InfoHub Logo

استانا قالاسى،
№76 مەكتەپ - ليسەيىنىڭ
تاريح جانە گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
جاپپاروۆا گۋلنيسا سەريكوۆنا

فيزيكالىق گەوگرافيا ءپانى. 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §1. فيزيكالىق گەوگرافيا - جەر تابيعاتى جايىنداعى عىلىم.
ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى: وتكەن «جاراتىلىستانۋ» كۋرسى بويىنشا ءتىرى جانە ءولى تابيعات تۋرالى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم قورىنا سۇيەنە وتىرىپ، تابيعات دەنەلەرى مەن زاڭدىلىقتارىن وقىپ ۇيرەنۋ، تابيعات كومپونەنتتەرىنىڭ ءبىر - بىرىمەن بايلانىستىلىعىن اشىپ بەرۋ. جەر تۋرالى مالىمەتتەردىڭ جينالۋ تاريحىنا شولۋ جاساۋ، گەوگرافيا عىلىمىنىڭ دامۋ كەزەڭدەرىنە، ەرتە زامانعى، قازىرگى كەزدەگى گەوگرافيالىق زەرتتەۋلەرگە توقتالۋ.
ساباقتىڭ دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ قوسىمشا ادەبيەتتەرمەن جۇمىس جاساۋ داعدىلارىن دامىتۋ جانە ءوز ويىن ەمىن - ەركىن جەتكىزۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ تاربيەلىك ماقساتى: تۋعان جەردى سۇيۋگە، قۇرمەتتەۋگە ۇيرەتۋ، تابيعاتتى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس.
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، ۆەنن دياگرامماسى، بەس جولدى ولەڭ، باقىتتى ءسات، سۇراق - جاۋاپ.
قۇرال - جابدىقتار: جارتى شارلاردىڭ، قازاقستاننىڭ فيزيكالىق جانە ساياسي كارتاسى. سۋرەتتەر، كەستە.
ءپان ارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح، جاراتىلىستانۋ پاندەرى.
كاسىپتىك باعدار: جاراتىلىستانۋ سالالارى.
ساباق بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. ا). وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، قۇرال - جابدىقتارىن تەكسەرۋ. ءا). وقۋشىلاردى پسيحولوگيالىق دايىنداۋ.
«وي قوزعاۋ». وقۋشىلار «تابيعات» تۋرالى ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
سۋرەتتەر كورسەتىلىپ، تابيعاتپەن ۇشتاستىرىلادى.
دۇرىس، تابيعات دەگەنىمىز – ءبىزدى قورشاعان ورتا. تابيعاتتى بەينەلەپ كوپتەگەن اقىن، جازۋشىلار، كۇيشى، كومپوزيتورلار ءوز شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتكەن.

تابيعات!
تىرشىلىكسىڭ تۇنىپ تۇرعان...
سەن - كۇنسىڭ!
كوتەرىلگەن كۇلىپ قىردان.
سەن - كولسىڭ، سەن - ورمانسىڭ
سەن - بۇلاقسىڭ،
ادامدى سۇلۋلىققا قۇنىقتىرعان.

ارينە تابيعاتتى تانۋ ءار ادامدى قىزىقتىرادى، سونداي تابيعاتتى زەرتتەيتىن عىلىم سالالارىنىڭ ءبىرى: گەوگرافيا. ەندەشە جاڭا تاقىرىبىمىز:
§1. فيزيكالىق گەوگرافيا – جەر تابيعاتى جايىنداعى عىلىم.
بالالار «گەوگرافيا» دەگەن ءسوز قانداي ماعىنا بەرەدى دەپ ويلايسىڭدار؟

ءحىح ع. گەوگرافيا ەكى سالاعا ءبولىندى.
▪ فيزيكالىق گەوگرافيا
تابيعات دەنەلەرىمەن قۇبىلىستارىنىڭ جەر بەتىندە تارالۋ زاڭدىلىقتارىن جانە ولاردىڭ سەبەپتەرىن زەرتتەيدى.
▪ ەكونوميكالىق گەوگرافيا
ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعى تۇرمىسى، كولىكتىڭ، حالىقتاردىڭ ورنالاسۋ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيدى.
▪ جالپى فيزيكالىق گەوگرافيا
جەر بەتى تابيعاتىنىڭ بۇكىل جەر شارىنا ءتان جالپى ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋمەن اينالىسادى.
▪ ايماقتىق فيزيكالىق گەوگرافيا
جەر بەتى تابيعاتىن جەكە بولىكتەرگە (ماتەريكتەرگە، ماتەريك بولىكتەرىنە، ەلدەرگە) ءبولىپ قاراستىرادى.
گەوگرافيا عىلىمى بىرنەشە عىلىمي تاراۋلاردان
جاراتىلىستانۋ گەوگرافيا عىلىمدارى:
فيزيكالىق گەوگرافيا
جەردىڭ گەوگرافيالىق قابىقتارىن تانۋ عىلىمى
توپىراقتانۋ
كليموتالوگيا
گلياسيولوگيا
گيدرولوگيا
وكەونالوگيا
پولەوگرافيا
گەوگرافيالىق قابىقتىڭ ەجەلگىسىن تانۋ.

▪ قوعامدىق گەوگرافيالىق عىلىمدار:
الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق گەوگرافيا
تاريحي گەوگرافيا

▪ ەكى توپتى بىرىكتىرىپ وقىتاتىن عىلىم سالالارى:
اسكەري گەوگرافيا
ەلتانۋ
ولكە تانۋ
كاتوگرافيا
توپونيميكا

گەوگرافيانىڭ عىلىم رەتىندەگى دامۋ تاريحى.
ەجەلگى زامان: ب. ز. ب. ءىىىع. گرەك عالىمى ەراتوسفەن “گەوگرافيا” ەڭبەگىن جازعان. جەردى سيپاتتاۋعا ارنالعان عىلىم.
ورتا عاسىر: گەوگرافيا جاڭا جەرلەردى اشىپ، سيپاتتاۋمەن اينالىساتىن عىلىم. سولتۇستىك امەريكا، وڭتۇستىك امەريكا، اۆستراليا جانە ت. ب. جەر بەتىنىڭ تابيعاتىن، حالقىن، ونىڭ شارۋاشىلىعىن سيپاتتايتىن ءبىرتۇتاس عىلىم رەتىندە دامىدى.
جاڭا زامان: ءحىحع. باسىندا اشىلماعان بەلگىسىز جەر قالماعاندىقتان، گەوگرافيا مىندەتى وزگەردى.
جەر بەتىندەگى دەنەلەر مەن قۇبىلىستاردىڭ تارالۋىن سيپاتتايتىن، ولاردىڭ سەبەبىن تۇسىندىرەتىن عىلىم.
قازىرگى زامان: ادامداردىڭ اينالا قورشاعان ورتاعا اسەرى ۇلعايۋىنا سايكەس، گەوگرافيا عىلىمىنىڭ الدىنا تابيعاتتى قورعاۋ جانە ءتيىمدى پايدالانۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ مىندەتى قويىلعان.

فيزيكالىق گەوگرافيا وقۋلىعى مازمۇنى:
جەر تابيعاتىنىڭ بۇكىل پلانەتاعا ءتان جالپىلاما زاڭدىلىقتارىن قاراستىرادى.
 جەردىڭ كۇن جۇيەسىندەگى ورنى.
 پلانەتالار ءپىشىنى، ولشەمدەرى.
 جەر بەتىنىڭ پلان مەن كارتادا بەينەلەنۋى.
 جەر قابىقتارى جانە ولاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەستىگى.

قازىرگى كەزدە گەوگرافيا – جەر بەتىنىڭ الۋان تۇرلىلىگىن، اۋا رايى مەن كليماتتىڭ قالىپتاسۋىن، ادام - قوعام - تابيعات اراسىنداعى بايلانىستى قاراستىراتىن جۇيەلى عىلىم سالاسى. سوندىقتان دا فيزيكالىق گەوگرافيانىڭ باستاپقى كۋرسى، ءبىز وسى ءبىلىم سالاسىن جاقسى، تولىق مەڭگەرسەك گەوگرافيا عىلىمىنىڭ ءمانىن ۇعامىز. ەندى وسى العان مالىمەتتەرىمىزدى تياناقتاپ، تەكسەرەيىن. سۇراق - جاۋاپ. توپقا سۇراق قويىلادى.

1. گەوگرافيا نەنى زەرتتەيدى؟
2. اۋىل تابيعاتىن سيپاتتاڭدار
3. فيزيكالىق گەوگرافيانى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
گەوگرافيا - جەر بەتى تابيعاتىن، حالقىن جانە ونىڭ شارۋاشىلىعىن سيپاتتايتىن جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ مەن ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعىن ءتيىمدى پايدالانۋ
جولدارىن قاراستىرادى.

«باقىتتى ءسات» ويىنى.
1. گر. گەو - قانداي ماعىنا بەرەدى؟
2. گرافو - دەگەنىمىز قانداي ماعىنا بەرەدى؟
3. گەوگرافيا اتاسى كىم؟
4. ەراتوسفەن قاي عاسىردا ءومىر سۇرگەن؟
5. ەراتوسفەن ەڭبەگىن اتا.
6. فيزيكالىق گەوگرافيا نەنى زەرتتەيدى؟
7. ادامنىڭ تابيعاتقا زيان اسەرلەرىنە مىسال كەلتىر.
8. گەوگرافيا اتاۋىن ەڭ العاش قولدانعان ەل.

«بەس جولدى ولەڭ».
1 - تاقىرىپ. تابيعاتتى ايالايىق. 2 - تاقىرىپ. گەوگرافيا عىلىمى.
1. تاقىرىپ. /زات ەسىم/
2. سۋرەتتەۋ. / سىن ەسىم/
3. قيمىل. /3 ەسىستىك/
4. سەزىنۋ. / ءسوز تىركەسى، سويلەم/
5. ءماتىن قايتا ايتۋ. /سينونيم/
جەرىگىلىكتى جەردى باعدارلاۋ قۇرالدارىمەن جۇمىس جاساۋعا باعىت - باعدار بەرۋ.
جاڭا ساباقتى قورتىندىلاۋ: «ءبىز نە ۇيرەندىك». وقۋشىلار ءوز ويىن ساباقتا نە جاساعانىمىزدى، نە بىلگەنىمىزدى ورتاعا سالادى.
ءۇي تاپسىرماسى: 1). §1. وقىپ كەلۋ.
2). اۋىل تابيعاتىنىڭ سۋرەتىن سالىڭدار.
3). سيپاتتاپ جازىڭدار.

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ