InfoHub Logo

حالىقارالىق ماركەتينگتىڭ ءرولى مەن ماڭىزى

ەكونوميكالىق جۇيەدە ورىن الىپ جاتقان وزگەرىستەر سىرتقى نارىقتاعى حالىقارالىق بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە ىقپال ەتۋدە. پوست كەڭەستىك مەملەكەتتەر كەڭىستىگى، سونىڭ ىشىندە وتاندىق ۇيىمدار ءۇشىن حالىقارالىق ماركەتينگتىڭ ءرولى مەن ماڭىزى ارتۋدا.  ينتەرناسيوناليزاسيانىڭ دامۋى مەن ءوندىرىستىڭ جاھاندانۋى، حالىقارالىق ساۋدا كولەمىنىڭ ۇلعايۋى، تىكەلەي ينۆەستيسيالاردىڭ ءوسۋى كومپانيالاردى باسقارۋداعى حالىقارالىق ماركەتينگتىڭ ءرولىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. وسىلايشا، XX عاسىردىڭ 90-جىلدارىندا حالىقارالىق ساۋدانىڭ دامۋ كورسەتكىشتەرى الەمدىك ءوندىرىستىڭ قارقىنىنان شامامەن 5 ەسەگە ارتىق بولسا، 1996 جىلعا قاراي الەمدىك تاۋارلى ساۋدا-ساتتىق كولەمى 1950 جىلمەن سالىستىرعاندا 16 ەسەگە وسكەن، وسى كەزەندەگى جيۋ 5،5 ەسەگە ارتقان. الەمدىك ساۋدا-ساتتىقتىڭ قارقىندى دامۋى حالىقارالىق ماركەتينگ ءرولىنىڭ ساپالى وزگەرىسىنە الىپ كەلىپ، قازىرگى كەزەڭنىڭ نەگىزگى ماركەتينگ ءتۇرى رەتىندە ونىڭ باعاسىن ەسىرۋدە.

بۇكىل الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋىنىڭ بۇگىنگى كەزەڭىندە ۇلتتىق ەكونوميكالاردىڭ جيىنتىعى، سونداي-اق ولاردىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇرعىدا ءوزارا ارەكەتتەسۋى مۇلدەم وزگە ۇعىم قالىپتاستىرادى. عالامنىڭ بارلىق ەلدەرىنىڭ جاھاندانۋ ءۇردىسى اردەڭگەيلى جاۋلاپ العانىن ەسكەرسەك، اڭگىمە راسىندا دا ماڭىزدى قۇبىلىستار جايىندا بولىپ وتىر: ەكونوميكانىڭ ينتەرناسيوناليزاسياسى، حالىقارالىق شارۋاشىلىق قاتىناستاردىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسىنىڭ دامۋى، مەملەكەت قىزمەتىنىڭ ەلسىزدەنۋى مەن وزگەرۋى، ترانسۇلتتىق كورپوراسيالاردىڭ بەلسەندى قىزمەتى جانە ت.س.س. 1997 جىلى «جاھاندانۋ وبسەرۆاتورياسى» (جاھاندانۋدىڭ نەگىزگى ورتالىقتارىن باقىلاۋشى فرانسياداعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم) «شارۋاشىلىق جىلدى» تالداي وتىرىپ، كەلەسىدەي قورىتىندى جاسادى: تۇك-پەن باقىلاناتىن الەمدىك ءوندىرىستىڭ جالپى كولەمى 51% قۇراعان، ياعني ءوندىرىس قاراماعىندا تەك 49% قالعان. قۇلدىراۋ مىڭجىلدىق اۋىسقانعا دەيىن ورىن العان. ءبىراق جاھاندانۋ بەلگىلەرى بۇدان ەرتەرەك ورىن العاندىعىن قاراستىراتىن تاعى ءبىر كوزقاراس بار. بۇل كوزقاراستىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارىن قوزعاماي-اق، XX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى ءوندىرىستىڭ ينتەرناسيوناليزاسياسىن قالىپتاستىرعان، ءبىرىڭعاي الەمدىك شارۋاشىلىق جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا نەگىز بولعان ۇلتتىق ەكونوميكالاردىڭ كۇشەيۋىمەن سيپاتتالعانىن ايقىنداي كەتسەك دەيمىز. بۇل كەزەڭدە كوپتەگەن ەلدەر ينتەگراسيالىق اتانعان ءوندىرىستىڭ حالىقارالىق قوعامدانۋىنىڭ جاڭا تيپىنە كوشە باستاعان. بۇنداي قادام، الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋىنىڭ قارقىنىمەن شارتتالدى، ونىڭ نەگىزىندە وزەكتى ماسەلەلەر تۋىندادى جانە ولاردى مەملەكەتتەر جەكە دارا نەمەسە حالىقارالىق ەڭبەك ءبولىنىسىنىڭ ەسكى جۇيەسى نەگىزىندە شەشە المايدى.

جاھاندانۋ فەنومەنى — وقۋلىقتىڭ بۇل تاراۋ شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتۋى ارنايى زەرتتەۋدىڭ ءپانى ەكەندىگىن تۇسىنە وتىرىپ، ءوسىپ كەلە جاتقان بۇكىل الەمدىك ەكونوميكالىق جۇيەنىڭ جاھاندانۋى XX عاسىردىڭ سوڭعى ونجىلدىعىندا ايقىنىراق كورىنگەن تەرەڭ وزگەرىستەرىنىڭ تابيعاتىن راسيونالدى ۇعىنۋدى تالاپ ەتەتىندىگىن ۇعا وتىرىپ، وزىندىك دامۋدىڭ ماكروەكونوميكالىق سىلتەۋىشتەرىن دۇرىس تاڭداۋ ماقساتىندا ءبۇل ۇردىستەردى زەرتتەۋ كەز كەلگەن ەل ءۇشىن اسا ماڭىزدى دەمەكپىز. الەمدىك ەكونوميكادا ورىن الىپ جاتقان سەرپىندى وزگەرىستەر دامىعان جانە دامۋشى ەلدەرگە، سونداي-اق جاڭا قالىپتاسىپ جاتقان نارىقتارعا ءتان. ادەتتە، ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋ ۇعىمى استارىندا تاۋار اعىمدارىنىڭ، ينۆەستيسيالار، نەسيەلەر، اقپاراتتار، يدەيالار مەن ادام ايىرباسى قارقىنىنىڭ ۇلعايۋى، سونداي-اق ولاردىڭ تارالۋىنىڭ گەوگرافيالىق كەڭەيۋى تۇسىندىرىلەدى.

ۇلتتىق ەكونوميكا ءوزارا تاۋەلدى بولعان كەزدە، بۇل اعىمداردىڭ ەنۋىنىڭ جىلدامدىعى، ينتەنسيۆتىلىگى جانە تەرەڭدەۋى دەڭگەيىنە دەيىن وسەدى. ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ ەلەمەنتتەرى (ۇلتتىق وندىرۋشىلەر، تۇتىنۋشىلار، قارجىلىق جانە وزگە ينستيتۋتتار) تىكەلەي الەمدىك ەكونوميكالىق كەڭىستىكتە ينتەگراسيالانادى. ناتيجەسىندە، ۇلتتىق وندىرۋشىلەردىڭ شەتەلدىك تۇتىنۋشىلارمەن بايلانىسى نىعايا تۇسەدى. ەگەر بۇرىن ۇلتتىق ەكونوميكالاردىڭ ارەكەتتەسۋىنىڭ ساندىق ۇلعايۋى تاۋار، كاپيتال جانە ينۆەستيسيا اعىمدارى كولەمدەرىنىڭ ارتۋى تۇرىندە كورىنگەن بولسا، بۇگىندە ولاردىڭ ارەكەتتەسۋىنىڭ ساپالىق وزگەرىسى ورىن الۋدا. ءبىز قۇرامىنا ەنەتىن، جاھاندى شارۋاشىلىقتىڭ ساپالى كەزەڭىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن قاراستىرساق:

1)  اشىق ەكونوميكا، كەز كەلگەن ەلدىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقپەن ارەكەتتەسۋىندەگى باستى پرينسيپ، سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتتىڭ بەلسەندى ليبەراليزاسياسى كەزىندەگى الەمدىك ساۋدانىڭ كەڭەيتىلۋى.
2)  بولەك توپتاعى مەملەكەتتەر ەكونوميكاسىنا ينتەگراسيالىق تۇردە اسەر ەتەتىن ايماقتىق ءقۇرىلىمداردى قالىپتاستىرۋ، ەلدەر اراسىنداعى شارۋاشىلىق سەرىكتەستىكتى رەتتەۋدىڭ ايتارلىقتاي سەنىمدى جانە ءتيىمدى مەحانيزمدەرىن قولدانۋ.
3)  حالىقارالىق ينۆەستيسيالىق جانە ساۋدا-ساتتىق ساياساتتا ايقىنداۋشى رولگە يە بولىپ كەلە جاتقان تۇك-دىڭ پايدا بولۋى مەن كەڭ ەتەك الۋى.
4)  ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋشى، بولەك ەلدەر مەن ايماقتاردىڭ نارىقتارىنىڭ تىعىز بايلانىسىن قامتاماسىز ەتەتىن تەحنولوگيالار مەن تەحنيكالاردىڭ، ينفورماتيكانىڭ قارقىندى دامۋى.
5)  بۇكىل الەمدىك ەكونوميكا مەن ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ قالىپتى جانە بالانستى دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسىن قۇرۋ (بۇۇ، حۆق، بۇكىلەلەمدىك بانك، دسۇ جانە ت.ب.).
6)  حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ قابىلداعان ەرەجەلەرى مەن تارتىبىندەگى ەڭبەك كۇشى، كاپيتال مەن تەحنولوگيانىڭ ەلارالىق ميگراسياسىنا نەگىزدەلگەن حالىقارالىق ساۋدا-ساتتىق جۇيەسىن قۇرۋ.
7) سىرتقى ساۋدا جانە حالىقارالىق ءوندىرىس فاكتورلارىنىڭ ينتەگراسيالىق ورىن اۋىسۋىنا تىكەلەي بايلانىسى جوق ورتاق قارجىلىق سالا قۇرۋ.

كورسەتىلگەن ۇردىستەردىڭ بەلسەندى جۇزەگە اسۋى نەگىزىندەگى وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا بۇكىل الەمدىك شارۋاشىلىقتىڭ جاھاندانۋىنىڭ بۇگىنگى كەزەڭى تۋىندادى. ناتيجەسىندە، ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ جاڭا ساپالى دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتەتىن الەمدىك ترانسۇلتتىق كاپيتال مەن جاڭا تەحنولوگيالار نارىعىنىڭ ءارى قاراي دامۋى ءبىرىڭعاي ءبۇتىن كەڭىستىكتىڭ پايدا بولۋىنا الىپ كەلدى. جاھاندانۋدىڭ كۇشتى فاكتورلارىنىڭ قاتارىنا، بۇرىنعى كوممۋنيستىك جانە سوسياليستىك رەجيمدەگى ءۇشىنشى الەم ەلدەرىنىڭ كوپشىلىك دامۋىنىڭ ەسكى مودەلىنەن باس تارتۋى جاتادى. جاھاندانۋدىڭ الەمدىك ەكونوميكاعا اسەر ەتۋ ءۇردىسىن ءداستۇرلى ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر ارقىلى باقىلايمىز. ءبىراق ءبىز، بۇل اسەردىڭ ءاناليزىن جاڭا زاماننىڭ ماڭىزدى مازمۇندىق قۇبىلىستارى ارقىلى جۇرگىزۋدى ماندىرەك دەپ ەسەپتەيمىز.

اقپاراتتىق جانە تەحنولوگيالىق توڭكەرىستەر جاڭا ەكونوميكانىڭ كاتاليزاتورىنا اينالىپ، وعان جاھاندى سيپات بەرە ءتۇستى. اقپاراتتىق توڭكەرىس كومپيۋتەر پايدا بولعان كەزدەن باستاۋ السا، ال ونىڭ بۇگىنگى كەزەڭى ينتەرنەت تەحنولوگياسىنىڭ قالىپتاسۋىنان باستاما الادى. اقپاراتتىق توڭكەرىس قارجىلىق ەكونوميكالىق ترانزاكسيانىڭ جۇرگىزىلۋىن ساپالىق جەنە ساندىق تۇردە وزگەرتە وتىرىپ، تەحنيكالىق اقپاراتتار، يننوۆاسيالار مەن نوۋ-حاۋلاردىڭ اشىقتىلىعىن قامتاماسىز ەتتى. راسىندادا، ەلەكترونيكا، كيبەرنەتيكانىڭ دامۋى مەن عارىشتىق بايلانىس سەرىكتەر سانىنىڭ ءوسۋى تەلەكوممۋنيكاسيا قۇرالدارىنىڭ توڭكەرىسىنە الىپ كەلدى. 1910 جىلى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا 7 ملن. تەلەفون بولسا، 1950 جىلى ولاردىڭ سانى — 51 ملن. دەيىن ءوسىپ، ال XX عاسىردىڭ سوڭىندا — 100 ملن. جەتتى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

ماركەتينگ: وقۋلىق/جالپى رەداكسياسىن باسقارعان: ءا.ءا. ابىشيەۆ، ۆ.ۆ. گەراسيمەنكو، س.ا. كالەنوۆا. — الماتى: ەكونوميكا، 2014. — 616 ب. مالىمەت وقۋلىقتىڭ 513ء-شى بەتىنەن الىندى.

---