارتۋ سالاسىندا ۇزدىك ەڭبەك ەتكەن ۇستاز، مۇقان سەرماعانبەتوۆ اعاي تۋرالى «ۇستاز ۇلاعاتى – ءومىر مۇراتى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگىمدى ۇزدىك دەگەن باعامەن قورعاپ شىقتىم. ونداعى ماقساتىم ەگەمەن ەلىمىزدىڭ شاڭىراعىن بيىك كوتەرىپ، اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن تانىپ - ءبىلۋ، ونەگەلى ۇستازدىڭ ەرەكشە قاسيەتىن، قولعا العان ءىسىن اياقسىز قالدىرماي، ۇرپاق تاربيەلەۋ جولىندا تىنىمسىز ەڭبەك ەتكەندىگىن، كەلەشەك ۇرپاققا ۇلگى ەتۋ، جاس جەتكىنشەكتەردى عىلىم مەن ءبىلىم جولىنا باۋليتىن قامقورشى، ولاردىڭ جۇمىس ناتيجەسىن ءادىل باعالايتىن، ادىسكەر - پەداگوگ ءومىرىن زەرتتەۋ، ونىڭ ۇستازدىق ونەگەسىن، ءومىر جولىن جاس ۇرپاققا ونەگە ەتۋ بولدى. بۇل ەڭبەكتى زەرتتەۋدە ماقساتقا جەتۋدەگى ۇستانىمىم مىنالار بولدى:
- عىلىميلىق - مەنىڭ عىلىمي تۇسىنىگىم كەڭەيىپ، عىلىمي تىلدە سويلەۋ داعدىمدى قالىپتاستىرىپ، وسى عىلىمي جوبانى جاساۋعا ىقپالىن تيگىزدى.
- جۇيەلىلىك - ادامدىق مىنەز - قۇلقىمدى قالىپتاستىرىپ، ىزدەنۋ بارىسىنداعى تابىلعان دەرەكتەر وي - سانامدى كەڭەيتۋگە كومەكتەستى.
- ساباقتاستىق - تاريح، ادەبيەت، گەوگرافيا عىلىمدارىنان العان بىلىمدەرىمدى ۇرپاقتار ساباقتاستىعىمەن جالعاستىرۋعا نەگىز بولدى.
- تاربيەلىك - جاس ۇرپاققا، تىرشىلىك نەگىزى - ەڭبەك ەكەنىن، حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىن سالىستىرا بىلۋگە جەتەلەيتىنى.
- كورنەكىلىگى - فوتوسۋرەتتەر، قۇجاتتار، كىتاپتار ارقىلى جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا الۋعا ۇيرەتتى.
- شىعارماشىلىق - جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋ، ىزدەنىمپازدىققا، ءبىلىمدى بولۋعا جول اشتى.
مۇقان اتا تۋرالى زەرتتەۋ ناتيجەسىندە الدىمەن اعايدىڭ ءومىر جولىن تانۋعا دەن قويعانىمدا، مۇقان سەرماعانبەتوۆ اعاي 1928 جىلى قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانىنا قاراستى، قاراشالاڭ ەلدى مەكەنىنىڭ كىشىتۇبەك دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەنىن ءبىلدىم. 1949 جىلى قىزىلوردا مۇعالىمدەر ۋچيليششەسىندە وقىعان. 1962 جىلى الماتى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ حيميا - بيولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1964 جىلى №177 ورتا مەكتەپتە وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان. 1970 جىلى ارال اۋداندىق حالىق اعارتۋ بولىمىندە ادىسكەر، ينسپەكتور بولعان. 1967 جىلى وبلىستىق وقۋ ءبولىمىنىڭ ماقتاۋ گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان. 1973 جىلى تۇركىمەن رەسپۋبليكاسىنداعى قازاق مەكتەپتەرىندەگى مۇعالىمدەرگە ءوز ءىس - تاجىريبەسىمەن كومەك كورسەتۋگە بارعان. 1975 جىلى قازاق كسر حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى زناچوگىمەن ناگرادتالعاندىعىن زەرتتەپ ءبىلدىم.
ۇرپاقتار شەجىرەسىنەن تانىپ - بىلگەنىم، كىشى جۇزدەن ءالىم - جاماناق - ءورىس - ايداربەك - كۇلىك - بەرشە - اسان - تەكە - ايداعۇل - قوڭىرباي - بۇقار - الدابەرگەن - ورازىمبەت - سەرماعامبەت - مۇقان تاراعان. مۇقان اتادان - ءابدىحاميت، ءابدىالىم، ناۋرىزباي تارايدى. ابدىحاميتتەن - شىڭعىس، نۇركەن. ابدىالىمنەن – ءسابيت تۋادى ەكەن.
«ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس - ۇيرەتۋدەن بالاعا»،- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي مۇقان اعاي وزىق وقىتۋشى، ادىسكەر، زەرتتەۋشى، ينسپەكتور، كۇيشى، ءبىلىمدى دە بىلىكتى بالا جانىنىڭ باعبانى بولا بىلگەن.
تالماي ۇشىپ قاناتى،
جۇرەككە جول تاباتىن،
ساناعا قوزعاۋ سالاتىن،
ۇستاز كەرەك بىزدەرگە.
قيىندىققا جاسىماي،
جەتىستىككە تاسىماي،
وي بولىسەر توسىلماي،
ۇستاز كەرەك بىزدەرگە،
ونەگە تۇتار ۇلتى بار،
بىلىمگە قۇشتار جۇرتى بار.
مەيرىمى قانىپ سۋسىندار،
مۇقان اعاي وسىنداي، - دەگەن ولەڭ جولدارىن مۇقان اعايعا قاراپ ايتامىز. مۇقان اعايدىڭ ەڭبەك جولىن زەرتتەۋ بارىسىندا، ەلى ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن، بار عۇمىرىن ەل مۇددەسىنە ارناعان، ءبىلىم سالاسىنا زور ۇلەس قوسقان، حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى زناچوگىنىڭ يەگەرى مۇقان سەرماعانبەتوۆتىڭ ونەگەلى ءومىر جولدارىن ءوز جۇمىسىما وسىلايشا ارقاۋ ەتتىم. ۇستازدىڭ ۇلى جولىن زەرتتەۋ سوڭىندا، جارتى عاسىر بويى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ جولىندا ءوزىنىڭ سانالى عۇمىرىن سارپ ەتكەن، ۇلاعاتتى ۇستاز ءمۇقان سەرماعانبەتوۆ اعايدىڭ ونەگەلى ءومىرى بىرىنشىدەن كىتاپ بولىپ جارىق كورسە، ۇستازدىڭ ونەگەلى ءومىر جولدارى تۋرالى دەرەكتەر اۋداندىق مۇراجايدان ورىن السا، ۇستازدىڭ ءومىر جولى مەن ۇرپاق ساباقتاستىعى تۋرالى زەرتتەۋ جۇمىستارى وقۋشى جاس جەتكىنشەكتەر تاراپىنان زەرتتەۋ جۇمىستارى جالعاسىن تاپسا، ەكىنشى ءوزى تۋىپ – ءوسىپ، ابىرويلى قىزمەت اتقارعان ارال قالاسىنان ءبىر كوشەنىڭ اتى بەرىلسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى دەگەن ۇسىنىستارىمدى دا ايتىپ وتكەندى ءجون سانادىم. مۇنداعى ويىم، حالقىم، ەلىم دەگەن ازاماتتىڭ ەڭبەگى ەلەۋسىز قالماسا ەكەن دەگەنىم ەدى. ءسوزىمدى مىناداي ولەڭ جولدارىمەن قورىتىندىلاعىم كەلەدى:
سالماقتى، ساليقالى ونەگەڭىز،
عانيبەتتى، عالاماتتى ەڭبەگىڭىز.
ولمەيتىن ونەگەڭدى ادىپتەۋمەن،
ونەگەلى ومىرگە ەلىكتەيمىز.
جاس ۇرپاققا قىزمەت ەتتىڭ تالماستان،
بار كۇشىڭمەن ەڭبەك ەتتىڭ تىنباستان،
مارتەبەڭدى بيىك ۇستاپ ءارقاشان،
ۇرپاقتارىڭ جالعار جولدى تىنباستان.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعي ورتانىڭ ساپاسى جانە لاستانۋى
