InfoHub Logo

ءححى عاسىر كوشباسشىسى.
"تاريح قادامدارى"
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: ينتەلەكتۋالدىق سايىسقا قاتىسۋشى وقۋشىلاردىڭ تاريحي بىلىمدەرىن دامىتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: قازاقستان تاريحى پانىنە قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن نىعايتۋ، تاريحي زەردەلىك قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: قازىرگى زامان تالابىنا ساي كۇندەلىكتى تەلەديداردان كورسەتىلىپ جۇرگەن تانىمدىق باعدارلامالاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، وقۋشىلاردى قوعامدىق جاڭالىقتاردان جانە وزگەرىستەردەن تىس قالماۋعا باۋلۋ.
وتكىزىلۋ فورماسى: ءححى عاسىر كوشباسشىسى ينتەلەكتۋالدىق باعدارلاما نەگىزىندە.
كورنەكىلىگى: ءبىلىم تۋرالى دانالىق سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، شارمەن اسەمدەلەدى.
اشىلۋ ءساتى: سوناۋ ەجەلگى وركەنيەت كەزەڭدەرىنەن - اق ادامزاتتىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋى جايىندا كوپتەگەن عالىمدار عىلىمي ءارى تەوريالىق، تاجىريبەلىك ىزدەنىستەرىن، پىكىرلەرىن ۇستانۋمەن كەلەدى. بۇل تۇرعىدان قازاق حالقى دا كەندە ەمەس.
ۇلى اباي، شاكارىم، ىبىراي سىندى الىپتارىمىزدىڭ وسى جولدا كورسەتكەن ءتالىمى مەن ءبىلىمى ەش ۇمىتىلماق ەمەس.
ال ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىز ءومىر بويى جەتەتىن ءبىلىم مودەلىنەن ءومىر بويى ءبىلىم الۋ مودەلىنە كوشە الۋعا ءتيىسپىز» - دەپ ءبىلىمنىڭ ماڭىزىن ايرىقشا جوعارى باعالاعان. ەندەشە، قۇرمەتتى جاس دوستار! عىلىم مەن ءبىلىم باسەكەسى تۋىنداعان ءححى عاسىردىڭ تاۋەلسىز، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاق كوشباسشىلارى ءبىلىم دوداسىنا قوش كەلدىڭىزدەر. ءححى عاسىردىڭ قازاقستاندىق كوشباسشىلارى، قۇرمەتتى قوناقتار، ەگەمەندىگىمىزدىڭ 18 جىل تولۋىنا بايلانىستى وتكىزىلەتىن مەكتەپىشىلىك «تاريح قادامدارى» اتتى تاريحي تانىمدىق سايىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.

ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
1. التەنوۆا باعدات – گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
2. كەنباي تەمىرحان – وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى
3. نۇرتازا ايجان – اعىلشىن ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى

سايىسىمىزدا ءبىلىمى مەن تاپقىرلىعىمەن سىنالاتىن قاتىسۋشىلارىمىزبەن تانىستىراتىن بولساق:
№1 قاتىسۋشىمىز: بيتۇرسىنوۆا نابيرا
11 - سىنىپ ءبىلىمدارى – قانداي سىناق بولساداعى بەرىسپە، ءارقاشاندا ۇمىتكەر بول جەڭىسكە.
№2 قاتىسۋشى:
بەكىشيەۆا ۇلسەرىك – دوسقا جان تانىمەن بەرىلۋ سەنىمدى تىرەك، باقىتقا ۇمتىلۋدا ءبىلىم دە كەرەك.
№3 قاتىسۋشى:
تاۋبايەۆا نازەركە – ءبىلىمدىنىڭ كۇنى جارىق، ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى ءقارىپ.
№4 قاتىسۋشى:
بەكتوعايەۆ قازىبەك – ەر جىگىتتىڭ ەكى سويلەگەنى...
№5 قاتىسۋشى:
بارجۋبايەۆا نۋريا – بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار.
№6 قاتىسۋشى:
دۇيسەمبييەۆ ۇلان – باقىتتى بولاشاقتىڭ قامى ءۇشىن، بارىمدى سالامىن تاۋەلسىزدىك تاڭى ءۇشىن.

ال ەندى سايىسىمىزدىڭ ءوتۋ بارىسىمەن تانىستىرايىق.
1. بايگە بولىمىندە وقۋشىلار سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
2. ءتىل - ونەر وقۋشىلار تاريحي تەرميندەرگە قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
3. قاسيەتتى جەتىلىك كيەلى جەتىگە قاتىستى سۇراقتار قويىلادى.
4. كوكپار بولىمىندە جۇمباق سانداردىڭ استىنداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
5. جورعا جەڭىپ شىققان ەكى وقۋشى سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
ەندەشە، قۇرمەتتى سايىسكەرلەر، اعارتۋشى عالىم ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «ءبىر اللاعا سيىنىپ، كەل بالالار وقىلىق» دەگەنىندەي «ءبىر اللاعا سيىنىپ، كەل جاس دوستار سايىسىمىزدى باستايىق». سايىسىمىزدىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى «بايگە» دەپ اتالادى. ءاربىر سايىسكەرگە 4 سۇراق قويىلادى. ءار ءبىر دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي بەرىلەدى.
1. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. قازاق حاندىعىنىڭ (1456ج) نەگىزىن سالۋشى حان؟ (كەرەي)
2. ابايدىڭ شىن ەسىمى؟ (يبراھيم)
3. قازاقتىڭ تۇڭعىش استاناسى بولعان قالا؟ (ورىنبور)
4. ق ر - نىڭ جەر كولەمى قانشا؟ (2ملن 724، 9 مىڭ شاقىرىم)

2. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. قازاقتا تۇڭعىش گەنەرال اتاعىن العان جانە مەكتەپ اشقان كىم؟ (جاڭگىر بوكەي ۇلى 1801 - 1845)
2. «قۇتتى بىلىك» داستانىن 30 جىل دايىنداپ، 1، 5 جىلدا جازىپ شىققان قاي عالىم؟ (ءجۇسىپ بلاساعۇن)
3. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاش تانىعان مەملەكەت؟ (تۇركيا)
4. قازاقتىڭ تۇڭعىش شەشەنى كىم؟ (جيرەنشە حV ع.)

3. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. ق ر – شەكاراسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى قانشا شاقىرىم؟ (3000 شاقىرىم)
2. قازاقتان شىققان گەولوگ عالىم كىم؟ (قانىش ساتپايەۆ)
3. ق ر - دا «حالىق قاھارمانى» جانە «عاسىر ادامى» اتاعىن يەلەنگەن قايراتكەر كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ)
4. قازىرگى تاڭداعى كورنەكتى دەموگراف عالىم كىم؟ (ماقاش ءتاتىموۆ)

4. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. تۇڭعىش 1742 جىلى تارحان اتاعىن العان باتىر كىم؟ (شاقشاق جانىبەك باتىر 1693 – 1751)
2. «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءى. ەسەنبەرلين)
3. ق ر - دا ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە قاشان اينالىمعا ەنگەن ەدى؟ (1993ج. 15 قاراشا)
4. قازاقستاندا قانشا ۇلت وكىلدەرى تۇرادى؟ (130 - داي)

5. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. قازاقتا تۇڭعىش دۇنيە ءجۇزى چەمپيونى اتاعىن العان پالۋان كىم؟ (قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى)
2. 1912 جىلى قازاق الىپپەسىن جاساعان جانە العاش وقۋ قۇرالىن جازعان كىم؟ (احمەت بايتۇرسىن ۇلى)
3. قازىرگى تاڭدا الەمنىڭ قانشا مەملەكەتىمەن سىرتقى ساۋدا بايلانىسى ورناتىلعان؟ (145)
4. ق ر - سى قانداي مەملەكەتتەرمەن شەكتەسەدى؟ (رەسەي، وزبەكستان، قىرعىزستان، جۇڭگو، تۇركىمەنستان)

6. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. ورىس يمپەرياسىنا قارسى قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۇتاس ۇلت - ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ قولباسشىسى كىم بولدى؟ (كەنەسارى قاسىم ۇلى)
2. «باقىتسىز جامال» رومانىنىڭ، «ويان قازاق»، «تەرمە» ادەبي پۋبليستيكالىق تۋىندىسىنىڭ اۆتورى كىم؟ (م. دۋلات ۇلى)
3. بۇل كۇندە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن قانشا مەملەكەت تانىدى؟ (120)
4. قازىرگى ق ر ۇرانىنىڭ اۆتورلارى؟ (ناجيميدينوۆ، نازاربايەۆ، قالداياقوۆ)

سايىسىمىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى «ءتىل - ونەر» دەپ اتالادى. مۇندا تاريحي تەرمينولوگيالارعا قاتىستى سۇراقتار قويىلادى، جاۋاپتى كىم ءبىرىنشى بولىپ تاپسا سول سايىسكەر بۇل ءسوزدىڭ ورىسشا جانە اعىلشىنشا بالاماسىن تابادى. ءاربىر دۇرىس جاۋاپ 10 ۇپاي، ورىسشا دۇرىس جاۋابى 20 ۇپاي، ال اعىلشىنشا دۇرىس جاۋابىنا 30 ۇپاي الادى.
1. ەكى نەمەسە ودان دا كوپ مەملەكەتتەردىڭ اسكۇشتەرىنىڭ نەمەسە ءبىر مەملەكەتتىڭ ۇيىمداستىرىلعان قارۋلى توپتارىنىڭ اراسىنداعى ۇزاققا سوزىلعان ۇرىسى؟ (سوعىس - ۆوينا - war)
2. تۇراقتى حالقى، ناقتى ايماعى، باسقارۋ مەحانيزمى ايقىن، باسقا ەلدەرمەن قارىم - قاتىناس جاساي الاتىن، بيلىكتى جۇزەگە اسىرۋشى زاڭدى تۇردە قۇرىلعان ادامدار بىرلىگى قالاي اتالادى؟ (مەملەكەت - گوسۋدارستۆو - governmend)
3. قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيتىن نەگىزگى ۇستانىمدار مەن نورمالاردى بەكىتەتىن نورماتيۆتىك - قۇقىقتىق اكت؟ (زاڭ - زاكون - laus)
4. ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ كەزىندە انتيگيتلەرلىك كواليسياعا ۇيتقى بولعان مەملەكەتتەر كسرو، اقش، ۇلىبريتانيا، فرانسيا اراسىنداعى بەيبىتشىلىكتى قولداۋ مەن نىعايتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان مەملەكەتتەردىڭ حالىقارالىق ۇيىمى؟ (بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى - ورگانيزاسيا وبەدينەنىح ناسيي - United Nations Organization)
5. تەرىسىنىڭ تۇسىنە، بەت الپەتىنىڭ ەرەكشەلىگىنە، شاش قۇرىلىمىنا، سويلەۋىنە، وزگەدە ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي ادامدار توبىن كەمسىتۋ قالاي اتالادى؟ (ناسىلشىلدىك - راسيزم - rasism)
6. ساياسي قارسىلاستارعا قارسى قولداناتىن ساياسي باقىلاۋ، قاداعالاۋ، زاڭسىز تۇرتپەكتەۋ ساياساتى قالاي اتالادى؟ (قۋعىن - سۇرگىن – رەپرەسسيا - represion)
ءان:
سايىسكەرلەردى ىرىكتەۋ (ۇپايى تومەن 2 سايىسكەر ويىننان شىعادى).

قازاق حالقى 7 سانىن قاسيەتتى دەپ ەسەپتەگەن. كەلەسى سايىسىمىز «قاسيەتتى جەتىلىك». تولىق دۇرىس جاۋاپقا 40 ۇپاي بەرىلەدى.
1 – سايىسكەرگە: جەتى قازىنانى اتا؟ (ەر جىگىت، سۇلۋ ايەل، اقىل - ءبىلىم، جۇيرىك ات، قىران بۇركىت، بەرەن مىلتىق، جۇيرىك تازى)
2 – سايىسكەرگە: جەتى عالامدى اتا؟ (شىعىس، باتىس، وڭتۇستىك، سولتۇستىك، اسپان، جەر، جەر استى)
3 – سايىسكەرگە: جەتى جۇتتى اتا؟ (قۇرعاقشىلىق، جۇت، ءورت، وبا، سوعىس، توپان سۋ، ءزىلزالا)
4 – سايىسكەرگە: جەتى اتانى اتا؟ (بالا، اكە، اتا، ارعى اتا، بابا، ءتۇپ اتا، تەك اتا)
سايىستىڭ بۇل بولىمىنەن كەيىن ۇپايى تومەن 1 وقۋشى شىعادى.

كەلەسى ءبولىم – «كوكپار».
جاسىرىن ساندار بەرىلەدى. بۇل سانداردىڭ استىندا سۇراقتار بەرىلگەن. سۇراقتاردى تاڭداۋ سايىسكەرلەردىڭ ءوز ەركىندە.
20/1: ايگىلى ساق پاتشايىمى ءتوميريستىڭ ۇلىنىڭ ەسىمى؟ (سپارگاپيس)
20/2: تاسقا سالىنعان سۋرەت قالاي اتالادى؟ (پەتروگليف)
20/3: 1930 - 33 جىلدارى اشارشىلىق زاردابىنان قانشا ادام قىرىلدى؟(2، 1 ملن)
30/1: ۇيسىندەردىڭ بيلەۋشىسىنىڭ تيتۋلى قالاي اتالدى؟ (گۋمنو)
30/2: ايگىلى اتلاح شايقاسى قاشان جانە كىمدەر اراسىندا بولعان؟ (751 ارابتار مەن قىتايلار)
30/3: 1726 جىلى قالماققىرىلعان وقيعاسى بولعان جەر؟ (سارىسۋ وزەنىنىڭ ورتا اعىسى، تورعاي)
40/1: شىڭعىس حاننىڭ شىن ەسىمى؟ (تەمۋچين)
40/2: قازاق حاندىعىنىڭ تەرريتورياسىن كەڭەيتكەن، حالقىنىڭ سانىن 1 ملن - عا جەتكىزگەن قاي حان؟ (قاسىم حان)
40/3: «كوشپەلى مەملەكەت» دەپ اتالعان ەجەلگى مەملەكەت قايسىسى؟ (ءۇيسىن)

«كوكپار» سايىسىندا ۇپايى از ويىنشى ويىننان شىعادى.
كەلەسى 5 – ءبولىم «جورعا» ءاربىر سايىسكەرگە 10 – 10 - نان جەدەل سۇراقتار بەرىلەدى.
1. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. ورتا عاسىرلاردا تۇركىستان قالاسى قالاي اتالعان؟ (ياسى)
2. «جەتى جارعى» زاڭدار ەرەجەسىن كىم شىعاردى؟ (تاۋكە حان)
3. ءۇش ءبيدى اتا؟ (تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي)
4. رامىزدەر قاشان قابىلداندى؟ (1992ج.)
5. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلگەن كۇن؟ (22 ناۋرىز)
6. شەت ەلدە قازاق ءانىن ورىنداپ، كۇمىس جۇلدە العان ءانشى كىم؟ (ءا. قاشاۋبايەۆ)
7. 1975 جىلى الماتىدا شىققان «ازيا» كىتابىنىڭ اۆتورى؟ (و. سۇلەيمەنوۆ)
8. قاراعاندى كومىر كەنىن تاپقان كىم؟ (اپپاق بايجانوۆ)
9. 1917 – 1920ج. ج. الاشوردا مەملەكەتىمەن الاش پارتياسىنىڭ ۇيىمدستىرۋ
10. قازاق تاريحىندا تۇڭعىش ءبيشى قىز؟ (شارا جيەنقۇلوۆا)

2. سايىسكەرگە قويىلاتىن سۇراقتار.
1. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (ت. اۋباكىروۆ)
2. قازاقستاندا قانشا بولىس بار؟ (14)
3. 31 مامىر قانداي كۇن؟ (رەپرەسسيا قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى)
4. ەكىنشى رەت كونستيتۋسيا ەلىمىزدە قاشان قابىلدا؟ (1995ج.، 30 تامىز)
5. مۇسىلمانداردىڭ جىل ساناۋى قالاي اتالادى؟ (حيجرا)
6. ۋكرايناداعى كونكۋرستا «ءاليا» انىمەن1 - ءشى ورىن العان قاي ءانشى؟ (ر. رىمبايەۆا)
7. «لەنينگرادتىق ورەنىم» دەپ بۇكىل كەڭەس حالقىن رۋحتاندىرعان قاي اقىن؟ (ج. جابايەۆ)
8. قازاقتىڭ تۇڭعىش تاريح پروفەسسورى كىم؟ (س. اسفەندياروۆ)
9. 1883 – 1897 ج. ج. كىشى ءجۇز كوتەرىلىسىن باسقارعان كىم؟ (س. دۋلاتوۆ)
10. قازاق ۇلتىنان ءبىرىنشى رەت كسرو حالىق ءارتىسى اتاعىن العان كىم؟ (ك. بايسەيىتوۆا)
سايىسىمىزدىڭ ناتيجەسىن شىعارۋعا ءادىل قازىلار القاسىنا ءسوز بەرەمىز.
سونىمەن سايىسىمىزدىڭ ناتيجەسى بويىنشا مەكتەبىمىزدە XXI عاسىردىڭ كوش باسشىسى ________________ بولىپ انىقتالدى. مىناۋ ساعان بەرىلەتىن سىيلىق، قابىل ال. ەندەشە، بۇگىنگى «تاريح قادامدارى» اتتى ينتەلەكتۋالدىق، تاريحي تانىمدىق سايىس اياقتالدى. ءححى عاسىردا ءوز ۇلەستەرىڭىزدى تابىڭىزدار!