ءححى – عاسىر كوشباسشىسى (ينتەللەكتۋالدىق سايىس)
ماتەماتيكادان «ءححى – عاسىر كوشباسشىسى» اتتى ينتەللەكتۋالدى دۋماننىڭ باعدارلاماسى
11 سىنىپ
ماتەماتيكانى وقىتۋداعى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا سىنىپتان تىس جۇمىس ۇلكەن ءرول اتقارادى. ول ءپان بويىنشا مىندەتتى وقۋ جۇمىسىن تولىقتىرادى، وقۋشىلاردىڭ باعدارلاماعا سايكەس ءپاندى تەرەڭ مەڭگەرۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى. تومەندە «ءححى عاسىر كوشباسشىسى» ويىنىنىڭ جۇرگىزىلۋ جوسپارىمەن بولىسكىم كەلەدى.
جۇرگىزۋشى:
1. قايىرلى كۇن قۇرمەتتى كورەرمەن،
ءسوز باستايىن تەرمەلەتىپ ولەڭمەن.
تاربيەلى، ءبىلىمدى بوپ ءارقاشان،
ءوس، وركەندە قانات جايىپ كەمەلدەن.
مىنەكي، زالدا تىنىشتىق،
ەستىلمەيدى دىبىس تۇك.
مۇنى بىزدە قوشتايمىز،
عىلىمداردىڭ عىلىمى،
ماتەماتيكا جايىندا،
ءححى – عاسىر كوشباسشىسىن باستايمىز.
عىلىمداردىڭ پاتشاسى اتانعانسىڭ،
ەۆكليد، فالەس، پيفاگوردان باتا العانسىڭ.
توزبەيتىن وتىرىككە، جالعاندىققا،
جاسىقتان ەمەس سەن، قاتالدانسىڭ.
«اقىل – ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن»،
ناعىز ءپان – ماتەماتيكا اتانعانسىڭ!– دەي كەلە ورتاعا ينتەللەكتۋالدى دۋمانعا قاتىساتىن وقۋشىلاردى شاقىرايىق.:
1. بەكەش بەكبول
2. تولەگەن قىزى ايدا
3. تۇرسىن قابىلقاش
4. سەيداحمەتوۆا ساندۋعاش
5. ىدىرىس گۇلجان
6. تۇرىسبەكوۆا مەرۋەرت
جۇرگىزۋشى: شەبەرلىكتى، ءبىلىمدى،
ساراپتاپ سىزدەر كورىڭىزدەر،
ءادىل قازى القاسى،
ءادىل باعا بەرىڭىزدەر، – دەپ ءادىل قازى القاسىمەن تانىستىرامىز.
ماتەماتيكالىق سايىسىمىز 6 بولىمنەن تۋرادى.
ءى – ءبولىم «بايگە»، ءىى – ءبولىم «جاندى سۇراق»، ءىىى – ءبولىم «پوليگلوت»، ءىۇ – ءبولىم «جەتى كەرەمەت»، ءۇ – ءبولىم «جورعا»، ءۇى – ءبولىم «كوكپار».
جارىسقا قاتىسۋشى 6 وقۋشىنىڭ ۇپاي از جيناعان ەكەۋى، ەكى بولىمنەن كەيىن شىعىپ وتىرادى. سوڭعى ەكى بولىمگە ەكەۋى قالادى.
ماڭگى باقي ەستە قالار،
قىزىقتى ءبىر جارىس بولسىن.
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار،
سۇراقتارى قيىن بولسىن - دەي وتىرىپ، سايىسىمىزدىڭ «بايگە»
دەپ اتالاتىن ءى – ءبولىمىن باستايمىز:
ءى – ءبولىم. «بايگە»
ماتەماتيكالىق انىقتامالار مەن تەوريالار ءبولىمى:
ءاربىر جاۋاپ 10 بالدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. العاشقى ادامدار نەلەر ارقىلى جانە قالاي ساناپ ۇيرەندى؟
جاۋاپ: ادام اۋەلى زاتتار ارقىلى جەكەلەپ، توپتاپ، تۇستەپ سانادى.
2. ەرتە دۇنيە سيفرلارى ىشىنەن قانداي سيفلار وسى كۇنگە دەيىن قولدانىلادى؟
جاۋاپ: ريم سيفرلارى
3. ادامنىڭ ساناۋ تاريحىندا قانداي ساناۋ جۇيەلەرى قولدانىلادى؟
جاۋاپ: ەكىلىك، بەستىك، وندىق، ون ەكىلىك، ون التىلىق، جيىرمالىق جانە الپىستىق ساناۋ جۇيەلەرى قولدانىلادى. ءقازىر وندىق ساناۋ جۇيەسى قولدانىلادى.
4. اكسيوما دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن پىكىر.
5. پيفاگور تەورەماسىن ايت
جاۋاپ: تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتتەرىنىڭ كۆادراتتارىنىڭ قوسىندىسى ونىڭ گيپوتەنۋزاسىنىڭ كۆادراتىنا تەڭ.
6. گەومەتريا دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: گەومەتريا – بۇل گەومەتريالىق فيگۋرالاردىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى عىلىم.
7. پاراللەل تۇزۋلەر دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ءوزارا قيىلىسپايتىن تۇزۋلەردى پراللەل تۇزۋلەر دەيمىز.
8. تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىش دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ەگەر ءۇشبۇرىشتىڭ تىكبۇرىشى بار بولسا، ول تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش دەپ اتالادى.
9. شەڭبەردىڭ حورداسى دەگەن نە؟
جاۋاپ: شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى حوردا دەپ اتالادى.
10. رومب دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: رومب دەگەنىمىز – بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن پاراللەلوگرامم.
11. ۆەكتور دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: باعىتتالعان كەسىندى ۆەكتور دەپ اتالادى.
12. كوسينۋستار تەورەماسى دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ءۇشبۇرىشتىڭ كەز – كەلگەن قابىرعاسىنىڭ كۆادراتى قالعان ەكى قابىرعاسى كۆادراتتارىنىڭ قوسىندىسىنان وسى قابىرعالارىمەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىش كوسينۋسىنىڭ ەكى ەسەلەنگەن كوبەيتىندىسىن شەگەرگەنگە تەڭ بولادى.
13. دۇرىس كوپبۇرىش دەگەن نە؟
جاۋاپ: دوڭەس كوپبۇرىشتىڭ بارلىق قابىرعالارى جانە بارلىق بۇرىشتارى تەڭ بولسا، ونى دۇرىس كوپبۇرىش دەپ اتايدى.
14. ءۇشبۇرىشتىڭ اۋدانىن ەسەپتەۋ فورمۋلاسىن ايت
جاۋاپ: S =
15. ەكى جاقتى بۇرىش دەگەن نە؟
جاۋاپ: ەكى جاقتى بۇرىش دەپ ورتاق ءبىر تۇزۋمەن شەكتەلەتىن ەكى جارتى جازىقتىقتان جاسالعان فيگۋرانى اتايدى.
16. فۋنكسيا دەگەن نە؟
جاۋاپ: د جيىنىنداعى ءاربىر ح سانىنا قاندايدا ءبىر ەرەجە بويىنشا ح – كە تاۋەلدى ۋ سانى سايكەس قويىلاتىن سايكەستىك، انىقتالۋ وبلىسى د بولاتىن ساندى فۋنكسيا دەپ اتالادى.
17. كورسەتكىشتىك فۋنكسيا دەگەن نە؟
جاۋاپ: ۋ=ax فورمۋلاسىمەن بەرىلگەن فۋنكسيا نەگىزى ا بولاتىن كورسەتكىشتىك فۋنكسيا دەپ اتالادى.
18. لوگاريفمدىك فۋنكسيا دەگەن نە؟
جاۋاپ: ۋ= ℓogax فورمۋلاسىمەن بەرىلگەن فۋنكسيانى نەگىزى ا بولاتىن لوگاريفمدىك فۋنكسيا دەپ اتالادى.
19. ناقتى ساندار دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: بارلىق راسيونال جانە يرراسيونال ساندار جيىنىن ناقتى ساندار دەيمىز.
20. ۆيەت تەورەماسىن ايت.
جاۋاپ: كەلتىرىلگەن كۆادرات تەڭدەۋدىڭ تۇبىرلەرىنىڭ قوسىندىسى قاراما - قارسى تاڭبامەن الىنعان ەكىنشى كوەففيسەنتكە تەڭ، ال تۇبىرلەرىنىڭ كوبەيتىندىسى بوس مۇشەگە تەڭ بولادى.
ءىى – ءبولىم. «جاندى سۇراق»
ءاربىر جاۋاپ 20 باللدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. ماتەماتيكالىق ءاناليزدىڭ نەگىزىن قالاعان، بۇكىل الەمدىك تارتىلىس زاڭىن اشقان ماتەماتيك ءارى فيزيك.
*ا) ي. نيۋتون
ب) ارحيمەد
ۆ) ۆ. لوباچيەۆسكيي
2. جۋىقتاپ ەسەپتەۋ تەورياسىنا ۇلەس قوسقان عالىم
ا) ن. ح. ابەل
ب) ە. گالۋا
*ۆ) ا. ن. كرىلوۆ
3. «اباك كىتابى» اتتى شىعارمانىڭ اۆتورى كىم؟
*ا) ل. فيبوناچچي
ب) س. ۆ. كوۆاليەۆسكايا
ۆ) ك. ف. گاۋسس
4. ᶴ سيمۆولىن ەنگىزگەن ماتەماتيك
ا). كوشي
*ب) لەيبنيس
ۆ) گ. داربۋ
5. «اريفمەتيكا – ماتەماتيكانىڭ، ال ماتەماتيكا – عىلىمداردىڭ پاتشاسى» دەگەن قاناتتى ءسوز كىمدىكى؟
ا) م. ۆ. لومونوسوۆ
ب) ل. ەيلەر
*ۆ) ك. گاۋسس
6. «فيزيكانىڭ وڭ قولى حيميا بولسا، ال ماتەماتيكا ونىڭ كوزى» ءسوزىنىڭ اۆتورى كىم؟
*ا) م. ۆ. لومونوسوۆ
ب) ا. فرانس
ۆ) ا. گ. پوستنيكوۆ
7. اريستوتەلدەن كەيىنگى «ەكىنشى ۇستاز» اتانعان عالىم
ا) ۇلىقبەك
*ب) فارابي
ۆ) حورەزمي
8. الگەبرانىڭ اتاسى – ورتا ازيانىڭ ۇلى عالىمى
ا) يبن سينا
*ب) حورەزمي
ۆ) بيرۋني
ءىىى – ءبولىم «پوليگلوت»
كوپ ءتىلدى مەڭگەرۋ زامان تالابى بولىپ وتىرعاندىقتان، قاتىسۋشىلاردىڭ شەت ءتىلىن قانشالىقتى مەڭگەرگەنىن ويىنىمىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى «پوليگلوتتان» بايقايىق. بۇل بولىمدە جاسىرىلعان ءسوزدى نەمەسە جۇمباق شەشۋىن ءۇش تىلدە قازاقشا، ورىسشا، اعىلشىنشا ايتۋ كەرەك. ءۇش اۋدارماسىن دۇرىس شەشسە - 30 ۇپاي. ەكى اۋدارماسىن دۇرىس شەشسە - 20 ۇپاي، بىرەۋىن تاپسا - 10 ۇپاي بەرىلەدى.
1. جوق وزىندە باس تا، قاس تا، مويىندا،
ۇزىندىعى جازۋلى تۇر بويىندا.
جاۋابى: سىزعىش، لينەيكا، ruler
2. قابات، قابات قاتتاما،
اقىلىڭ بولسا اتتاما.
جاۋابى: كىتاپ، كنيگا، book.
3..... جىلدا ەل جاڭا.
جاۋابى: eلۋ، پياتدەسيات، fifty.
4.... تەڭگەڭ بولعانشا،
... دوسىڭ بولسىن.
جاۋابى: ءجۇز، ستو، one hand red
5. نارسەلەردى ساناعاندا،
كەرەك ول بىزگە اۋاداي،
ايتىڭدارشى بۇل قانداي سان،
جان – جاعىڭا قاراماي.
جاۋابى: ناتۋرال سان، ناتۋرالنىە چيسلا، real
6. بىردەي ساندى بىرنەشە رەت،
كوبەيتۋدەن تۇرادى.
ەگەر ونى ىقشامداساڭ،
قانداي اتاۋ بولادى؟
جاۋابى: دارەجە، ستەپەن، power
ءىۇ – ءبولىم «جەتى كەرەمەت»
بۇل بولىمدە وقۋشىلار تومەندەگى كەستەدەگى ۇپاي بويىنشا سۇراقتار تاڭدايدى. مۇندا ماتەماتيكا جانە ماتەماتيكالىق ءبىلىم تۋرالى ۇلى عالىمداردىڭ سوزدەرى كەلتىرىلگەن.
1) 20 – ۇپايلىق سۇراقتار
1. كۆادراتتىڭ قابىرعاسى 9 سم. پەريمەترى نەگە تەڭ؟(36 سم)
2. تراپەسيانىڭ تاباندارى 10 سم جانە 8 سم ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟ (9سم)
3. قابىرعاسى 6 سم جانە 8 سم ءتورتبۇرىشتىڭ اۋدانى نەگە تەڭ؟ (48سم)
4. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ پەريمەترى 42 سم قابىرعاسى نەگە تەڭ؟ ( 14 سم)
2) 30 – ۇپايلىق سۇراقتار:
1. «پ» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( پيراميدا، پريزما، پاراللەلەپيپەد، پلانيمەتريا، پارابولا، پاراللەل، پەرپەنديكۋليار) «س» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( سينۋس، ءسۇيىر، ستەرەومەتريا، سەگمەنت، سەكتور، ساۋلە، سينۋسويد)
«ك» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( كوبەيتۋ، كۋب، كونۋس، كەسىندى، كولەم، كۆادرات، كوسينۋس)
«ت» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( تراپەسيا، تەڭ، تەورەما، ءتۇبىر، تانگەنس، ءتۇزۋ، تىكبۇرىش، ترانسپورتەر)
3) 40 – ۇپايلىق سۇراقتار:
1. «اقىل – ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن - ماتەماتيكا» كىمنىڭ ءسوزى؟ ( ن. ۆ. لومونوسوۆ)
2. «ماتەماتيكا – عىلىمداردىڭ پاتشاسى، ال اريفمەتيكا - ماتەماتيكا پاتشاسى».
بۇل ءسوزدىڭ اۆتورى كىم؟ ( ك. گاۋسس)
3.«ماتەماتيكانىڭ ءوز ءتىلى بار - ول فورمۋلا». كىمنىڭ ءسوزى؟ ( س. ۆ. كوۆاليەۆسكايا)
4. «ءبىلىم الۋ - ءاربىر مۇسىلماننىڭ باستى پارىزى» دەگەندى كىم ايتقان؟ ( ۇلىقبەك)
ءۇ – ءبولىم «جورعا»
ءاربىر دۇرىس جاۋاپ 10 بالدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. گەومەتريانىڭ جازىقتىقتاعى فيگۋرالاردى زەرتتەيتىن ءبولىمى (پلانيمەتريا)
2. جازىقتىقتا قيىلىسپايتىن ەكى ءتۇزۋ ( پاراللەل)
3. ساننىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگى ( پروسەنت)
4. رومبىنىڭ بارلىق قابىرعالارىنىڭ قوسىندىسى (پەريمەتر)
5. ستەرەومەترياداعى اكسيوما سانى نەشەۋ؟ (ۇشەۋ)
6. ەڭ ۇلكەن حوردا ( ديامەتر)
7. شەڭبەردىڭ بولىگى ( دوعا)
8. شەڭبەردىڭ سەنترىن ونىڭ كەز – كەلگەن نۇكتەسىمەن قوساتىن كەسىندى (راديۋس)
9. تىك بۇرىشتان كىشى بۇرىش ( ءسۇيىر بۇرىش)
10. بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن پاراللەلوگرامم ( رومب)
11. نارسەلەردى ساناعاندا پايدالاناتىن سان (ناتۋرال سان)
12. سىزىقتىق فۋنكسيانىڭ گرافيگى (ءتۇزۋ)
13. sin 300 ءمانى (1/2)
14. ءبۇتىننىڭ ¼ بولىگى (شيرەك )
15. شارشىنىڭ پەريمەترى 44 سم، قابىرعاسى نەشەگە تەڭ؟ (11سم)
1. گەومەتريانىڭ كەڭىستىكتەگى فيگۋرالارىن زەرتتەيتىن ءبولىمى (ستەرەومەتريا)
2. كەڭىستىكتە قيىلىسپايتىن تۇزۋلەر (ايقاس تۇزۋلەر)
3. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (1800)
4. كۆادرات فۋنكسيانىڭ گرافيگى (پارابولا)
5. «نەگىزدەر» كىمنىڭ شىعارماسى؟ (ەۆكليد)
6. ءبىر نۇكتەدەن شىققان ءتۇزۋ (ساۋلە)
7. ءوزارا تىك بۇرىش جاساپ قيىلىساتىن تۇزۋلەر (پەرپەنديكۋليار)
8. شەڭبەردىڭ كەز – كەلگەن ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى (حوردا)
9. بۇرىشتى ولشەيتىن قۇرال (ترانسپورتير)
10. بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن تىك ءتورتبۇرىش (كۆادرات)
11. ءبۇتىن نارسەنىڭ بولىگىن كورسەتەتىن سان (بولشەك سان)
12. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ ديامەترگە قاتىناسى (پ)
13. سوs 60 0 ءمانى (1/ 2)
14. ءبۇتىنىڭ ½ بولىگى (جارتى)
15. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ پەريمەترى 24سم، قابىرعاسى نەگە تەڭ؟ (8 سم)
ءۇى – ءبولىم «كوكپار»
ءاربىر دۇرىس جاۋاپ 50 بالدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. ماتەماتيكانىڭ ومىردەگى پايداسى تۋرالى
2. ماتەماتيكانىڭ ومىردەگى زيانى تۋرالى
قورىتىندىلاۋ
ءادىل – قازىلار جەڭىمپازدى انىقتايدى، ول وقۋشىعا قۇرمەت كورسەتىپ، سىيلىق تابىس ەتەدى.
جۇرگىزۋشى: اقىنجاندى بولماعان،
ماتەماتيك تە بولا الماس.
جاقسى شۋماق تۋماسا،
كوڭىلگە استە قانا الماس.
ولار جايلى تورەشى،
كورەرمەندەر وزدەرىڭ.
اق – قاراسىن ايىرىپ،
كۋا بولدى كوزدەرىڭ، - دەي كەلە ءبىز سىزدەرمەن ءالى دە تالاي كەزدەسەتىنىمىزگە سەنەمىز.
ءححى عاسىر – ءبىلىم عاسىرى. وتكەنىمىزدى بىلەتىن، بۇگىندى تۇسىنەتىن، ەرتەڭىمىزگە سەنىممەن قارايتىن ءبىلىمدى ازامات بولىڭىزدار. كەلگەندەرىڭىزگە مىڭ راحمەت. ساۋ – سالامات بولىڭىزدار.
11 سىنىپ
ماتەماتيكانى وقىتۋداعى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا سىنىپتان تىس جۇمىس ۇلكەن ءرول اتقارادى. ول ءپان بويىنشا مىندەتتى وقۋ جۇمىسىن تولىقتىرادى، وقۋشىلاردىڭ باعدارلاماعا سايكەس ءپاندى تەرەڭ مەڭگەرۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى. تومەندە «ءححى عاسىر كوشباسشىسى» ويىنىنىڭ جۇرگىزىلۋ جوسپارىمەن بولىسكىم كەلەدى.
جۇرگىزۋشى:
1. قايىرلى كۇن قۇرمەتتى كورەرمەن،
ءسوز باستايىن تەرمەلەتىپ ولەڭمەن.
تاربيەلى، ءبىلىمدى بوپ ءارقاشان،
ءوس، وركەندە قانات جايىپ كەمەلدەن.
مىنەكي، زالدا تىنىشتىق،
ەستىلمەيدى دىبىس تۇك.
مۇنى بىزدە قوشتايمىز،
عىلىمداردىڭ عىلىمى،
ماتەماتيكا جايىندا،
ءححى – عاسىر كوشباسشىسىن باستايمىز.
عىلىمداردىڭ پاتشاسى اتانعانسىڭ،
ەۆكليد، فالەس، پيفاگوردان باتا العانسىڭ.
توزبەيتىن وتىرىككە، جالعاندىققا،
جاسىقتان ەمەس سەن، قاتالدانسىڭ.
«اقىل – ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن»،
ناعىز ءپان – ماتەماتيكا اتانعانسىڭ!– دەي كەلە ورتاعا ينتەللەكتۋالدى دۋمانعا قاتىساتىن وقۋشىلاردى شاقىرايىق.:
1. بەكەش بەكبول
2. تولەگەن قىزى ايدا
3. تۇرسىن قابىلقاش
4. سەيداحمەتوۆا ساندۋعاش
5. ىدىرىس گۇلجان
6. تۇرىسبەكوۆا مەرۋەرت
جۇرگىزۋشى: شەبەرلىكتى، ءبىلىمدى،
ساراپتاپ سىزدەر كورىڭىزدەر،
ءادىل قازى القاسى،
ءادىل باعا بەرىڭىزدەر، – دەپ ءادىل قازى القاسىمەن تانىستىرامىز.
ماتەماتيكالىق سايىسىمىز 6 بولىمنەن تۋرادى.
ءى – ءبولىم «بايگە»، ءىى – ءبولىم «جاندى سۇراق»، ءىىى – ءبولىم «پوليگلوت»، ءىۇ – ءبولىم «جەتى كەرەمەت»، ءۇ – ءبولىم «جورعا»، ءۇى – ءبولىم «كوكپار».
جارىسقا قاتىسۋشى 6 وقۋشىنىڭ ۇپاي از جيناعان ەكەۋى، ەكى بولىمنەن كەيىن شىعىپ وتىرادى. سوڭعى ەكى بولىمگە ەكەۋى قالادى.
ماڭگى باقي ەستە قالار،
قىزىقتى ءبىر جارىس بولسىن.
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار،
سۇراقتارى قيىن بولسىن - دەي وتىرىپ، سايىسىمىزدىڭ «بايگە»
دەپ اتالاتىن ءى – ءبولىمىن باستايمىز:
ءى – ءبولىم. «بايگە»
ماتەماتيكالىق انىقتامالار مەن تەوريالار ءبولىمى:
ءاربىر جاۋاپ 10 بالدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. العاشقى ادامدار نەلەر ارقىلى جانە قالاي ساناپ ۇيرەندى؟
جاۋاپ: ادام اۋەلى زاتتار ارقىلى جەكەلەپ، توپتاپ، تۇستەپ سانادى.
2. ەرتە دۇنيە سيفرلارى ىشىنەن قانداي سيفلار وسى كۇنگە دەيىن قولدانىلادى؟
جاۋاپ: ريم سيفرلارى
3. ادامنىڭ ساناۋ تاريحىندا قانداي ساناۋ جۇيەلەرى قولدانىلادى؟
جاۋاپ: ەكىلىك، بەستىك، وندىق، ون ەكىلىك، ون التىلىق، جيىرمالىق جانە الپىستىق ساناۋ جۇيەلەرى قولدانىلادى. ءقازىر وندىق ساناۋ جۇيەسى قولدانىلادى.
4. اكسيوما دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن پىكىر.
5. پيفاگور تەورەماسىن ايت
جاۋاپ: تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتتەرىنىڭ كۆادراتتارىنىڭ قوسىندىسى ونىڭ گيپوتەنۋزاسىنىڭ كۆادراتىنا تەڭ.
6. گەومەتريا دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: گەومەتريا – بۇل گەومەتريالىق فيگۋرالاردىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى عىلىم.
7. پاراللەل تۇزۋلەر دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ءوزارا قيىلىسپايتىن تۇزۋلەردى پراللەل تۇزۋلەر دەيمىز.
8. تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىش دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ەگەر ءۇشبۇرىشتىڭ تىكبۇرىشى بار بولسا، ول تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش دەپ اتالادى.
9. شەڭبەردىڭ حورداسى دەگەن نە؟
جاۋاپ: شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى حوردا دەپ اتالادى.
10. رومب دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: رومب دەگەنىمىز – بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن پاراللەلوگرامم.
11. ۆەكتور دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: باعىتتالعان كەسىندى ۆەكتور دەپ اتالادى.
12. كوسينۋستار تەورەماسى دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: ءۇشبۇرىشتىڭ كەز – كەلگەن قابىرعاسىنىڭ كۆادراتى قالعان ەكى قابىرعاسى كۆادراتتارىنىڭ قوسىندىسىنان وسى قابىرعالارىمەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىش كوسينۋسىنىڭ ەكى ەسەلەنگەن كوبەيتىندىسىن شەگەرگەنگە تەڭ بولادى.
13. دۇرىس كوپبۇرىش دەگەن نە؟
جاۋاپ: دوڭەس كوپبۇرىشتىڭ بارلىق قابىرعالارى جانە بارلىق بۇرىشتارى تەڭ بولسا، ونى دۇرىس كوپبۇرىش دەپ اتايدى.
14. ءۇشبۇرىشتىڭ اۋدانىن ەسەپتەۋ فورمۋلاسىن ايت
جاۋاپ: S =
15. ەكى جاقتى بۇرىش دەگەن نە؟
جاۋاپ: ەكى جاقتى بۇرىش دەپ ورتاق ءبىر تۇزۋمەن شەكتەلەتىن ەكى جارتى جازىقتىقتان جاسالعان فيگۋرانى اتايدى.
16. فۋنكسيا دەگەن نە؟
جاۋاپ: د جيىنىنداعى ءاربىر ح سانىنا قاندايدا ءبىر ەرەجە بويىنشا ح – كە تاۋەلدى ۋ سانى سايكەس قويىلاتىن سايكەستىك، انىقتالۋ وبلىسى د بولاتىن ساندى فۋنكسيا دەپ اتالادى.
17. كورسەتكىشتىك فۋنكسيا دەگەن نە؟
جاۋاپ: ۋ=ax فورمۋلاسىمەن بەرىلگەن فۋنكسيا نەگىزى ا بولاتىن كورسەتكىشتىك فۋنكسيا دەپ اتالادى.
18. لوگاريفمدىك فۋنكسيا دەگەن نە؟
جاۋاپ: ۋ= ℓogax فورمۋلاسىمەن بەرىلگەن فۋنكسيانى نەگىزى ا بولاتىن لوگاريفمدىك فۋنكسيا دەپ اتالادى.
19. ناقتى ساندار دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: بارلىق راسيونال جانە يرراسيونال ساندار جيىنىن ناقتى ساندار دەيمىز.
20. ۆيەت تەورەماسىن ايت.
جاۋاپ: كەلتىرىلگەن كۆادرات تەڭدەۋدىڭ تۇبىرلەرىنىڭ قوسىندىسى قاراما - قارسى تاڭبامەن الىنعان ەكىنشى كوەففيسەنتكە تەڭ، ال تۇبىرلەرىنىڭ كوبەيتىندىسى بوس مۇشەگە تەڭ بولادى.
ءىى – ءبولىم. «جاندى سۇراق»
ءاربىر جاۋاپ 20 باللدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. ماتەماتيكالىق ءاناليزدىڭ نەگىزىن قالاعان، بۇكىل الەمدىك تارتىلىس زاڭىن اشقان ماتەماتيك ءارى فيزيك.
*ا) ي. نيۋتون
ب) ارحيمەد
ۆ) ۆ. لوباچيەۆسكيي
2. جۋىقتاپ ەسەپتەۋ تەورياسىنا ۇلەس قوسقان عالىم
ا) ن. ح. ابەل
ب) ە. گالۋا
*ۆ) ا. ن. كرىلوۆ
3. «اباك كىتابى» اتتى شىعارمانىڭ اۆتورى كىم؟
*ا) ل. فيبوناچچي
ب) س. ۆ. كوۆاليەۆسكايا
ۆ) ك. ف. گاۋسس
4. ᶴ سيمۆولىن ەنگىزگەن ماتەماتيك
ا). كوشي
*ب) لەيبنيس
ۆ) گ. داربۋ
5. «اريفمەتيكا – ماتەماتيكانىڭ، ال ماتەماتيكا – عىلىمداردىڭ پاتشاسى» دەگەن قاناتتى ءسوز كىمدىكى؟
ا) م. ۆ. لومونوسوۆ
ب) ل. ەيلەر
*ۆ) ك. گاۋسس
6. «فيزيكانىڭ وڭ قولى حيميا بولسا، ال ماتەماتيكا ونىڭ كوزى» ءسوزىنىڭ اۆتورى كىم؟
*ا) م. ۆ. لومونوسوۆ
ب) ا. فرانس
ۆ) ا. گ. پوستنيكوۆ
7. اريستوتەلدەن كەيىنگى «ەكىنشى ۇستاز» اتانعان عالىم
ا) ۇلىقبەك
*ب) فارابي
ۆ) حورەزمي
8. الگەبرانىڭ اتاسى – ورتا ازيانىڭ ۇلى عالىمى
ا) يبن سينا
*ب) حورەزمي
ۆ) بيرۋني
ءىىى – ءبولىم «پوليگلوت»
كوپ ءتىلدى مەڭگەرۋ زامان تالابى بولىپ وتىرعاندىقتان، قاتىسۋشىلاردىڭ شەت ءتىلىن قانشالىقتى مەڭگەرگەنىن ويىنىمىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى «پوليگلوتتان» بايقايىق. بۇل بولىمدە جاسىرىلعان ءسوزدى نەمەسە جۇمباق شەشۋىن ءۇش تىلدە قازاقشا، ورىسشا، اعىلشىنشا ايتۋ كەرەك. ءۇش اۋدارماسىن دۇرىس شەشسە - 30 ۇپاي. ەكى اۋدارماسىن دۇرىس شەشسە - 20 ۇپاي، بىرەۋىن تاپسا - 10 ۇپاي بەرىلەدى.
1. جوق وزىندە باس تا، قاس تا، مويىندا،
ۇزىندىعى جازۋلى تۇر بويىندا.
جاۋابى: سىزعىش، لينەيكا، ruler
2. قابات، قابات قاتتاما،
اقىلىڭ بولسا اتتاما.
جاۋابى: كىتاپ، كنيگا، book.
3..... جىلدا ەل جاڭا.
جاۋابى: eلۋ، پياتدەسيات، fifty.
4.... تەڭگەڭ بولعانشا،
... دوسىڭ بولسىن.
جاۋابى: ءجۇز، ستو، one hand red
5. نارسەلەردى ساناعاندا،
كەرەك ول بىزگە اۋاداي،
ايتىڭدارشى بۇل قانداي سان،
جان – جاعىڭا قاراماي.
جاۋابى: ناتۋرال سان، ناتۋرالنىە چيسلا، real
6. بىردەي ساندى بىرنەشە رەت،
كوبەيتۋدەن تۇرادى.
ەگەر ونى ىقشامداساڭ،
قانداي اتاۋ بولادى؟
جاۋابى: دارەجە، ستەپەن، power
ءىۇ – ءبولىم «جەتى كەرەمەت»
بۇل بولىمدە وقۋشىلار تومەندەگى كەستەدەگى ۇپاي بويىنشا سۇراقتار تاڭدايدى. مۇندا ماتەماتيكا جانە ماتەماتيكالىق ءبىلىم تۋرالى ۇلى عالىمداردىڭ سوزدەرى كەلتىرىلگەن.
1) 20 – ۇپايلىق سۇراقتار
1. كۆادراتتىڭ قابىرعاسى 9 سم. پەريمەترى نەگە تەڭ؟(36 سم)
2. تراپەسيانىڭ تاباندارى 10 سم جانە 8 سم ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟ (9سم)
3. قابىرعاسى 6 سم جانە 8 سم ءتورتبۇرىشتىڭ اۋدانى نەگە تەڭ؟ (48سم)
4. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ پەريمەترى 42 سم قابىرعاسى نەگە تەڭ؟ ( 14 سم)
2) 30 – ۇپايلىق سۇراقتار:
1. «پ» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( پيراميدا، پريزما، پاراللەلەپيپەد، پلانيمەتريا، پارابولا، پاراللەل، پەرپەنديكۋليار) «س» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( سينۋس، ءسۇيىر، ستەرەومەتريا، سەگمەنت، سەكتور، ساۋلە، سينۋسويد)
«ك» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( كوبەيتۋ، كۋب، كونۋس، كەسىندى، كولەم، كۆادرات، كوسينۋس)
«ت» - ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا ( تراپەسيا، تەڭ، تەورەما، ءتۇبىر، تانگەنس، ءتۇزۋ، تىكبۇرىش، ترانسپورتەر)
3) 40 – ۇپايلىق سۇراقتار:
1. «اقىل – ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن - ماتەماتيكا» كىمنىڭ ءسوزى؟ ( ن. ۆ. لومونوسوۆ)
2. «ماتەماتيكا – عىلىمداردىڭ پاتشاسى، ال اريفمەتيكا - ماتەماتيكا پاتشاسى».
بۇل ءسوزدىڭ اۆتورى كىم؟ ( ك. گاۋسس)
3.«ماتەماتيكانىڭ ءوز ءتىلى بار - ول فورمۋلا». كىمنىڭ ءسوزى؟ ( س. ۆ. كوۆاليەۆسكايا)
4. «ءبىلىم الۋ - ءاربىر مۇسىلماننىڭ باستى پارىزى» دەگەندى كىم ايتقان؟ ( ۇلىقبەك)
ءۇ – ءبولىم «جورعا»
ءاربىر دۇرىس جاۋاپ 10 بالدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. گەومەتريانىڭ جازىقتىقتاعى فيگۋرالاردى زەرتتەيتىن ءبولىمى (پلانيمەتريا)
2. جازىقتىقتا قيىلىسپايتىن ەكى ءتۇزۋ ( پاراللەل)
3. ساننىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگى ( پروسەنت)
4. رومبىنىڭ بارلىق قابىرعالارىنىڭ قوسىندىسى (پەريمەتر)
5. ستەرەومەترياداعى اكسيوما سانى نەشەۋ؟ (ۇشەۋ)
6. ەڭ ۇلكەن حوردا ( ديامەتر)
7. شەڭبەردىڭ بولىگى ( دوعا)
8. شەڭبەردىڭ سەنترىن ونىڭ كەز – كەلگەن نۇكتەسىمەن قوساتىن كەسىندى (راديۋس)
9. تىك بۇرىشتان كىشى بۇرىش ( ءسۇيىر بۇرىش)
10. بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن پاراللەلوگرامم ( رومب)
11. نارسەلەردى ساناعاندا پايدالاناتىن سان (ناتۋرال سان)
12. سىزىقتىق فۋنكسيانىڭ گرافيگى (ءتۇزۋ)
13. sin 300 ءمانى (1/2)
14. ءبۇتىننىڭ ¼ بولىگى (شيرەك )
15. شارشىنىڭ پەريمەترى 44 سم، قابىرعاسى نەشەگە تەڭ؟ (11سم)
1. گەومەتريانىڭ كەڭىستىكتەگى فيگۋرالارىن زەرتتەيتىن ءبولىمى (ستەرەومەتريا)
2. كەڭىستىكتە قيىلىسپايتىن تۇزۋلەر (ايقاس تۇزۋلەر)
3. ءۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى (1800)
4. كۆادرات فۋنكسيانىڭ گرافيگى (پارابولا)
5. «نەگىزدەر» كىمنىڭ شىعارماسى؟ (ەۆكليد)
6. ءبىر نۇكتەدەن شىققان ءتۇزۋ (ساۋلە)
7. ءوزارا تىك بۇرىش جاساپ قيىلىساتىن تۇزۋلەر (پەرپەنديكۋليار)
8. شەڭبەردىڭ كەز – كەلگەن ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى (حوردا)
9. بۇرىشتى ولشەيتىن قۇرال (ترانسپورتير)
10. بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن تىك ءتورتبۇرىش (كۆادرات)
11. ءبۇتىن نارسەنىڭ بولىگىن كورسەتەتىن سان (بولشەك سان)
12. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ ديامەترگە قاتىناسى (پ)
13. سوs 60 0 ءمانى (1/ 2)
14. ءبۇتىنىڭ ½ بولىگى (جارتى)
15. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ پەريمەترى 24سم، قابىرعاسى نەگە تەڭ؟ (8 سم)
ءۇى – ءبولىم «كوكپار»
ءاربىر دۇرىس جاۋاپ 50 بالدىق جۇيەمەن ەسەپتەلىنەدى.
1. ماتەماتيكانىڭ ومىردەگى پايداسى تۋرالى
2. ماتەماتيكانىڭ ومىردەگى زيانى تۋرالى
قورىتىندىلاۋ
ءادىل – قازىلار جەڭىمپازدى انىقتايدى، ول وقۋشىعا قۇرمەت كورسەتىپ، سىيلىق تابىس ەتەدى.
جۇرگىزۋشى: اقىنجاندى بولماعان،
ماتەماتيك تە بولا الماس.
جاقسى شۋماق تۋماسا،
كوڭىلگە استە قانا الماس.
ولار جايلى تورەشى،
كورەرمەندەر وزدەرىڭ.
اق – قاراسىن ايىرىپ،
كۋا بولدى كوزدەرىڭ، - دەي كەلە ءبىز سىزدەرمەن ءالى دە تالاي كەزدەسەتىنىمىزگە سەنەمىز.
ءححى عاسىر – ءبىلىم عاسىرى. وتكەنىمىزدى بىلەتىن، بۇگىندى تۇسىنەتىن، ەرتەڭىمىزگە سەنىممەن قارايتىن ءبىلىمدى ازامات بولىڭىزدار. كەلگەندەرىڭىزگە مىڭ راحمەت. ساۋ – سالامات بولىڭىزدار.
You Might Also Like
-
م. مامەتوۆانىڭ 90 جىلدىعىن اتاپ وتۋگە بايلانىستى تىڭ دەرەكتەر جيناقتاۋ ماقساتىندا قاڭتار ايىنىڭ قىتىمىر ايازدى كۇندەرىندە كوللەدج وقىتۋشىسى سارسەن گۇلجانات ەكەۋىمىز باتىس وبلىستارىنا جول تارتتىق. ال...
