حاقنازار حان
تاقىرىبى: حاقنازار حان
قازاقستان تاريحى 7 سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاق مەملەكەتىنىڭ تۇسىنداعى ساياسي الەۋمەتتىك جاعدايى، مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى تۋرالى بايانداي كەلىپ، وقۋشىلاردى ءوز حالقىنىڭ تاريحىن تولىق مەڭگەرۋگە ىقپال ەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساۋعا، ءوز ويىن ەركىن، اشىق ايتۋعا داعدىلاندىرۋ
تاربيەلىك: ءوز ەلىن، جەرىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ، ۇلى حاننىڭ ۇلى ىستەرىنەن ۇلگى الۋعا ناسيحاتتاۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اشىق ساباق
ءادىسى: توپپەن جۇمىس، سايىس، بايانداۋ
كورنەكىلىگى: كارتا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۆاتمان، ستيكەر، پلاكات، كەستە.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
ا. كونۆەرت سۇراقتارى مەن تاپسىرمالارى
1 - كونۆەرت:
قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان كىمدەر؟
قاسىم حان تۇسىندا قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولعان قالا؟
2 - كونۆەرت:
جانىبەك پەن كەرەي قاي حاندىقتان ءبولىنىپ شىقتى؟
قاسىم حان كىمنىڭ بالاسى؟
3 - كونۆەرت:
جانىبەك پەن كەرەي العاش وردا تىككەن جەر:
قاسىم حاننىڭ زاڭدار جيناعى قالاي اتالادى؟
ۆ. سايكەستەندىرۋ تەستى:
1. كەرەي مەن جانىبەك
2. م. ح. دۋلاتي
3. قاسىم
4. ءابىلحايىر
5. ەسەن - بۇعا
6. باراق
1 العاشقى قازاق بيلەۋشىلەرى قاي حاندىقتان ءبولىنىپ شىقتى؟
2 قاي حاننىڭ تۇسىندا قازاق حالقىنىڭ سانى 1 ملن - عا جەتتى؟
3 قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى ورتا عاسىرلاردا قانداي تاريحشى جازعان؟
4 موعولدىڭ قانداي حانى كوشىپ كەلگەن ەكى سۇلتاندى ءوز جەرىنە قونىستاندىردى؟
5 جانىبەك كىمنىڭ بالاسى؟
6 قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كىم؟
تەكسەرۋ كiلتi:
1. ءابىلقايىر3. م. ح. دۋلاتي5. باراق
2. قاسىم حان4. ەسەن - بۇعا6. كەرەي مەن جانىبەك
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. حاقنازار حان ومىرىنە سيپاتتاما:
ءىى. حاقنازار حاننىڭ ىشكى - سىرتقى ساياساتتارى:
ءىىى. قازاق - وزبەك قارىم – قاتىناستارى:
I. حاقنازار حان — (1538 — 1580جج) بيلىك قۇرعان. قاسىم حاننىڭ بالاسى حاقنازار (اقنازار) حان تۇسىندا قازاق حاندىعى قايتا بىرىگىپ دامي ءتۇستى. حاقنازار قازاق حاندىعىن 42 جىل بيلەدى. قازاق حاندىعىنىڭ 300 جىلدىق تاريحىندا حاقنازارداي ۇزاق جىل ەل بيلەگەن حان بولعان ەمەس. ول ەل باسقارۋ، قيىن - قىستاۋ، اسكەري - ساياسي ىستەرى جاعىندا قاجىرلى دا قابىلەتتى قايراتكەر بولدى. ونىڭ ۇستىنە اسا كۇردەلى سىرتقى جاعدايلاردا ديپلوماتيالىق دارىنى مول مايتالمان ەكەندىگىن كورسەتتى.
قاسىم حان قايتىس بولعاننان كەيىن قازاق حاندىعىنداعى داعدارىس ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلادى. سەبەبى حاندىقتىڭ ىشىندەگى تالاس - تارتىستار مەن سىرتقى فەودالدىق سوعىستاردىڭ اۋىرتپالىعى قازاق حاندىعىن ءبىرشاما السىرەتەدى، قۇلدىراي باستايدى. قاسىم حان قايتىس بولعاننان كەيىن تاققا:
ماماش (1518 - 1523 جج)
تاقىر (1523 - 1533جج)
بۇيداش (1533 - 1534جج) سىندى حاندار وتىرادى. بۇل حاندار تۇسىندا قازاق حاندىعى ىشكى - سىرتقى تالاس تارتىس ناتيجەسىندە حاندىقتىڭ جاعدايى تومەندەپ كەتەدى. وسىنداي ساياسي جاعىنان ىدىراي باستاعان حاندىقتى بىرىكتىرىپ، ولاردى ايماقتىق جاعىنان ۇلعايتۋعا، قازاق حاندىعىنىڭ حالىقارالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا قاسىم حاننىڭ بالاسى حاقنازار حان زور ۇلەس قوستى.
II. حاقنازار حاننىڭ ساياساتى
ىشكى ساياساتى حاقنازار حان قازاق حاندىعى جەرلەرىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مەن اينالىستى. باتىستا نوعاي ورداسىمەن، وڭتۇستىگىندە ورتا ازيا حالىقتارىمەن، سولتۇستىگىندە شايباني اۋلەتىمەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن قارىم - قاتىناس ورناتتى. اكەسى قاسىم حاننىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن العان. ەل باسقارۋدا سابىرلىلىق تانىتىپ، مەملەكەتتىڭ پايداسى ءۇشىن دۇرىس شەشىمدەر قابىلداپ وتىرعان. حاقنازار بيلىك ەتكەن كەزدە قازاق حاندىعىنىڭ قۋاتى ءوسىپ، ساياسي ورلەۋى ارتا تۇسكەن.
سىرتقى ساياساتى
حاقنازار حان سىرتقى ساياساتتا موعول حاندىعىمەن، نوعاي ورداسىمەن ورىس مەملەكەتىمەن بەيبىت قارىم - قاتىناس جاساۋدى ءوزىنىڭ باستى مىندەتى سانادى. موعول حاندىعىمەن جەتىسۋ - ىستىقكول اۋماعىنداعى جەرلەر ءۇشىن كۇرەس حVI عاسىردىڭ 50 - 60 جىلدارىندا بولدى. بۇل حاندىققا قارسى كۇرەستە حاقنازار قازاق - قىرعىز وداعىن پايدالاندى. سوعىس قازاقتار ءۇشىن ءساتسىز اياقتالدى. موعولستان حانى ابد - ار راشيد مۇراگەرلەرى تۇسىندا دا سوعىس قيمىلدارى سايابىرلامادى.
III. قازاق – وزبەك حاندىقتارىنىڭ قارىم - قاتىناستارى.
XVI عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قازاق حاندىعىمەن كورشىلەس وتىرعان ءسىبىر حاندىعى مەن موعولستان بيلەۋشىلەرىنىڭ قازاقتارعا قارسى شاپقىنشىلى جورىقتارى جيىلەپ كەتتى. بۇل جاعدايدى دۇرىس تۇسىنگەن حاقنازار حان حاندىقتىڭ سىرتقى ساياساتىن وزگەرتتى. ەرتەدەن جاۋلاسىپ كەلە جاتقان شايباني اۋلەتىمەن قاتىناس ورناتۋعا ۇمتىلدى. ءسويتىپ، بۇحار حانى ءىى ابدالاح پەن قازاق حان حاقنازار حان «دوس بولىپ، ءوزارا كومەكتەسۋ جونىندە انت بەرىسكەن شارت» جاساستى. ناتيجەسىندە سوعىس قيمىلدارى توقتاپ، بەيبىتشىلىك ورنادى.
1570 جىلى وزبەك حانى ابدالاح پەن تاشەنت ماڭىن بيلەۋشى بابا سۇلتان اراسىندا بيلىك ءۇشىن تارتىس باستالدى. حاقنازار بۇل تالاستى پايدالانىپ، ولاردى السىرەتۋ ءۇشىن جاسىرىن تۇردە ەكەۋىندە قولدايدى. ءوزىن قولداعانى ءۇشىن ابدالاح حان تۇركىستان ايماعىنداعى بىرنەشە قالالاردى سىيعا بەرەدى. بابا سۇلتاندا ءوزىن قولداعانى ءۇشىن تۇركىستان، ساۋران قالالارىن قازاق حانىنا تارتۋ ەتەدى. الايدا 1580 جىلى قازاق سۇلتاندارىنىڭ ابدالاح حاندى جاقتاماق بولعان ارەكەتتەرىن بابا سۇلتان سەزىپ قالىپ، جانسىزدارىن جىبەرەدى. حاقنازاردى جانە جانىنداعى سۇلتاندارىن تەگىس ولتىرەدى.
پروبلەمالىق سۇراقتار قويۋ:
حاقنازار حان اكەسى قاسىم حاننىڭ ساياساتىن ودان ءارى جالعاستىردى ما، الدە باسقا باعىت ۇستاندى ما؟
حاقنازار حان تۇسىندا قازاق جەرلەرى بىرىكتىرۋ تولىق اياقتالدى ما؟
حاقنازار حان تۇسىندا قازاق حاندىعى قانداي دارەجەگە جەتتى؟
ءىV. بەكىتۋ
«تاريحي ماتەماتيكا» ويىنى:
1. 728*2+9=
2. 846*2+154=
3. 479+2200/2=
4. 1003 =
5. 3800/2+91=
جاۋابى:
1. 1465 - قازاق حاندىعى قۇرىلدى
2. 1538 - حاقنازار حان بولىپ سايلاندى
3. 1579 - ابدالاح پەن بابا سۇلتان اراسىنداعى بيلىك ءۇشىن تالاس باستالدى.
4. 1000000 - قاسىم حاننىڭ تۇسىنداعى قازاق حالقىنىڭ سانى
5. 1991 - قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىز مەملەكەت بولدى
V. باعالاۋ: «بلوب اعاشى»
VI. ۇيگە تاپسىرما:
• §39 مازمۇنداۋ؛
• حاقنازار حاننىڭ قازاق حاندىعىن بيلەۋىنىڭ قورىتىندىسى تۋرالى داپتەرگە جازىپ كەلۋ؛
قازاقستان تاريحى 7 سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاق مەملەكەتىنىڭ تۇسىنداعى ساياسي الەۋمەتتىك جاعدايى، مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى تۋرالى بايانداي كەلىپ، وقۋشىلاردى ءوز حالقىنىڭ تاريحىن تولىق مەڭگەرۋگە ىقپال ەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساۋعا، ءوز ويىن ەركىن، اشىق ايتۋعا داعدىلاندىرۋ
تاربيەلىك: ءوز ەلىن، جەرىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ، ۇلى حاننىڭ ۇلى ىستەرىنەن ۇلگى الۋعا ناسيحاتتاۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اشىق ساباق
ءادىسى: توپپەن جۇمىس، سايىس، بايانداۋ
كورنەكىلىگى: كارتا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۆاتمان، ستيكەر، پلاكات، كەستە.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
ا. كونۆەرت سۇراقتارى مەن تاپسىرمالارى
1 - كونۆەرت:
قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان كىمدەر؟
قاسىم حان تۇسىندا قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولعان قالا؟
2 - كونۆەرت:
جانىبەك پەن كەرەي قاي حاندىقتان ءبولىنىپ شىقتى؟
قاسىم حان كىمنىڭ بالاسى؟
3 - كونۆەرت:
جانىبەك پەن كەرەي العاش وردا تىككەن جەر:
قاسىم حاننىڭ زاڭدار جيناعى قالاي اتالادى؟
ۆ. سايكەستەندىرۋ تەستى:
1. كەرەي مەن جانىبەك
2. م. ح. دۋلاتي
3. قاسىم
4. ءابىلحايىر
5. ەسەن - بۇعا
6. باراق
1 العاشقى قازاق بيلەۋشىلەرى قاي حاندىقتان ءبولىنىپ شىقتى؟
2 قاي حاننىڭ تۇسىندا قازاق حالقىنىڭ سانى 1 ملن - عا جەتتى؟
3 قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى ورتا عاسىرلاردا قانداي تاريحشى جازعان؟
4 موعولدىڭ قانداي حانى كوشىپ كەلگەن ەكى سۇلتاندى ءوز جەرىنە قونىستاندىردى؟
5 جانىبەك كىمنىڭ بالاسى؟
6 قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كىم؟
تەكسەرۋ كiلتi:
1. ءابىلقايىر3. م. ح. دۋلاتي5. باراق
2. قاسىم حان4. ەسەن - بۇعا6. كەرەي مەن جانىبەك
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. حاقنازار حان ومىرىنە سيپاتتاما:
ءىى. حاقنازار حاننىڭ ىشكى - سىرتقى ساياساتتارى:
ءىىى. قازاق - وزبەك قارىم – قاتىناستارى:
I. حاقنازار حان — (1538 — 1580جج) بيلىك قۇرعان. قاسىم حاننىڭ بالاسى حاقنازار (اقنازار) حان تۇسىندا قازاق حاندىعى قايتا بىرىگىپ دامي ءتۇستى. حاقنازار قازاق حاندىعىن 42 جىل بيلەدى. قازاق حاندىعىنىڭ 300 جىلدىق تاريحىندا حاقنازارداي ۇزاق جىل ەل بيلەگەن حان بولعان ەمەس. ول ەل باسقارۋ، قيىن - قىستاۋ، اسكەري - ساياسي ىستەرى جاعىندا قاجىرلى دا قابىلەتتى قايراتكەر بولدى. ونىڭ ۇستىنە اسا كۇردەلى سىرتقى جاعدايلاردا ديپلوماتيالىق دارىنى مول مايتالمان ەكەندىگىن كورسەتتى.
قاسىم حان قايتىس بولعاننان كەيىن قازاق حاندىعىنداعى داعدارىس ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلادى. سەبەبى حاندىقتىڭ ىشىندەگى تالاس - تارتىستار مەن سىرتقى فەودالدىق سوعىستاردىڭ اۋىرتپالىعى قازاق حاندىعىن ءبىرشاما السىرەتەدى، قۇلدىراي باستايدى. قاسىم حان قايتىس بولعاننان كەيىن تاققا:
ماماش (1518 - 1523 جج)
تاقىر (1523 - 1533جج)
بۇيداش (1533 - 1534جج) سىندى حاندار وتىرادى. بۇل حاندار تۇسىندا قازاق حاندىعى ىشكى - سىرتقى تالاس تارتىس ناتيجەسىندە حاندىقتىڭ جاعدايى تومەندەپ كەتەدى. وسىنداي ساياسي جاعىنان ىدىراي باستاعان حاندىقتى بىرىكتىرىپ، ولاردى ايماقتىق جاعىنان ۇلعايتۋعا، قازاق حاندىعىنىڭ حالىقارالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا قاسىم حاننىڭ بالاسى حاقنازار حان زور ۇلەس قوستى.
II. حاقنازار حاننىڭ ساياساتى
ىشكى ساياساتى حاقنازار حان قازاق حاندىعى جەرلەرىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مەن اينالىستى. باتىستا نوعاي ورداسىمەن، وڭتۇستىگىندە ورتا ازيا حالىقتارىمەن، سولتۇستىگىندە شايباني اۋلەتىمەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن قارىم - قاتىناس ورناتتى. اكەسى قاسىم حاننىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن العان. ەل باسقارۋدا سابىرلىلىق تانىتىپ، مەملەكەتتىڭ پايداسى ءۇشىن دۇرىس شەشىمدەر قابىلداپ وتىرعان. حاقنازار بيلىك ەتكەن كەزدە قازاق حاندىعىنىڭ قۋاتى ءوسىپ، ساياسي ورلەۋى ارتا تۇسكەن.
سىرتقى ساياساتى
حاقنازار حان سىرتقى ساياساتتا موعول حاندىعىمەن، نوعاي ورداسىمەن ورىس مەملەكەتىمەن بەيبىت قارىم - قاتىناس جاساۋدى ءوزىنىڭ باستى مىندەتى سانادى. موعول حاندىعىمەن جەتىسۋ - ىستىقكول اۋماعىنداعى جەرلەر ءۇشىن كۇرەس حVI عاسىردىڭ 50 - 60 جىلدارىندا بولدى. بۇل حاندىققا قارسى كۇرەستە حاقنازار قازاق - قىرعىز وداعىن پايدالاندى. سوعىس قازاقتار ءۇشىن ءساتسىز اياقتالدى. موعولستان حانى ابد - ار راشيد مۇراگەرلەرى تۇسىندا دا سوعىس قيمىلدارى سايابىرلامادى.
III. قازاق – وزبەك حاندىقتارىنىڭ قارىم - قاتىناستارى.
XVI عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قازاق حاندىعىمەن كورشىلەس وتىرعان ءسىبىر حاندىعى مەن موعولستان بيلەۋشىلەرىنىڭ قازاقتارعا قارسى شاپقىنشىلى جورىقتارى جيىلەپ كەتتى. بۇل جاعدايدى دۇرىس تۇسىنگەن حاقنازار حان حاندىقتىڭ سىرتقى ساياساتىن وزگەرتتى. ەرتەدەن جاۋلاسىپ كەلە جاتقان شايباني اۋلەتىمەن قاتىناس ورناتۋعا ۇمتىلدى. ءسويتىپ، بۇحار حانى ءىى ابدالاح پەن قازاق حان حاقنازار حان «دوس بولىپ، ءوزارا كومەكتەسۋ جونىندە انت بەرىسكەن شارت» جاساستى. ناتيجەسىندە سوعىس قيمىلدارى توقتاپ، بەيبىتشىلىك ورنادى.
1570 جىلى وزبەك حانى ابدالاح پەن تاشەنت ماڭىن بيلەۋشى بابا سۇلتان اراسىندا بيلىك ءۇشىن تارتىس باستالدى. حاقنازار بۇل تالاستى پايدالانىپ، ولاردى السىرەتۋ ءۇشىن جاسىرىن تۇردە ەكەۋىندە قولدايدى. ءوزىن قولداعانى ءۇشىن ابدالاح حان تۇركىستان ايماعىنداعى بىرنەشە قالالاردى سىيعا بەرەدى. بابا سۇلتاندا ءوزىن قولداعانى ءۇشىن تۇركىستان، ساۋران قالالارىن قازاق حانىنا تارتۋ ەتەدى. الايدا 1580 جىلى قازاق سۇلتاندارىنىڭ ابدالاح حاندى جاقتاماق بولعان ارەكەتتەرىن بابا سۇلتان سەزىپ قالىپ، جانسىزدارىن جىبەرەدى. حاقنازاردى جانە جانىنداعى سۇلتاندارىن تەگىس ولتىرەدى.
پروبلەمالىق سۇراقتار قويۋ:
حاقنازار حان اكەسى قاسىم حاننىڭ ساياساتىن ودان ءارى جالعاستىردى ما، الدە باسقا باعىت ۇستاندى ما؟
حاقنازار حان تۇسىندا قازاق جەرلەرى بىرىكتىرۋ تولىق اياقتالدى ما؟
حاقنازار حان تۇسىندا قازاق حاندىعى قانداي دارەجەگە جەتتى؟
ءىV. بەكىتۋ
«تاريحي ماتەماتيكا» ويىنى:
1. 728*2+9=
2. 846*2+154=
3. 479+2200/2=
4. 1003 =
5. 3800/2+91=
جاۋابى:
1. 1465 - قازاق حاندىعى قۇرىلدى
2. 1538 - حاقنازار حان بولىپ سايلاندى
3. 1579 - ابدالاح پەن بابا سۇلتان اراسىنداعى بيلىك ءۇشىن تالاس باستالدى.
4. 1000000 - قاسىم حاننىڭ تۇسىنداعى قازاق حالقىنىڭ سانى
5. 1991 - قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىز مەملەكەت بولدى
V. باعالاۋ: «بلوب اعاشى»
VI. ۇيگە تاپسىرما:
• §39 مازمۇنداۋ؛
• حاقنازار حاننىڭ قازاق حاندىعىن بيلەۋىنىڭ قورىتىندىسى تۋرالى داپتەرگە جازىپ كەلۋ؛
You Might Also Like
-
اتىراۋ وبلىسى، اتىراۋ قالاسى،
