ۇستەۋلەردى قايتالاۋ
پاۆلودار وبلىسى، ماي اۋدانى،
مايتۇبەك جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كايراكبايەۆا الماگۋل بازاربايەۆنا
لەكسيكالىق تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ استانالارى.
گرامماتيكالىق تاقىرىبى: ۇستەۋلەردى قايتالاۋ.
ماقساتى: 1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ، ۇجىمدىق تۇردە ءبىلىم الۋعا باۋلۋ، سوزدەردى ءوزارا بايلانىستىرىپ، ويدى جۇيەلەپ ايتۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ، گرامماتيكالىق تاقىرىپتارمەن بايلانىستىرا ءبىلۋ.
2) دامىتۋشىلىق: العان بىلىمدەرىن تولىقتىرىپ، سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ.
3) تاربيەلىك: وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ، ەلوردامىزدى سۇيۋگە، ايالاۋعا تاربيەلەۋ. وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، ىزدەندىرۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار، وي قوزعاۋ، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تەست، ءماتىن، سلايدتار، ءسوزجۇمباق.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، ادەبيەت، ورىس ءتىلى.
بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
1) "استانا" ءانىن تىڭداۋ.
بالالار ءبىز تىڭداعان ءان نە تۋرالى؟
2) ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن ايتۋ، كۇننىڭ جادىن جازدىرۋ.
II. نەگىزگى ءبولىم.
1) وي قوزعاۋ: استانا (استانا تۋرالى نە بىلەمىز؟)
ەستە ساقتاڭدار:
"استانا"- پارسى ءسوزى. كونە پارسىلار قالاعا كىرەر باس قاقپانى (تابالدىرىقتى) ايتقان. وندا ول "كيەلى ورىن"، "بوساعا" دەگەن ماعىنالارعا يە. قازاقشا ول ءسوز ەلدىڭ باس قالاسى دەگەندى بىلدىرەدى.
2) سۇراقتار:
- ءبىزدىڭ وتانىمىز قالاي اتالادى؟
- ول قانداي ەل؟
- تاۋەلسىزدىككە قاشان قول جەتكىزدى؟
- قازاقستان قانداي مەملەكەت؟ ( كوپ ۇلتتى؟)
- قازاقستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
- قازاقستاننىڭ ەلباسى كىم؟
- اتا زاڭى قاشان قابىلداندى؟ (1993ج 28. 01 ەكىنشى رەت 1995 ج 30 تامىزدا)
- ۇلتتىق اقشاسى قانداي؟
- رامىزدەرى قانداي؟
- ەلىمىزدىڭ استاناسى قاي قالا؟
- قازاقستاننىڭ نەشە استاناسى بولدى؟
ەندەشە، بالالار استانالار تۋرالى وزدەرىڭ دايىنداعان جوبالارىڭدى قورعايىق.
3) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: جوبا قورعاۋ (ورىنبور، قىزىلوردا،
الماتى، استانا) بۇرىنعى استانالار تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
4) استانا تۋرالى ويىمىزدى جيناقتاپ ورتاعا سالامىز. (تولىقتىرۋ)
5) ماتىنمەن جۇمىس.
استانا.
بۇل سوزگە بۇگىن قازاق تۇگىل، ءتورت - كۇل الەمنىڭ ەتى ۇيرەنگەندەي.
استانا ءسوزى تىلگە ورالعاندا شاھار رەتىندە جاڭا - جاڭا بويىن تىكتەپ، ەڭسە كوتەرىپ كەلە جاتقان ەلورداسى كوز الدىمىزعا كەلە قالادى.
ول – تىم جاي قالا عانا ەمەس. ەلوردا. كەشە عانا تاۋەلسىزدىگىن الىپ، بۋىنى ەندى قاتايىپ كەلە جاتقان قازاق مەملەكەتىنىڭ استاناسى.
استانا قازىرگى كۇنى كوزدىڭ جاۋىن الادى. قاراپ تۇرىپ سۇيسىنەسىڭ، ءسۇيسىنىپ تۇرىپ، اجەپتاۋىر شۇكىرشىلىك ەتەسىڭ.
استانا – بۇل قازاقتىڭ مەرەيى، مارتەبەسى. «مەرەيىمىز تاسي بەرگەي، استانامىز اجارىنا اجار قوسىپ، سۇلۋلىعىنان تانباعاي» دەگەن شىنايى كوڭىل تۇلا بويدى كەرنەيدى.
استانا دۇنيەجۇزىنە ءمالىم. مۇندا الەمنىڭ تالاي مەملەكەتتەرىنىڭ وكىلدەرى باس قوسىپ، پىكىر الماسىپ، وتە ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداپ ءجۇر.
استانا – ەل ماقتانىشى. مۇندا قىزمەت ەتۋ دە، ءبىلىم الۋ دا – باقىت.
استانا – جاڭا قالا، جاڭا شاھار. ول كەلەشەكتە بۇگىنگىدەن دە قۇلپىرىپ، ىلگەرى كوركەيە بەرەتىندىگىنە سەنىمىمىز مول.
سوزدىك جۇمىسى:
تورتكۇل الەم -
ەڭسە كوتەرۋ -
بۋىنى قاتايۋ -
مەرەي -
سەنىم -
ءماتىن بويىنشا سۇراقتار قويۋ؛
ماتىننەن ۇستەۋلەردى تابۋ.
5) گرامماتيكا. ۇستەۋدى قايتالاۋ.( قۇرامىنا، تۇلعاسىنا، ماعىناسىنا قاراي)
مەكەن ۇستەۋ
ەرەجەسى: قيمىلدىڭ بولۋ ورنىن بىلدىرەدى.
سۇراقتارى: قايدا؟ قالاي قاراي؟ قايدان؟
مىسالى: تومەن، كەيىن، العا، وسىندا، جوعارى.
6) تاپسىرمالارمەن جۇمىس
1 - تاپسىرما. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ۇستەۋلەردىڭ ءبىرىن قويىڭىز.
ورىنبور ولكەسى........ قازاق جەرىنىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى بولاتىن. 1925 جىلى ناۋرىز ايىندا قازاقستاننىڭ استاناسى........ كوشتى. ول الماتىدان........ پويىزعا وتىردى. استانا قالاسىنا ماشينامەن........ جەتتىك. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە استانا............ وزگەردى. قازىرگى قىزىلوردا......... اق كۇرىشتىڭ وتانى. استاناعا قوناقتار........ قالا كۇنىنە بايلانىستى جينالدى.
كەرەكتى سوزدەر: ادەيىلەپ، ناعىز، سونشالىق، ارەڭ، امالسىز، وسىندا، ول كەزدە.
2 - تاپسىرما. سويلەمدەر قۇراڭىز.
ا) قازاقستاننىڭ سامايا پەرۆايا ستوليسا - ورەنبۋرگ، ستوليسەي ۆ 1925 - 1929 گودى بىلا كىزىلوردا، ستوليسەي س 1929 پو 1997 گود ستال الماتى.
ءا) استانا ستالا نوۆوي ستوليسەي 20 وكتيابريا 1997 گودا، زا كوروتكوە ۆرەميا پريەۆراتيلاس ۆ كراسيۆىي گورود، سوبيراەتسيا ستات ودنيم يز كراسيۆىح گورودوۆ ەۆرازيي.
ب) استانادا 10 يۋنيا پروشلا پرازدنيچنايا سەرەمونيا وتكرىتيا نوۆوي ستوليسى، ۆىروسلي منوگوەتاجنىە دوما ي زدانيا.
«استانا - بۇل مەنىڭ ءتول پەرزەنتىم. ءار ادام، تەگىندە، ءوز قالاسىن سۇيەتىن شىعار. ال ءبىز استانالىقتار ءوزىمىزدىڭ جاس قالامىزدى ءۇش ەسە ارتىق سۇيەمىز، ويتكەنى ءبىز ونىڭ قۇرىلىسىن تاقىر جەردەن باستادىق. مۇنداعى ءاربىر جاڭا ءمۇيىس، ءاربىر جاڭا عيمارات ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدەن شىققان، ويتكەنى ولار تۋعان ساتىنەن باستاپ ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا»
"... استانا حالقىمىز عاسىرلار بويى ارمانداعان تاۋەلسىزدىكتىڭ باستى سيمۆولى جانە قۋاتتى فاكتورى بولدى. استانا – جاڭا قازاقستاننىڭ قۋاتى جانە ونىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ بىرىكتىرۋدىڭ قاينار بۇلاعى".
ن. نازاربايەۆ
III. قورىتىندىلاۋ.
1) «بەس جولدى ولەڭ» ستراتەگياسى.
1. 1 زات ەسىم
2. 2 سىن ەسىم
3. 3 ەتىستىك
4. 4 ءسوزدى سويلەم
5. سينونيم
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
مايتۇبەك جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كايراكبايەۆا الماگۋل بازاربايەۆنا
لەكسيكالىق تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ استانالارى.
گرامماتيكالىق تاقىرىبى: ۇستەۋلەردى قايتالاۋ.
ماقساتى: 1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ، ۇجىمدىق تۇردە ءبىلىم الۋعا باۋلۋ، سوزدەردى ءوزارا بايلانىستىرىپ، ويدى جۇيەلەپ ايتۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ، گرامماتيكالىق تاقىرىپتارمەن بايلانىستىرا ءبىلۋ.
2) دامىتۋشىلىق: العان بىلىمدەرىن تولىقتىرىپ، سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ.
3) تاربيەلىك: وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ، ەلوردامىزدى سۇيۋگە، ايالاۋعا تاربيەلەۋ. وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، ىزدەندىرۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار، وي قوزعاۋ، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تەست، ءماتىن، سلايدتار، ءسوزجۇمباق.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، ادەبيەت، ورىس ءتىلى.
بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
1) "استانا" ءانىن تىڭداۋ.
بالالار ءبىز تىڭداعان ءان نە تۋرالى؟
2) ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن ايتۋ، كۇننىڭ جادىن جازدىرۋ.
II. نەگىزگى ءبولىم.
1) وي قوزعاۋ: استانا (استانا تۋرالى نە بىلەمىز؟)
ەستە ساقتاڭدار:
"استانا"- پارسى ءسوزى. كونە پارسىلار قالاعا كىرەر باس قاقپانى (تابالدىرىقتى) ايتقان. وندا ول "كيەلى ورىن"، "بوساعا" دەگەن ماعىنالارعا يە. قازاقشا ول ءسوز ەلدىڭ باس قالاسى دەگەندى بىلدىرەدى.
2) سۇراقتار:
- ءبىزدىڭ وتانىمىز قالاي اتالادى؟
- ول قانداي ەل؟
- تاۋەلسىزدىككە قاشان قول جەتكىزدى؟
- قازاقستان قانداي مەملەكەت؟ ( كوپ ۇلتتى؟)
- قازاقستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
- قازاقستاننىڭ ەلباسى كىم؟
- اتا زاڭى قاشان قابىلداندى؟ (1993ج 28. 01 ەكىنشى رەت 1995 ج 30 تامىزدا)
- ۇلتتىق اقشاسى قانداي؟
- رامىزدەرى قانداي؟
- ەلىمىزدىڭ استاناسى قاي قالا؟
- قازاقستاننىڭ نەشە استاناسى بولدى؟
ەندەشە، بالالار استانالار تۋرالى وزدەرىڭ دايىنداعان جوبالارىڭدى قورعايىق.
3) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ: جوبا قورعاۋ (ورىنبور، قىزىلوردا،
الماتى، استانا) بۇرىنعى استانالار تۋرالى اڭگىمەلەۋ.
4) استانا تۋرالى ويىمىزدى جيناقتاپ ورتاعا سالامىز. (تولىقتىرۋ)
5) ماتىنمەن جۇمىس.
استانا.
بۇل سوزگە بۇگىن قازاق تۇگىل، ءتورت - كۇل الەمنىڭ ەتى ۇيرەنگەندەي.
استانا ءسوزى تىلگە ورالعاندا شاھار رەتىندە جاڭا - جاڭا بويىن تىكتەپ، ەڭسە كوتەرىپ كەلە جاتقان ەلورداسى كوز الدىمىزعا كەلە قالادى.
ول – تىم جاي قالا عانا ەمەس. ەلوردا. كەشە عانا تاۋەلسىزدىگىن الىپ، بۋىنى ەندى قاتايىپ كەلە جاتقان قازاق مەملەكەتىنىڭ استاناسى.
استانا قازىرگى كۇنى كوزدىڭ جاۋىن الادى. قاراپ تۇرىپ سۇيسىنەسىڭ، ءسۇيسىنىپ تۇرىپ، اجەپتاۋىر شۇكىرشىلىك ەتەسىڭ.
استانا – بۇل قازاقتىڭ مەرەيى، مارتەبەسى. «مەرەيىمىز تاسي بەرگەي، استانامىز اجارىنا اجار قوسىپ، سۇلۋلىعىنان تانباعاي» دەگەن شىنايى كوڭىل تۇلا بويدى كەرنەيدى.
استانا دۇنيەجۇزىنە ءمالىم. مۇندا الەمنىڭ تالاي مەملەكەتتەرىنىڭ وكىلدەرى باس قوسىپ، پىكىر الماسىپ، وتە ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداپ ءجۇر.
استانا – ەل ماقتانىشى. مۇندا قىزمەت ەتۋ دە، ءبىلىم الۋ دا – باقىت.
استانا – جاڭا قالا، جاڭا شاھار. ول كەلەشەكتە بۇگىنگىدەن دە قۇلپىرىپ، ىلگەرى كوركەيە بەرەتىندىگىنە سەنىمىمىز مول.
سوزدىك جۇمىسى:
تورتكۇل الەم -
ەڭسە كوتەرۋ -
بۋىنى قاتايۋ -
مەرەي -
سەنىم -
ءماتىن بويىنشا سۇراقتار قويۋ؛
ماتىننەن ۇستەۋلەردى تابۋ.
5) گرامماتيكا. ۇستەۋدى قايتالاۋ.( قۇرامىنا، تۇلعاسىنا، ماعىناسىنا قاراي)
مەكەن ۇستەۋ
ەرەجەسى: قيمىلدىڭ بولۋ ورنىن بىلدىرەدى.
سۇراقتارى: قايدا؟ قالاي قاراي؟ قايدان؟
مىسالى: تومەن، كەيىن، العا، وسىندا، جوعارى.
6) تاپسىرمالارمەن جۇمىس
1 - تاپسىرما. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ۇستەۋلەردىڭ ءبىرىن قويىڭىز.
ورىنبور ولكەسى........ قازاق جەرىنىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى بولاتىن. 1925 جىلى ناۋرىز ايىندا قازاقستاننىڭ استاناسى........ كوشتى. ول الماتىدان........ پويىزعا وتىردى. استانا قالاسىنا ماشينامەن........ جەتتىك. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە استانا............ وزگەردى. قازىرگى قىزىلوردا......... اق كۇرىشتىڭ وتانى. استاناعا قوناقتار........ قالا كۇنىنە بايلانىستى جينالدى.
كەرەكتى سوزدەر: ادەيىلەپ، ناعىز، سونشالىق، ارەڭ، امالسىز، وسىندا، ول كەزدە.
2 - تاپسىرما. سويلەمدەر قۇراڭىز.
ا) قازاقستاننىڭ سامايا پەرۆايا ستوليسا - ورەنبۋرگ، ستوليسەي ۆ 1925 - 1929 گودى بىلا كىزىلوردا، ستوليسەي س 1929 پو 1997 گود ستال الماتى.
ءا) استانا ستالا نوۆوي ستوليسەي 20 وكتيابريا 1997 گودا، زا كوروتكوە ۆرەميا پريەۆراتيلاس ۆ كراسيۆىي گورود، سوبيراەتسيا ستات ودنيم يز كراسيۆىح گورودوۆ ەۆرازيي.
ب) استانادا 10 يۋنيا پروشلا پرازدنيچنايا سەرەمونيا وتكرىتيا نوۆوي ستوليسى، ۆىروسلي منوگوەتاجنىە دوما ي زدانيا.
«استانا - بۇل مەنىڭ ءتول پەرزەنتىم. ءار ادام، تەگىندە، ءوز قالاسىن سۇيەتىن شىعار. ال ءبىز استانالىقتار ءوزىمىزدىڭ جاس قالامىزدى ءۇش ەسە ارتىق سۇيەمىز، ويتكەنى ءبىز ونىڭ قۇرىلىسىن تاقىر جەردەن باستادىق. مۇنداعى ءاربىر جاڭا ءمۇيىس، ءاربىر جاڭا عيمارات ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدەن شىققان، ويتكەنى ولار تۋعان ساتىنەن باستاپ ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا»
"... استانا حالقىمىز عاسىرلار بويى ارمانداعان تاۋەلسىزدىكتىڭ باستى سيمۆولى جانە قۋاتتى فاكتورى بولدى. استانا – جاڭا قازاقستاننىڭ قۋاتى جانە ونىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ بىرىكتىرۋدىڭ قاينار بۇلاعى".
ن. نازاربايەۆ
III. قورىتىندىلاۋ.
1) «بەس جولدى ولەڭ» ستراتەگياسى.
1. 1 زات ەسىم
2. 2 سىن ەسىم
3. 3 ەتىستىك
4. 4 ءسوزدى سويلەم
5. سينونيم
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
