حالىق ءداستۇرى – اسىل قازىنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حالىق ءداستۇرى – اسىل قازىنا
قۇندىلىعى: ۇلتتىق تاربيە
قاسيەتتەرى: ادامگەرشىلىك، يناباتتىلىق
7 سىنىپ
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ حالىق ءداستۇرى تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋ. ۇلتتىق سالت ءداستۇردى شىنايى ومىردە دارىپتەۋگە تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
بىلىمدىك: وقۋشىلارعا حالىق ءداستۇرىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى حالىق ءداستۇرىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، ونى قادىرلەپ، باعالاي بىلۋگە باۋلۋ.
1 شاتتىق شەڭبەرى
وقۋشىلار مۇعالىممەن بىرگە شەڭبەرگە تۇرىپ، ءبىر - بىرىمەن سالەمدەسەدى. «قازاقى داستارحانىم» ءانى ورىندالادى. «ۇلتتىق ويىندارعا» بايلانىستى الىپ وتىرىپ، وزىنە بەلگىلى سالت - ءداستۇردى اتاپ بەرەدى. ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن تىڭداپ، توپ بويىنشا ورىندارىنا وتىرادى.
بەينەفيلم «قازاقى ءداستۇر»
بەينەفيلم تۋرالى ويلارىڭىز بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبىن حابارلايدى.
قازاقى داستارقانىم
ءسوزىن جازعان ج. بورانبايەۆ
ءانىن جازعان م. ءىلياسوۆ
بۇگىنگى ەل ىشىندە
ءداستۇردى جالعاستىرعان.
تاتۋلىق بەلگىسى مە؟
جاعالاي مالداس قۇرعان.
قايىرماسى:
ەي، مەنىڭ اسقار تاۋىم!
قازاقى داستارقانىم.
ءوزىڭسىڭ ب ا ق - بەرەكەم،
اق قاينار باستاۋلارىم.
اناعا اق پەيىلدى
يىلسە كەلىن - بالاڭ.
ىقىلاس، ىزەت ەتكەن
سىيلاستىق ەلىن تابام.
قايىرماسى.
ءدام تاتار تالاي عاسىر،
ۇرپاقتار اباي بولسىن.
كىرلەتپەي تازا ۇستاسىن،
حالىقتىڭ شار ايناسىن!
قايىرماسى.
تولىقسىپ تۋعان ايىم،
ناۋرىزىم، اينالايىن.
ءوزىڭسىڭ ىرىس - قۇتىم،
قۋانىش، دۋمان - تويىم.
قايىرماسى.
2 بەينەفيلمگە بايلانىستى اڭگىمەلەسۋ
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ حالىقتىڭ ءومىر تاجىريبەسى، حالىق دانالىعى، ونىڭ ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن جيناقتاپ، ورتاعا سالۋى ءۇشىن ولارمەن اڭگىمەلەسۋ جۇرگىزەدى. اڭگىمەلەسۋ كەزىندە وقۋشىلارعا تومەندەگىدەي سۇراقتار قويىلادى:
• حالىقتىڭ ءومىر تاجىريبەسى ۇرپاقتان ۇرپاققا قالايشا جەتىپ وتىرعان؟
• حالىق دانالىعىنىڭ ماقسات - مۇددەسى نەدە؟
• حالىقتىق داستۇردەن قانداي ونەگە - ۇلگى الۋعا بولادى؟
• ءوزىڭ ءۇشىن ماڭىزى بار حالقىمىزدىڭ يگى داستۇرلەرى تۋرالى ايتىپ بەرىڭدەر.
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەستىرۋلەرىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانۋعا جاعداي جاسايدى. وقۋشىلار ساحنالىق كورىنىستى، بەينە ءتۇسىرىلىمدى، بەينەفراگمەنتتى، فوتوسۋرەتتەردى قاراپ شىعادى. اربىرەۋىنە جەكە جەكە توقتالىپ، تالداۋ جاسالادى.
ەلميرا ءمۇعالىم: وقۋشىلاردى تىڭداپ، سالت داستۇرلەرگە تولىعىراق توقتالۋ
ايجان ءمۇعالىم: «جەتىم كورسەڭ جەبەي ءجۇر دەمەكشى»، قازاق حالقىنىڭ قانىنا سىڭگەن بۇل ءداستۇر وسى كۇندەرى دە ساقتالعان. قايىرىمدىلىق، جومارتتىق - ءبىر ادامنىڭ ەكىنشى ادامعا نەمەسە ادامدار توبىنا قارىمتاسىز، مىندەتتەۋسىز قىزمەت قىلىپ، جاقسىلىق جاساۋعا شىن پەيىلدىلىگى، ناقتى ءىسى ارقىلى كورىنەتىن وتە جاقسى قاسيەتى.
جاڭا اقپارات
جاڭا اقپاراتتا ۇسىنىلعان ع. ءمۇستافيننىڭ ءداستۇر جايلى ايتقانىمەن تانىسۋ وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتە تۇسەدى.
ءار حالىقتىڭ وزىنشە ءداستۇرى بار. ءداستۇردىڭ دە جاقسى - جامانى بولادى. جامانى جولشىباي قالىپ قويادى، جاقسىسى عاسىردان عاسىرعا كەتە بارادى.
قازاق ءداستۇرى اتا - انانى، ۇلكەندى سىيلاۋعا باۋليدى. ۇلكەنگە سالەم بەرۋ، جول بەرۋ، الدىنان كولدەنەڭ كەسىپ وتپەۋ، قوناقتى قارسى الۋ، تورگە شىعارۋ، جاقسى قاباقپەن اتتاندىرىپ سالۋ، جولداس - جوراعا قايىرىمدى بولۋ سياقتى داستۇرلەر ءومىر بويى ەسكىرمەيدى.
حالىقتىق جاقسى داستۇرلەردى ەشبىر ۇلى ادام اتتاعان ەمەس، ءاربىر جاس ءداستۇردى قورعاۋشى، ورىنداۋشى ءارى دامىتۋشى بولعاي - اق.
ع. مۇستافين
ماتىنمەن جۇمىس (اۋديو ءماتىندى تىڭداۋ)
ماتىنمەن جۇمىس جۇرگىزۋ وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتىپ، ولاردىڭ وقۋ بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرا تۇسەدى. وقۋشىلار ساباق تاقىرىبىن اشاتىن اڭىز اڭگىمەنى وقىپ، سالت - ءداستۇردىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىنە كوزدەرىن جەتكىزەدى.
ءماتىننىڭ مازمۇنىن جەتە ءتۇسىنۋ ارقىلى وقۋشىلار اتا - بابامىزدىڭ اقىلگويلىگى مەن ۇتقىرلىعىنا ءتانتى بولادى. حالقىمىزدىڭ اتا سالتىن ادام بالاسىنىڭ عانا يگىلىگى ءۇشىن پايدالانىپ قويماستان، ونى قورشاعان ورتاعا قاتىستى قولدانۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ ءومىر سالتىن بەرىك ۇستانعانىنا كوز جەتكىزەدى. سونداي - اق حالىق اراسىندا كىم بولسا دا، اتاق - داڭقىنا، دارەجەسىنە قاراماستان، اتا سالتتان اتتاماۋ، ونى ساقتاپ، ءقادىر تۇتۋدىڭ ءمانى قانداي بولاتىنىن ماتىندەگى وقيعا دالەلدەي تۇسەدى. مۇنىڭ ءوزى بالالاردىڭ بويىندا حالىقتىق داستۇرگە دەگەن سىي - قۇرمەتتەرىن ارتتىرىپ، ماقتانىش سەزىمدەرىن تۋدىرادى، تەرەڭ وي سالادى.
اڭىز اڭگىمە
باياعىدا تاسى ورگە دومالاپ تۇرعان ءبىر حان جانىنا نوكەرلەرىن ەرتىپ، اڭ اۋلاۋعا شىعادى. ورمان كەزىپ، قىر اسىپ كەلە جاتسا، الدىنان ەكى كوزى بوتاداي مولدىرەگەن، ساۋىرى جەز قۇمانداي جىلت - جىلت ەتكەن سۇلۋ كيىك قاشا جونەلىپتى. حان ساداقتان وق اتىپ، كيىكتىڭ ارتقى اياعىن جارالايدى. ءبىر جاعى قۇلاما جار، ەكىنشى بۇيىردەن حان نوكەرلەرى قيقۋ سالىپ، قىسپاققا العاندا، جانى قىسىلعان بەيشارا كيىك جان دالباسامەن سونادايدان كوز تارتقان اقبوز ءۇيدىڭ اشىق تۇرعان ەسىگىنەن ىشكە قويىپ كەتىپتى. ءۇي يەلەرى جايىلعان داستارقاننان تۇسكى تاماق ءىشىپ وتىر ەكەن. ەسىكتەن ەنگەن كيىك جايۋلى داستارقاننان ءبىر - اق ىرعىپ، توردەگى كەرەگەگە تۇمسىعىن تىرەپ، سولىعىن باسا الماي تۇرىپ قالىپتى.
– شىعار كيىكتى! – دەپ داۋىستايدى حان ات ۇستىندە تۇرىپ، توردە تاماق ءىشىپ وتىرعان قارياعا. – بۇل تاۋ تاعىسىن تۇستىك جەردەن قۋالاپ كەلىپ، سەنىڭ ۇيىڭدە قولعا ءتۇسىرىپ تۇرمىن. مۇنىڭ مەنىڭ ولجام ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى جوق شىعار؟
سوندا قاريا:
– ءسوزىڭ ورىندى، حان يەم. كيىك سەنىڭ ولجاڭ ەكەنى دە راس. بۇل سورلى جانى قىسىلعان ساتتە مەنىڭ تورىمە شىعىپ كەتتى. ورتادا داستارقان جايۋلى جاتقانىن ءوزىڭ كورىپ تۇرسىڭ. اتا سالتىمىز بويىنشا، داستارقاندى اتتاپ وتە المايسىڭ. كوزدەرىنە قان تولىپ، ءبىر - بىرىنە ولەردەي جاۋىققان ەكى ادامدى تاتۋلاستىراردا داستارقان باسىنا الىپ كەلمەۋشى مە ەدى؟ ءتىپتى حان بولساڭ دا، داستۇردەن ۇلكەن ەمەسسىڭ. ال ءداستۇردى، قالىپتاسقان اتا سالتتى بۇزساڭ، قالىڭ ەلدىڭ تاباسىنا قالاسىڭ، جولىڭ بولمايدى، – دەپتى.
حان اتالى سوزدەن جەڭىلىپ، ات باسىن كەرى بۇرىپتى.
اڭىز اڭگىمەدەگى داستۇرگە نازار اۋدارىپ، ونى تالقىلاۋ. وقۋشىلار وزدەرى وقىعان اڭىز اڭگىمەلەردەن وسىعا ۇقساس مىسالدار كەلتىرەدى.
ايجان ءمۇعالىم: اتالى سوزدەرگە قۇلاق اسىپ، سالت داستۇرلەرىن ساقتاپ قانا ەمەس، قازاق حالقى قولونەرىن دە كەڭىنەن پايدالانعان. وسى تۋرالى مەن سەندەرگە ەرتەگى ايتىپ بەرەيىن. باياعىدا ءبىر حان بولىپتى، جانە ول حاننىڭ جالعىز ۇلى بولىپتى. سول ۇلى ءبىر كۇنى ساياتقا شىعىپ، الدىنا كەزدەسكەن اڭداردى قىرىپ جويىپ كەلە جاتقاندا ءبىر ۇكى ونىڭ بەتىنە شاپشىپ، 2 كوزىن ويىپ جىبەرەدى. سوقىر بولىپ كەلە جاتقان حان بالاسى جاردان قۇلاپ مەرت بولادى. سودان حان ىزدەۋ سالىپ، «كىمدە كىم ۇلىمنىڭ قازا بولعانىن ەستىرتەر بولسا، سونىڭ باسىن الامىن»- دەپ جارلىق بەرگەن سوڭ، ونىڭ ءولىمى تۋرالى ايتۋعا ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايدى. سوندا ءبىر ويۋشى ادام بولعان وقيعانىڭ جەلىسىن سيپاتتاپ، سىرماق سالادى دا ونى حاننىڭ الدىنا جايىپ سالادى. ول حان سىرماقتىڭ ويۋىن تارقاتىپ، ۇلىنىڭ بيىك-بيىك تاۋلاردان اسىپ، تەرەڭ سۋلاردان ءوتىپ، قالىڭ ورماندى ارالاپ، اڭداردى اياۋسىز قىرعانىن، بەتىنە ۇشىپ كەلگەن ۇكىنىڭ كوزىن ويىپ، سوقىر بولعانىن، جاردان قۇلاپ مەرت بولعانىن ءتۇسىنىپتى. بۇل جەردەن، بالالار، ويۋشىنىڭ اسقان شەبەرلىگىن بايقاۋعا بولادى. ال ەندى ءبىز دە قازاعىمىزدىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرىپ، ويۋلاردى سالىپ كورەيىك. الدارىڭدا جاتقان تاپسىرمالار بويىنشا Paint باعدارلاماسىندا ۇسىنىلعان ويۋلاردى سالىڭدار. سالىپ بولعان سوڭ ءار توپتان ءبىر وقۋشى سول سالعان ويۋى تۋرالى قىسقاشا ايتىپ بەرسىن. (كومپيۋتەردە تاپسىرمالار ورىنداۋ)
ەندى بالالار كومپيۋتەرلەرىڭدە، جۇمىس ستولىندا دايەك ءسوز دەگەن فايلدى اشىپ، دايەكسوزدەردى وقىپ، توپ ىشىندە تالقىلاپ، نەگىزدەپ بەرىڭدەر. 2 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
مەكتەپ: №5 ورتا مەكتەپ
ءمۇعالىمى: قۇدابايەۆا ا. ب.
حالىق ءداستۇرى – اسىل قازىنا جۇكتەۋ
قۇندىلىعى: ۇلتتىق تاربيە
قاسيەتتەرى: ادامگەرشىلىك، يناباتتىلىق
7 سىنىپ
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ حالىق ءداستۇرى تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋ. ۇلتتىق سالت ءداستۇردى شىنايى ومىردە دارىپتەۋگە تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
بىلىمدىك: وقۋشىلارعا حالىق ءداستۇرىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى حالىق ءداستۇرىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، ونى قادىرلەپ، باعالاي بىلۋگە باۋلۋ.
1 شاتتىق شەڭبەرى
وقۋشىلار مۇعالىممەن بىرگە شەڭبەرگە تۇرىپ، ءبىر - بىرىمەن سالەمدەسەدى. «قازاقى داستارحانىم» ءانى ورىندالادى. «ۇلتتىق ويىندارعا» بايلانىستى الىپ وتىرىپ، وزىنە بەلگىلى سالت - ءداستۇردى اتاپ بەرەدى. ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن تىڭداپ، توپ بويىنشا ورىندارىنا وتىرادى.
بەينەفيلم «قازاقى ءداستۇر»
بەينەفيلم تۋرالى ويلارىڭىز بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبىن حابارلايدى.
قازاقى داستارقانىم
ءسوزىن جازعان ج. بورانبايەۆ
ءانىن جازعان م. ءىلياسوۆ
بۇگىنگى ەل ىشىندە
ءداستۇردى جالعاستىرعان.
تاتۋلىق بەلگىسى مە؟
جاعالاي مالداس قۇرعان.
قايىرماسى:
ەي، مەنىڭ اسقار تاۋىم!
قازاقى داستارقانىم.
ءوزىڭسىڭ ب ا ق - بەرەكەم،
اق قاينار باستاۋلارىم.
اناعا اق پەيىلدى
يىلسە كەلىن - بالاڭ.
ىقىلاس، ىزەت ەتكەن
سىيلاستىق ەلىن تابام.
قايىرماسى.
ءدام تاتار تالاي عاسىر،
ۇرپاقتار اباي بولسىن.
كىرلەتپەي تازا ۇستاسىن،
حالىقتىڭ شار ايناسىن!
قايىرماسى.
تولىقسىپ تۋعان ايىم،
ناۋرىزىم، اينالايىن.
ءوزىڭسىڭ ىرىس - قۇتىم،
قۋانىش، دۋمان - تويىم.
قايىرماسى.
2 بەينەفيلمگە بايلانىستى اڭگىمەلەسۋ
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ حالىقتىڭ ءومىر تاجىريبەسى، حالىق دانالىعى، ونىڭ ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن جيناقتاپ، ورتاعا سالۋى ءۇشىن ولارمەن اڭگىمەلەسۋ جۇرگىزەدى. اڭگىمەلەسۋ كەزىندە وقۋشىلارعا تومەندەگىدەي سۇراقتار قويىلادى:
• حالىقتىڭ ءومىر تاجىريبەسى ۇرپاقتان ۇرپاققا قالايشا جەتىپ وتىرعان؟
• حالىق دانالىعىنىڭ ماقسات - مۇددەسى نەدە؟
• حالىقتىق داستۇردەن قانداي ونەگە - ۇلگى الۋعا بولادى؟
• ءوزىڭ ءۇشىن ماڭىزى بار حالقىمىزدىڭ يگى داستۇرلەرى تۋرالى ايتىپ بەرىڭدەر.
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەستىرۋلەرىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن كورنەكى قۇرالداردى پايدالانۋعا جاعداي جاسايدى. وقۋشىلار ساحنالىق كورىنىستى، بەينە ءتۇسىرىلىمدى، بەينەفراگمەنتتى، فوتوسۋرەتتەردى قاراپ شىعادى. اربىرەۋىنە جەكە جەكە توقتالىپ، تالداۋ جاسالادى.
ەلميرا ءمۇعالىم: وقۋشىلاردى تىڭداپ، سالت داستۇرلەرگە تولىعىراق توقتالۋ
ايجان ءمۇعالىم: «جەتىم كورسەڭ جەبەي ءجۇر دەمەكشى»، قازاق حالقىنىڭ قانىنا سىڭگەن بۇل ءداستۇر وسى كۇندەرى دە ساقتالعان. قايىرىمدىلىق، جومارتتىق - ءبىر ادامنىڭ ەكىنشى ادامعا نەمەسە ادامدار توبىنا قارىمتاسىز، مىندەتتەۋسىز قىزمەت قىلىپ، جاقسىلىق جاساۋعا شىن پەيىلدىلىگى، ناقتى ءىسى ارقىلى كورىنەتىن وتە جاقسى قاسيەتى.
جاڭا اقپارات
جاڭا اقپاراتتا ۇسىنىلعان ع. ءمۇستافيننىڭ ءداستۇر جايلى ايتقانىمەن تانىسۋ وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتە تۇسەدى.
ءار حالىقتىڭ وزىنشە ءداستۇرى بار. ءداستۇردىڭ دە جاقسى - جامانى بولادى. جامانى جولشىباي قالىپ قويادى، جاقسىسى عاسىردان عاسىرعا كەتە بارادى.
قازاق ءداستۇرى اتا - انانى، ۇلكەندى سىيلاۋعا باۋليدى. ۇلكەنگە سالەم بەرۋ، جول بەرۋ، الدىنان كولدەنەڭ كەسىپ وتپەۋ، قوناقتى قارسى الۋ، تورگە شىعارۋ، جاقسى قاباقپەن اتتاندىرىپ سالۋ، جولداس - جوراعا قايىرىمدى بولۋ سياقتى داستۇرلەر ءومىر بويى ەسكىرمەيدى.
حالىقتىق جاقسى داستۇرلەردى ەشبىر ۇلى ادام اتتاعان ەمەس، ءاربىر جاس ءداستۇردى قورعاۋشى، ورىنداۋشى ءارى دامىتۋشى بولعاي - اق.
ع. مۇستافين
ماتىنمەن جۇمىس (اۋديو ءماتىندى تىڭداۋ)
ماتىنمەن جۇمىس جۇرگىزۋ وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتىپ، ولاردىڭ وقۋ بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرا تۇسەدى. وقۋشىلار ساباق تاقىرىبىن اشاتىن اڭىز اڭگىمەنى وقىپ، سالت - ءداستۇردىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىنە كوزدەرىن جەتكىزەدى.
ءماتىننىڭ مازمۇنىن جەتە ءتۇسىنۋ ارقىلى وقۋشىلار اتا - بابامىزدىڭ اقىلگويلىگى مەن ۇتقىرلىعىنا ءتانتى بولادى. حالقىمىزدىڭ اتا سالتىن ادام بالاسىنىڭ عانا يگىلىگى ءۇشىن پايدالانىپ قويماستان، ونى قورشاعان ورتاعا قاتىستى قولدانۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ ءومىر سالتىن بەرىك ۇستانعانىنا كوز جەتكىزەدى. سونداي - اق حالىق اراسىندا كىم بولسا دا، اتاق - داڭقىنا، دارەجەسىنە قاراماستان، اتا سالتتان اتتاماۋ، ونى ساقتاپ، ءقادىر تۇتۋدىڭ ءمانى قانداي بولاتىنىن ماتىندەگى وقيعا دالەلدەي تۇسەدى. مۇنىڭ ءوزى بالالاردىڭ بويىندا حالىقتىق داستۇرگە دەگەن سىي - قۇرمەتتەرىن ارتتىرىپ، ماقتانىش سەزىمدەرىن تۋدىرادى، تەرەڭ وي سالادى.
اڭىز اڭگىمە
باياعىدا تاسى ورگە دومالاپ تۇرعان ءبىر حان جانىنا نوكەرلەرىن ەرتىپ، اڭ اۋلاۋعا شىعادى. ورمان كەزىپ، قىر اسىپ كەلە جاتسا، الدىنان ەكى كوزى بوتاداي مولدىرەگەن، ساۋىرى جەز قۇمانداي جىلت - جىلت ەتكەن سۇلۋ كيىك قاشا جونەلىپتى. حان ساداقتان وق اتىپ، كيىكتىڭ ارتقى اياعىن جارالايدى. ءبىر جاعى قۇلاما جار، ەكىنشى بۇيىردەن حان نوكەرلەرى قيقۋ سالىپ، قىسپاققا العاندا، جانى قىسىلعان بەيشارا كيىك جان دالباسامەن سونادايدان كوز تارتقان اقبوز ءۇيدىڭ اشىق تۇرعان ەسىگىنەن ىشكە قويىپ كەتىپتى. ءۇي يەلەرى جايىلعان داستارقاننان تۇسكى تاماق ءىشىپ وتىر ەكەن. ەسىكتەن ەنگەن كيىك جايۋلى داستارقاننان ءبىر - اق ىرعىپ، توردەگى كەرەگەگە تۇمسىعىن تىرەپ، سولىعىن باسا الماي تۇرىپ قالىپتى.
– شىعار كيىكتى! – دەپ داۋىستايدى حان ات ۇستىندە تۇرىپ، توردە تاماق ءىشىپ وتىرعان قارياعا. – بۇل تاۋ تاعىسىن تۇستىك جەردەن قۋالاپ كەلىپ، سەنىڭ ۇيىڭدە قولعا ءتۇسىرىپ تۇرمىن. مۇنىڭ مەنىڭ ولجام ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى جوق شىعار؟
سوندا قاريا:
– ءسوزىڭ ورىندى، حان يەم. كيىك سەنىڭ ولجاڭ ەكەنى دە راس. بۇل سورلى جانى قىسىلعان ساتتە مەنىڭ تورىمە شىعىپ كەتتى. ورتادا داستارقان جايۋلى جاتقانىن ءوزىڭ كورىپ تۇرسىڭ. اتا سالتىمىز بويىنشا، داستارقاندى اتتاپ وتە المايسىڭ. كوزدەرىنە قان تولىپ، ءبىر - بىرىنە ولەردەي جاۋىققان ەكى ادامدى تاتۋلاستىراردا داستارقان باسىنا الىپ كەلمەۋشى مە ەدى؟ ءتىپتى حان بولساڭ دا، داستۇردەن ۇلكەن ەمەسسىڭ. ال ءداستۇردى، قالىپتاسقان اتا سالتتى بۇزساڭ، قالىڭ ەلدىڭ تاباسىنا قالاسىڭ، جولىڭ بولمايدى، – دەپتى.
حان اتالى سوزدەن جەڭىلىپ، ات باسىن كەرى بۇرىپتى.
اڭىز اڭگىمەدەگى داستۇرگە نازار اۋدارىپ، ونى تالقىلاۋ. وقۋشىلار وزدەرى وقىعان اڭىز اڭگىمەلەردەن وسىعا ۇقساس مىسالدار كەلتىرەدى.
ايجان ءمۇعالىم: اتالى سوزدەرگە قۇلاق اسىپ، سالت داستۇرلەرىن ساقتاپ قانا ەمەس، قازاق حالقى قولونەرىن دە كەڭىنەن پايدالانعان. وسى تۋرالى مەن سەندەرگە ەرتەگى ايتىپ بەرەيىن. باياعىدا ءبىر حان بولىپتى، جانە ول حاننىڭ جالعىز ۇلى بولىپتى. سول ۇلى ءبىر كۇنى ساياتقا شىعىپ، الدىنا كەزدەسكەن اڭداردى قىرىپ جويىپ كەلە جاتقاندا ءبىر ۇكى ونىڭ بەتىنە شاپشىپ، 2 كوزىن ويىپ جىبەرەدى. سوقىر بولىپ كەلە جاتقان حان بالاسى جاردان قۇلاپ مەرت بولادى. سودان حان ىزدەۋ سالىپ، «كىمدە كىم ۇلىمنىڭ قازا بولعانىن ەستىرتەر بولسا، سونىڭ باسىن الامىن»- دەپ جارلىق بەرگەن سوڭ، ونىڭ ءولىمى تۋرالى ايتۋعا ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايدى. سوندا ءبىر ويۋشى ادام بولعان وقيعانىڭ جەلىسىن سيپاتتاپ، سىرماق سالادى دا ونى حاننىڭ الدىنا جايىپ سالادى. ول حان سىرماقتىڭ ويۋىن تارقاتىپ، ۇلىنىڭ بيىك-بيىك تاۋلاردان اسىپ، تەرەڭ سۋلاردان ءوتىپ، قالىڭ ورماندى ارالاپ، اڭداردى اياۋسىز قىرعانىن، بەتىنە ۇشىپ كەلگەن ۇكىنىڭ كوزىن ويىپ، سوقىر بولعانىن، جاردان قۇلاپ مەرت بولعانىن ءتۇسىنىپتى. بۇل جەردەن، بالالار، ويۋشىنىڭ اسقان شەبەرلىگىن بايقاۋعا بولادى. ال ەندى ءبىز دە قازاعىمىزدىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرىپ، ويۋلاردى سالىپ كورەيىك. الدارىڭدا جاتقان تاپسىرمالار بويىنشا Paint باعدارلاماسىندا ۇسىنىلعان ويۋلاردى سالىڭدار. سالىپ بولعان سوڭ ءار توپتان ءبىر وقۋشى سول سالعان ويۋى تۋرالى قىسقاشا ايتىپ بەرسىن. (كومپيۋتەردە تاپسىرمالار ورىنداۋ)
ەندى بالالار كومپيۋتەرلەرىڭدە، جۇمىس ستولىندا دايەك ءسوز دەگەن فايلدى اشىپ، دايەكسوزدەردى وقىپ، توپ ىشىندە تالقىلاپ، نەگىزدەپ بەرىڭدەر. 2 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
مەكتەپ: №5 ورتا مەكتەپ
ءمۇعالىمى: قۇدابايەۆا ا. ب.
حالىق ءداستۇرى – اسىل قازىنا جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ ارەكەتىن دامىتۋ جولدارى
