ۇزدىك ماتەماتيك
تاقىرىبى: «ۇزدىك ماتەماتيك» اتتى ينتەللەكتۋالدىق ويىن. (10 كلاسس)
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكالىق ءوي-ورىسىن دامىتۋ، ءبىلىمدى، دارىندى، وزىق بولۋعا تاربيەلەۋ.
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار جانە ويىنعا قاتىسۋشى سايىسكەرلەر!
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تەك قانا ءبىلىمدى جاستار ەكەنى داۋسىز.
ولاي بولسا، 10 كلاسس وقۋشىلارى اراسىندا وتكىزگەلى وتىرعان «ۇزدىك ماتەماتيك» اتتى ينتەللەكتۋالدىق سايىسىمىزدى باستايمىز.
عىلىمداردىڭ پاتشاسى اتانعانسىڭ
ەۆكليد، فالەس، پيفاگوردان باتا العانسىڭ.
توزبەيتىن وتىرىككە، جالعاندىققا
جاسىقتان ەمەسسىڭ سەن، قاتالدانسىڭ
«اقىل ويدى تارتىپكە» كەلتىرەتىن
ناعىز ءپان – ماتەماتيكا اتانعانسىڭ! – دەي كەلە ورتاعا «ۇزدىك ماتەماتيك» ويىنىنا قاتىسۋشىلاردى شاقىرامىز.
ۇپاي ەسەپتەۋ ءۇشىن ءادىلقازى مۇشەلەرىن سايلاۋ.
الدىمەن قاتىسۋشى وقۋشىلاردى تانىستىرۋ.
سايىس 6 بولىمنەن تۇرادى.
ءى ءبولىم – «بايگە»
ءىى ءبولىم – «تىل-ونەر»
ءىىى ءبولىم – «دودا»
ءىۇ ءبولىم – «تاپقىرلىق»
ءۇ ءبولىم – «جورعا»
VI ءبولىم-شاپشاڭدىق
ماڭگى باقي ەستە قالار،
قىزىقتى ءبىر جيىن بولسىن.
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
سۇراقتارى قيىن بولسىن – دەي وتىرىپ، ويىنىمىزدىڭ «بايگە» دەپ اتالاتىن ءى ءبولىمىن باستايمىز.
ءى ءبولىم «بايگە». بۇل بولىمدە ويىنشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. جاۋاپ ناقتى، تەز بولۋ كەرەك. قاي وقۋشى قولىنداعى كارتوچكاسىن ءبىرىنشى كوتەرەدى، سول ويىنشى جاۋاپ بەرەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي بەرىلەدى.
سۇراقتار:
1. گەومەتريا ءسوزى گرەكشەدەن اۋدارعاندا قانداي ۇعىمدى بىلدىرەدى؟ (جەر ولشەۋ)
2. جۇپ فۋنكسيا گرافيگى قاي وسكە سيممەتريالى؟
3. پاراللەلەپيپەدتىڭ نەشە قىرى، نەشە جاعى بار؟(12 قىرى، 6 جاعى)
4. ءۇشبۇرىشتىڭ توبەسى مەن قارسى جاتقان قابىرعاسىنىڭ ورتاسىن قوساتىن كەسىندى.(مەديانا)
5. شەڭبەردىڭ ەڭ ۇلكەن حورداسى (ديامەتر)
6. پاراللەلوگرامنىڭ ءبىر بۇرىشى 50˚ قالعان بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟
7. تراپەسيا تاباندارى 4سم جانە 6 سم. ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟
8. ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ، ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا. (بۇرىش)
9. كەز – كەلگەن ەكى نۇكتە ارقىلى نەنى جۇرگىزۋگە بولادى. (ءتۇزۋ)
10. قانداي تۇزۋلەردىڭ ورتاق نۇكتەسى جوق. (پاراللەل)
11. بارلىق قابىرعالارى تەڭ پاراللەلوگرامم.
12. arcsin (- 1/2) نەگە تەڭ؟
13. sin 45˚-نەگە تەڭ؟
14. ەكى نۇكتە ارقىلى نەشە ءتۇزۋ جۇرگىزۋگە بولادى؟ (1)
15. tgx فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى قالاي اتالادى؟
16. كوورديناتالىق جازىقتىقتا نەشە شيرەك بار؟ (4)
17. گەومەتريالىق كەڭىستىكتەگى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىمى.
18. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (180 گرادۋس)
ءىى ءبولىم «تىل-ونەر».
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەدى.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر – دەي كەلە، «تىل-ونەر» دەپ اتالاتىن ءىى بولىمدە جۇمباق، ماقال – ماتەل نە ولەڭ جولدارىنان ايتىلماي قالعان ءسوزدى تاۋىپ، ورىسشاعا، اعىلشىنعا اۋداراسىزدار. ءبىر تىلدە جاۋاپ بەرسە 10 ۇپاي، ەكى تىلدە جاۋاپ بەرسە 20 ۇپاي، ءۇش تىلدە جاۋاپ بەرسە 30 ۇپاي.
وسى بولىمنەن كەيىن ۇپايى از ەكى وقۋشى ويىنمەن قوش ايتىسادى.
1) كەز-كەلگەن ەكى نۇكتە ارقىلى نەنى جۇرگىزۋگە بولادى؟
(ءتۇزۋ-پرياموي-height)
2) ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا؟ (بۇرىش-ۋگول-corner)
3) ءبىر نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى.( ساۋلە-لۋچ – light)
4) تىك بۇرىشتان كىشى بۇرىش؟ (ءسۇيىر-وسترىي-sharp)
5) بىردەي ساندى بىرنەشە رەت كوبەيتۋدەن تۇرادى،
ەگەر ونىڭ ىقشامداساڭ قانداي اتاۋ بولادى؟ (دارەجە-ستەپەن-level)
6) ءبۇتىن سان، بولشەك ساندار
بارلىعى دا بار وندا.
بۇل قانداي سان ايتىڭدارشى،
وڭ، تەرىس ساندار، ءبارى سوندا.
(راسيونال ساندار
راسيونالنىە چيسلا
rational numbers)
ۇپايى از 2 وقۋشى شىعادى.
ءىىى ءبولىم. «دودا»
«ەڭ قيىنى جارىستىڭ «دودا» كەلدى،
مىقتىلارى قالىپتى جەڭسىن ەندى.
تەز جاۋاپ بەر ويلانىپ تۇرىپ قالماي
وسى ويىننان كورەمىز ەرەن ەردى»-دەي كەلە، سايىسىمىزدىڭ ءبولىمى «دودا» بولىمىنە كەلىپ جەتتىك. ەندى «دودا» بولىمىندە بىلىمدەرىڭىزدى ورتاعا سالۋعا مۇمكىندىكتەرىڭىز بار. بۇل بولىمدە 4 تاقىرىپ بەرىلەدى. ءاربىر وقۋشى كورسەتىلگەن ۇپايلار بويىنشا 1 تاقىرىپ تاڭدايدى. دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سول ۇپاي قوسىلادى.
1. لوگيكالىق ەسەپتەر:
• 20-ۇپاي. ساۋدا جاساۋ ءۇشىن 19 تەڭگە تولەۋ كەرەك. سەندە تەك قانا 3 تەڭگەلىك اقشالار ال ساتۋشىدا تەك 5 تەڭگەلىك اقشالار بار. اقشانى قالاي تولەيسىز؟
• 30-ۇپاي. ەكى بولمەدە 76 ادام بار. ءبىر بولمەدەن 30، ال ەكىنشى بولمەدەن 40 ادام شىققان سوڭ، بولمەلەردەگى ادام سانى بىردەي بولىپ قالدى. باستاپقىدا ءار بولمەدە نەشە ادام بولعان؟
• 40-ۇپاي. سىقىرلاعان اربا ۇستىندە كەلە جاتقان ەكى جولاۋشىنىڭ بىرەۋى جولدىڭ جارتىسىن وتكەندە جولدىڭ جارتىسى قالعانشا ۇيىقتايدى. جولاۋشى جولدىڭ قانشا بولىگىن ۇيىقتايدى؟
• 50-ۇپاي. ون-وننان اسىعى بار ءۇش بالا ءوزارا اسىق وينادى. ويىننان سوڭ ءبىرىنشىسى ەكىنشىسىنە قاراپ:
• قانشا اسىق ۇتتىق – دەيدى ول. ونشا كوپ ۇتقىزا قويماپپىن، سەگىز اسىعىم قالىپتى،- دەدى. وندا سەندەگى بارلىق اسىق مەنىڭ ۇتىپ العان اسىعىما تەڭ ەكەن،- دەيدى ءۇشىنشى بالا اسىقتارىن تۇگەندەپ تۇرىپ،
• ەڭ كوپ اسىقتان ۇتىلعان مەن بولدىم،- دەيدى مۇڭايىپ ءبىرىنشى بالا. ويىننان كەيىن كىمدە، نەشە اسىق؟
«ينتەللەكتۋالدى وليمپيادا ەسەپتەرى:
20-ۇپاي. ءۇش بالا 17 باۋىرساق جەدى. ەڭ كوپ جەگەنى تيمۋر. از دەگەندە تيمۋر نەشە باۋىرساق جەگەن؟
ا) 5 ب) 9 س) 7 د) 8
30-ۇپاي. وقۋشى كىتاپتىڭ 0، 3 بولىگىن، كەيىن تاعى دا 0، 1 بولىگىن وقىعانداعى كولەمى جارتى كىتاپتان 18 بەتكە كەم بولىپ شىقتى. كىتاپتا نەشە بەت بولعان؟
ا) 210 ب) 200 س) 190 د) 180
40-ۇپاي. ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى قابىرعاسىنىڭ ۇزىندىقتارى 5 جانە 1، ءۇشىنشى قابىرعاسى ناتۋرال سانمەن ورنەكتەلسە قانداي بولادى؟
ا) 4 ب) 5 س) 6 د) 3
50-ۇپاي. مەسوپوتاميادا ءبىزدىڭ ەرامىزعا دەيىنگى 2005 جىلدا ءبىر سانى-α، ون سانى – β، ال الپىس سانى-€ تاڭبالارىمەن بەلگىلەنەتىن. مىسالى، 22 سانى β β α α تۇرىندە جازىلاتىن. سوندا 124 سانى قالاي جازىلادى؟
ا) β €€ α α α α
ب) € € β β α α α α
س) € β β α α α α
د) € € α α α α
2. «گەومەتريا» ەسەپتەرى:
• 20-ۇپاي. كۆادراتتىڭ اۋدانى 49 سم2، ونىڭ پەريمەترى نەشەگە تەڭ؟
• 30-ۇپاي. 1ء-شى شارشىنىڭ اۋدانى 16م2، 2ء-شى شارشىنىڭ اۋدانى 4 ەسە ۇلكەن. 2ء-شى شارشىنىڭ پەريمەترىن تاپ.
• 40-ۇپاي. پاراللەل تۇزۋلەردى قيۋشىمەن قيعاندا پايدا بولعان بۇرىشتاردىڭ بىرەۋى 400 بولسا، قالعان بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟
• 50-ۇپاي. تەڭ ءبۇيىرلى ءۇشبۇرىشتىڭ تابانىنداعى بۇرىشىنىڭ سىرتقى بۇرىشى 1050 بولسا، تەڭبۇيىرلى ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟
4. ۆيكتورينالىق سۇراقتار:
• 20-ۇپاي. 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 0 بەرىلگەن سانداردىڭ نەسى كوپ: قوسىندىسى نەمەسە كوبەيتىندىسى مە؟
30-ۇپاي. 5 ادام كەزدەسىپ قالىپ بىر-بىرىمەن قول الىسىپ امانداستى. بارلىق قول الىسۋ سانى قانشا؟
• 40-ۇپاي. ءبىر سان ەكىنشى ساننان 4 ەسە كوپ، ال ولاردىڭ قوسىندىسى 20-عا تەڭ. وسى سانداردىڭ كىشى سانىن تاپ.
• 50-ۇپاي. داپتەر مەن قارىنداش 16 تەڭگە تۇرادى، قالامساپ پەن قارىنداش 32 تەڭگە تۇرادى، ال داپتەر مەن قالامساپ 44 تەڭگە تۇرادى. زاتتارعا قانشا تەڭگە تولەنگەن؟
ۇپاي از 2 ويىنشى ويىننان شىعارىلادى.
ءىۇ ءبولىم. «تاپقىرلىق»
بۇل جەرگە كەلمەيدى ەشكىم ەرمەك ءۇشىن،
ەسەپ – قيساپ، سان – سيفر تەرمەك ءۇشىن.
كورسەتىپ ەسەپتەردىڭ جولىن قالاي،
كەلدىم مەن ولاردى ايتىپ بەرمەك ءۇشىن - دەپ، ءبىزدىڭ ۇيدەگى قابىرعا ساعاتى قوڭىراۋلى، ول ءاربىر جارتى ساعاتتا 1 رەت، تولىق ساعات سايىن سول ۋاقىتتى كورسەتۋ سانىنا تەڭ قوڭىراۋ سوعادى. سوندا ول تاۋلىگىنە نەشە رەت قوڭىراۋ سوعادى؟
جاۋابى: (1+2+3+4+5+6+7+8+9+10+11+12)*2+24*2=204
ءۇ ءبولىم. «جورعا»
«جارىس زاڭى ەجەلدەن،
جەڭىمپازدى انىقتاۋ.
جەڭىمپاز بولۋ شارتى سول
ەڭبەكتەنۋ جالىقپاۋ»- دەي وتىرىپ، ويىنىمىزدىڭ «جورعا» ءۇ بولىمىندە ءاربىر ويىنشىعا جەكە-جەكە سۇراقتار قويىلادى، جىلدام، تەز جاۋاپ بەرۋى قاجەت. (ءار دۇرىس جاۋاپ 10 ۇپاي)
1. شەڭبەر بويىنداعى كەز – كەلگەن نۇكتەنى سەنترمەن قوساتىن كەسىندى.(راديۋس)
2. كوسينۋس قانداي فۋنكسيا. (جۇپ)
3. تانگەنس پەريودى. (پي)
4. تاڭبالارى ءار ءتۇرلى سانداردى كوبەيتىندىسى. (تەرىس سان)
5. 639 سانى 9-عا بولىنە مە؟ (ءيا)
6. قابىرعاسى 1-گە تەڭ كۆادراتتىڭ اۋدانى نەگە تەڭ؟ (1)
7. دالەلدەنەتىن تۇجىرىم نە دەپ اتالادى؟ (تەورەما)
8. باعىتتالعان كەسىندى. (ۆەكتور)
9. ءبىر نۇكتەدەن بىردەي قاشىقتىقتا جاتقان نۇكتەلەر جيىنى قالاي اتالادى؟ (شەڭبەر)
10. وح ءوسى قالاي اتالادى؟ (ابسيسسا)
1. شەڭبەر بويىنداعى ەكى نۇكتەنى قوساتىن جانە سەنتر ارقىلى وتەتىن كەسىندى. (ديامەتر)
2. كوبەيتىندىسى 1-گە تەڭ بولشەكتەر قانداي ساندار دەپ اتالادى؟ (ءوزارا كەرى)
3. 640 سانى 5-كە بولىنە مە؟ (ءيا)
4. كوسينۋس پەريودى. (2پي)
5. سينۋس قانداي فۋنكسيا؟ (تاق)
6. دالەلدەنبەيتىن تۇجىرىم نە دەپ اتالادى؟ (اكسيوما)
7. جازىڭقى بۇرىش شاماسى نەشەگە تەڭ؟ (180 گرادۋس)
8. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ ديامەترگە قاتىناسى نەشەگە تەڭ نە ءپي-دىڭ ءمانى نەشەگە تەڭ؟ (3، 14)
9. بيسسەكتريسالارى ءوزارا پەرپەنديكۋليار بولاتىن ءتورتبۇرىش. (شارشى، رومب)
10. وۋ ءوسى قالاي اتالادى؟ (ورديناتا)
6. تۋر شاپشاڭدىق تۋرى
قيىندىقتان ءسىرا دا ءبىز قاشپايمىز.
العىرلىقپەن تاپقىرلىقتى ۇشتايمىز.
قيالدارعا سامعاپ ۇشقان قۇستايمىز.
شەگىنبەيمىز جەڭىستەرگە باستايمىز - دەي وتىرىپ، جەڭىمپازدى انىقتاۋ ءۇشىن ءادىلقازى مۇشەلەرگە ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
كوڭىل ءبولىپ بۇل كەشكە،
كەلگەندەرگە كوپ راحمەت.
شىن سەزىنگەن كورەرمەنگە،
مىڭ راحمەت، مىڭ راحمەت!
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكالىق ءوي-ورىسىن دامىتۋ، ءبىلىمدى، دارىندى، وزىق بولۋعا تاربيەلەۋ.
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار جانە ويىنعا قاتىسۋشى سايىسكەرلەر!
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تەك قانا ءبىلىمدى جاستار ەكەنى داۋسىز.
ولاي بولسا، 10 كلاسس وقۋشىلارى اراسىندا وتكىزگەلى وتىرعان «ۇزدىك ماتەماتيك» اتتى ينتەللەكتۋالدىق سايىسىمىزدى باستايمىز.
عىلىمداردىڭ پاتشاسى اتانعانسىڭ
ەۆكليد، فالەس، پيفاگوردان باتا العانسىڭ.
توزبەيتىن وتىرىككە، جالعاندىققا
جاسىقتان ەمەسسىڭ سەن، قاتالدانسىڭ
«اقىل ويدى تارتىپكە» كەلتىرەتىن
ناعىز ءپان – ماتەماتيكا اتانعانسىڭ! – دەي كەلە ورتاعا «ۇزدىك ماتەماتيك» ويىنىنا قاتىسۋشىلاردى شاقىرامىز.
ۇپاي ەسەپتەۋ ءۇشىن ءادىلقازى مۇشەلەرىن سايلاۋ.
الدىمەن قاتىسۋشى وقۋشىلاردى تانىستىرۋ.
سايىس 6 بولىمنەن تۇرادى.
ءى ءبولىم – «بايگە»
ءىى ءبولىم – «تىل-ونەر»
ءىىى ءبولىم – «دودا»
ءىۇ ءبولىم – «تاپقىرلىق»
ءۇ ءبولىم – «جورعا»
VI ءبولىم-شاپشاڭدىق
ماڭگى باقي ەستە قالار،
قىزىقتى ءبىر جيىن بولسىن.
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
سۇراقتارى قيىن بولسىن – دەي وتىرىپ، ويىنىمىزدىڭ «بايگە» دەپ اتالاتىن ءى ءبولىمىن باستايمىز.
ءى ءبولىم «بايگە». بۇل بولىمدە ويىنشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. جاۋاپ ناقتى، تەز بولۋ كەرەك. قاي وقۋشى قولىنداعى كارتوچكاسىن ءبىرىنشى كوتەرەدى، سول ويىنشى جاۋاپ بەرەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي بەرىلەدى.
سۇراقتار:
1. گەومەتريا ءسوزى گرەكشەدەن اۋدارعاندا قانداي ۇعىمدى بىلدىرەدى؟ (جەر ولشەۋ)
2. جۇپ فۋنكسيا گرافيگى قاي وسكە سيممەتريالى؟
3. پاراللەلەپيپەدتىڭ نەشە قىرى، نەشە جاعى بار؟(12 قىرى، 6 جاعى)
4. ءۇشبۇرىشتىڭ توبەسى مەن قارسى جاتقان قابىرعاسىنىڭ ورتاسىن قوساتىن كەسىندى.(مەديانا)
5. شەڭبەردىڭ ەڭ ۇلكەن حورداسى (ديامەتر)
6. پاراللەلوگرامنىڭ ءبىر بۇرىشى 50˚ قالعان بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟
7. تراپەسيا تاباندارى 4سم جانە 6 سم. ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟
8. ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ، ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا. (بۇرىش)
9. كەز – كەلگەن ەكى نۇكتە ارقىلى نەنى جۇرگىزۋگە بولادى. (ءتۇزۋ)
10. قانداي تۇزۋلەردىڭ ورتاق نۇكتەسى جوق. (پاراللەل)
11. بارلىق قابىرعالارى تەڭ پاراللەلوگرامم.
12. arcsin (- 1/2) نەگە تەڭ؟
13. sin 45˚-نەگە تەڭ؟
14. ەكى نۇكتە ارقىلى نەشە ءتۇزۋ جۇرگىزۋگە بولادى؟ (1)
15. tgx فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى قالاي اتالادى؟
16. كوورديناتالىق جازىقتىقتا نەشە شيرەك بار؟ (4)
17. گەومەتريالىق كەڭىستىكتەگى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىمى.
18. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (180 گرادۋس)
ءىى ءبولىم «تىل-ونەر».
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەدى.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر – دەي كەلە، «تىل-ونەر» دەپ اتالاتىن ءىى بولىمدە جۇمباق، ماقال – ماتەل نە ولەڭ جولدارىنان ايتىلماي قالعان ءسوزدى تاۋىپ، ورىسشاعا، اعىلشىنعا اۋداراسىزدار. ءبىر تىلدە جاۋاپ بەرسە 10 ۇپاي، ەكى تىلدە جاۋاپ بەرسە 20 ۇپاي، ءۇش تىلدە جاۋاپ بەرسە 30 ۇپاي.
وسى بولىمنەن كەيىن ۇپايى از ەكى وقۋشى ويىنمەن قوش ايتىسادى.
1) كەز-كەلگەن ەكى نۇكتە ارقىلى نەنى جۇرگىزۋگە بولادى؟
(ءتۇزۋ-پرياموي-height)
2) ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا؟ (بۇرىش-ۋگول-corner)
3) ءبىر نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى.( ساۋلە-لۋچ – light)
4) تىك بۇرىشتان كىشى بۇرىش؟ (ءسۇيىر-وسترىي-sharp)
5) بىردەي ساندى بىرنەشە رەت كوبەيتۋدەن تۇرادى،
ەگەر ونىڭ ىقشامداساڭ قانداي اتاۋ بولادى؟ (دارەجە-ستەپەن-level)
6) ءبۇتىن سان، بولشەك ساندار
بارلىعى دا بار وندا.
بۇل قانداي سان ايتىڭدارشى،
وڭ، تەرىس ساندار، ءبارى سوندا.
(راسيونال ساندار
راسيونالنىە چيسلا
rational numbers)
ۇپايى از 2 وقۋشى شىعادى.
ءىىى ءبولىم. «دودا»
«ەڭ قيىنى جارىستىڭ «دودا» كەلدى،
مىقتىلارى قالىپتى جەڭسىن ەندى.
تەز جاۋاپ بەر ويلانىپ تۇرىپ قالماي
وسى ويىننان كورەمىز ەرەن ەردى»-دەي كەلە، سايىسىمىزدىڭ ءبولىمى «دودا» بولىمىنە كەلىپ جەتتىك. ەندى «دودا» بولىمىندە بىلىمدەرىڭىزدى ورتاعا سالۋعا مۇمكىندىكتەرىڭىز بار. بۇل بولىمدە 4 تاقىرىپ بەرىلەدى. ءاربىر وقۋشى كورسەتىلگەن ۇپايلار بويىنشا 1 تاقىرىپ تاڭدايدى. دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سول ۇپاي قوسىلادى.
1. لوگيكالىق ەسەپتەر:
• 20-ۇپاي. ساۋدا جاساۋ ءۇشىن 19 تەڭگە تولەۋ كەرەك. سەندە تەك قانا 3 تەڭگەلىك اقشالار ال ساتۋشىدا تەك 5 تەڭگەلىك اقشالار بار. اقشانى قالاي تولەيسىز؟
• 30-ۇپاي. ەكى بولمەدە 76 ادام بار. ءبىر بولمەدەن 30، ال ەكىنشى بولمەدەن 40 ادام شىققان سوڭ، بولمەلەردەگى ادام سانى بىردەي بولىپ قالدى. باستاپقىدا ءار بولمەدە نەشە ادام بولعان؟
• 40-ۇپاي. سىقىرلاعان اربا ۇستىندە كەلە جاتقان ەكى جولاۋشىنىڭ بىرەۋى جولدىڭ جارتىسىن وتكەندە جولدىڭ جارتىسى قالعانشا ۇيىقتايدى. جولاۋشى جولدىڭ قانشا بولىگىن ۇيىقتايدى؟
• 50-ۇپاي. ون-وننان اسىعى بار ءۇش بالا ءوزارا اسىق وينادى. ويىننان سوڭ ءبىرىنشىسى ەكىنشىسىنە قاراپ:
• قانشا اسىق ۇتتىق – دەيدى ول. ونشا كوپ ۇتقىزا قويماپپىن، سەگىز اسىعىم قالىپتى،- دەدى. وندا سەندەگى بارلىق اسىق مەنىڭ ۇتىپ العان اسىعىما تەڭ ەكەن،- دەيدى ءۇشىنشى بالا اسىقتارىن تۇگەندەپ تۇرىپ،
• ەڭ كوپ اسىقتان ۇتىلعان مەن بولدىم،- دەيدى مۇڭايىپ ءبىرىنشى بالا. ويىننان كەيىن كىمدە، نەشە اسىق؟
«ينتەللەكتۋالدى وليمپيادا ەسەپتەرى:
20-ۇپاي. ءۇش بالا 17 باۋىرساق جەدى. ەڭ كوپ جەگەنى تيمۋر. از دەگەندە تيمۋر نەشە باۋىرساق جەگەن؟
ا) 5 ب) 9 س) 7 د) 8
30-ۇپاي. وقۋشى كىتاپتىڭ 0، 3 بولىگىن، كەيىن تاعى دا 0، 1 بولىگىن وقىعانداعى كولەمى جارتى كىتاپتان 18 بەتكە كەم بولىپ شىقتى. كىتاپتا نەشە بەت بولعان؟
ا) 210 ب) 200 س) 190 د) 180
40-ۇپاي. ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى قابىرعاسىنىڭ ۇزىندىقتارى 5 جانە 1، ءۇشىنشى قابىرعاسى ناتۋرال سانمەن ورنەكتەلسە قانداي بولادى؟
ا) 4 ب) 5 س) 6 د) 3
50-ۇپاي. مەسوپوتاميادا ءبىزدىڭ ەرامىزعا دەيىنگى 2005 جىلدا ءبىر سانى-α، ون سانى – β، ال الپىس سانى-€ تاڭبالارىمەن بەلگىلەنەتىن. مىسالى، 22 سانى β β α α تۇرىندە جازىلاتىن. سوندا 124 سانى قالاي جازىلادى؟
ا) β €€ α α α α
ب) € € β β α α α α
س) € β β α α α α
د) € € α α α α
2. «گەومەتريا» ەسەپتەرى:
• 20-ۇپاي. كۆادراتتىڭ اۋدانى 49 سم2، ونىڭ پەريمەترى نەشەگە تەڭ؟
• 30-ۇپاي. 1ء-شى شارشىنىڭ اۋدانى 16م2، 2ء-شى شارشىنىڭ اۋدانى 4 ەسە ۇلكەن. 2ء-شى شارشىنىڭ پەريمەترىن تاپ.
• 40-ۇپاي. پاراللەل تۇزۋلەردى قيۋشىمەن قيعاندا پايدا بولعان بۇرىشتاردىڭ بىرەۋى 400 بولسا، قالعان بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟
• 50-ۇپاي. تەڭ ءبۇيىرلى ءۇشبۇرىشتىڭ تابانىنداعى بۇرىشىنىڭ سىرتقى بۇرىشى 1050 بولسا، تەڭبۇيىرلى ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟
4. ۆيكتورينالىق سۇراقتار:
• 20-ۇپاي. 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 0 بەرىلگەن سانداردىڭ نەسى كوپ: قوسىندىسى نەمەسە كوبەيتىندىسى مە؟
30-ۇپاي. 5 ادام كەزدەسىپ قالىپ بىر-بىرىمەن قول الىسىپ امانداستى. بارلىق قول الىسۋ سانى قانشا؟
• 40-ۇپاي. ءبىر سان ەكىنشى ساننان 4 ەسە كوپ، ال ولاردىڭ قوسىندىسى 20-عا تەڭ. وسى سانداردىڭ كىشى سانىن تاپ.
• 50-ۇپاي. داپتەر مەن قارىنداش 16 تەڭگە تۇرادى، قالامساپ پەن قارىنداش 32 تەڭگە تۇرادى، ال داپتەر مەن قالامساپ 44 تەڭگە تۇرادى. زاتتارعا قانشا تەڭگە تولەنگەن؟
ۇپاي از 2 ويىنشى ويىننان شىعارىلادى.
ءىۇ ءبولىم. «تاپقىرلىق»
بۇل جەرگە كەلمەيدى ەشكىم ەرمەك ءۇشىن،
ەسەپ – قيساپ، سان – سيفر تەرمەك ءۇشىن.
كورسەتىپ ەسەپتەردىڭ جولىن قالاي،
كەلدىم مەن ولاردى ايتىپ بەرمەك ءۇشىن - دەپ، ءبىزدىڭ ۇيدەگى قابىرعا ساعاتى قوڭىراۋلى، ول ءاربىر جارتى ساعاتتا 1 رەت، تولىق ساعات سايىن سول ۋاقىتتى كورسەتۋ سانىنا تەڭ قوڭىراۋ سوعادى. سوندا ول تاۋلىگىنە نەشە رەت قوڭىراۋ سوعادى؟
جاۋابى: (1+2+3+4+5+6+7+8+9+10+11+12)*2+24*2=204
ءۇ ءبولىم. «جورعا»
«جارىس زاڭى ەجەلدەن،
جەڭىمپازدى انىقتاۋ.
جەڭىمپاز بولۋ شارتى سول
ەڭبەكتەنۋ جالىقپاۋ»- دەي وتىرىپ، ويىنىمىزدىڭ «جورعا» ءۇ بولىمىندە ءاربىر ويىنشىعا جەكە-جەكە سۇراقتار قويىلادى، جىلدام، تەز جاۋاپ بەرۋى قاجەت. (ءار دۇرىس جاۋاپ 10 ۇپاي)
1. شەڭبەر بويىنداعى كەز – كەلگەن نۇكتەنى سەنترمەن قوساتىن كەسىندى.(راديۋس)
2. كوسينۋس قانداي فۋنكسيا. (جۇپ)
3. تانگەنس پەريودى. (پي)
4. تاڭبالارى ءار ءتۇرلى سانداردى كوبەيتىندىسى. (تەرىس سان)
5. 639 سانى 9-عا بولىنە مە؟ (ءيا)
6. قابىرعاسى 1-گە تەڭ كۆادراتتىڭ اۋدانى نەگە تەڭ؟ (1)
7. دالەلدەنەتىن تۇجىرىم نە دەپ اتالادى؟ (تەورەما)
8. باعىتتالعان كەسىندى. (ۆەكتور)
9. ءبىر نۇكتەدەن بىردەي قاشىقتىقتا جاتقان نۇكتەلەر جيىنى قالاي اتالادى؟ (شەڭبەر)
10. وح ءوسى قالاي اتالادى؟ (ابسيسسا)
1. شەڭبەر بويىنداعى ەكى نۇكتەنى قوساتىن جانە سەنتر ارقىلى وتەتىن كەسىندى. (ديامەتر)
2. كوبەيتىندىسى 1-گە تەڭ بولشەكتەر قانداي ساندار دەپ اتالادى؟ (ءوزارا كەرى)
3. 640 سانى 5-كە بولىنە مە؟ (ءيا)
4. كوسينۋس پەريودى. (2پي)
5. سينۋس قانداي فۋنكسيا؟ (تاق)
6. دالەلدەنبەيتىن تۇجىرىم نە دەپ اتالادى؟ (اكسيوما)
7. جازىڭقى بۇرىش شاماسى نەشەگە تەڭ؟ (180 گرادۋس)
8. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ ديامەترگە قاتىناسى نەشەگە تەڭ نە ءپي-دىڭ ءمانى نەشەگە تەڭ؟ (3، 14)
9. بيسسەكتريسالارى ءوزارا پەرپەنديكۋليار بولاتىن ءتورتبۇرىش. (شارشى، رومب)
10. وۋ ءوسى قالاي اتالادى؟ (ورديناتا)
6. تۋر شاپشاڭدىق تۋرى
قيىندىقتان ءسىرا دا ءبىز قاشپايمىز.
العىرلىقپەن تاپقىرلىقتى ۇشتايمىز.
قيالدارعا سامعاپ ۇشقان قۇستايمىز.
شەگىنبەيمىز جەڭىستەرگە باستايمىز - دەي وتىرىپ، جەڭىمپازدى انىقتاۋ ءۇشىن ءادىلقازى مۇشەلەرگە ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
كوڭىل ءبولىپ بۇل كەشكە،
كەلگەندەرگە كوپ راحمەت.
شىن سەزىنگەن كورەرمەنگە،
مىڭ راحمەت، مىڭ راحمەت!
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
1. وقۋشىلارعا ر. قوشقاربايەۆ تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، «تۋ تىككەن راقىمجان» ماتىنىمەن تانىستىرۋ. ۇلى وتان سوعىسى تۋرالى العان بىلىمدەرىن بەكىتۋ، ءماتىن بويىنشا جۇمىس جاساۋ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
-
تاقىرىبى: بەيىندى وقىتۋ - جەكە تۇلعانى دامىتۋ قۇرالى.
