سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 كۇن بۇرىن)
يبن-سينا. سۋسىن ءىشۋ ءتارتىبى
وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ومىرگە، دەنساۋلىعى مىقتى بولۋعا ءتيىس سۋ تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، قىزىعۋشىلىعىن، سوزدىك قورىن مولايتىپ، بايلىعىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە، سۋعا شومىلۋ ارقىلى دەنى ساۋ ادام، تابيعاتتى قورعاۋعا، سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: جاڭا ساباق، ارالاس ساباق.
ادىستەرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، بايانداۋ، كورنەكىلىك، بولجاۋ، وي تۇيىندەۋ، شىعارماشىلىق تاپسىرمالار بەرۋ.
ءپانارالاق بايلانىسى: دۇنيەتانۋ، بەينەلەۋ ونەرى، قازاق ءتىلى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: يبن - سينانىڭ سۋرەتتەرى، دەرەكتەر، سۋ تۋرالى بەينەبايان، سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، مۋزىكا.
1. ۇيىمداستىرۋ. پسيحولوگيالىق دايىندىق سلايدتار № 4 - 5
سالەمەتسىزدەر مە، قوناقتار! قاسيەتتى بەيسەنبى كۇنى
ساتتىلىككە تولسىن. بۇگىنگى العان باعامىز،
كىلەڭ بەستىك بولسىن. «بۇگىنگى كۇنىمىز جارقىن بولسىن»- دەپ ساباعىمىزدى باستايمىز.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ سلايدتار №6 - 7 سايكەستەندىرۋ.
1. ءى. جانسۇگىروۆتىڭ ولەڭى قالاي اتالادى؟
ا) تابيعات ءا) جازعىتۇرىم ب) جەر - انا
2 «ماقتانشاق بۇلاق» اڭگىمەسىندەگى وقيعا جىلدىڭ قاي مەزگىلىندە بولعان؟
ا) كوكتەم ءا) جاز ب) قىس
3 ۇلكەنمىن عوي مەن ەندى
جۋدىم بۇگىن ەدەندى... سوزدەرى قاي ولەڭنەن الىنعان؟
ا) كەل، بالالار، وقىلىق ءا) سەگىزىنشى ناۋرىز كۇنى ب) جەر - انا
4. «تابيعاتتى بۇلدىرمەيىك» ولەڭىندە نە تۋرالى ايتىلعان؟
ا) اۋىل كورىنىسى ءا) تابيعاتتى قورعاۋ ب) كوكتەم مەزگىلى تۋرالى
5. «قارلىعاشتىڭ قاسيەتى» دەپ اتالعان ماتىننەن ءۇزىندىنى تاپ.
ا)... بۇل سوندا ۇيا لاس بولماسىن دەگەنى مە؟
الدە، ادامداردىڭ باسىنا ءتۇسىپ، ءۇستىن بۇلدىرەدى دەگەنى مە ەكەن؟...
ءا)... ۇيىقتاپ، دەمالىپ كەلگەن ارمان ونىڭ ۇستىنە سىرعاناق تەپتى....
ب)... جاڭبىر تولاسسىز جاۋىپ تۇر....
3. جاڭا ساباق سلايد №. 8
ا) جۇمباق شەشۋ.
اياعى جوق جورعالايدى، جۇرەدى،
اۋزى دا جوق سىڭعىرلايدى، كۇلەدى.
ونسىز ءبىراق جەر بەتىندە تىرلىك جوق
ايتىڭدارشى وسىنى كىم بىلەدى؟ (سۋ)
ب) سۋ تۋرالى بەينەبايان.
ۆ) سۋ تۋرالى اسسوسياسيا قۇرۋ جانە جازۋ سلايد №.- 9. وقۋشىلار سۋدىڭ ءتۇسسىز، ءمولدىر ەكەنىنە، ونىڭ اعاتىنىنا، جۇعاتىنىنا، جابىساتىنىنا جانە تابيعاتتا 3 كۇيدە كەزدەسەتىنىن دەپ تومەندەگىدەي ينتەراكتيۆتى تاقتادا جازادى:

بۇل تاقىرىپتى ءوتۋ بارىسىندا وقۋشىلاردى توپقا بولەمىن سلايد № 10. توپتاستىرۋ №- 11 - 13 سلايدتار توپتاردىڭ اتتارى. 4. كىرىسپە اڭگىمە سلايدتار №14 - 15 - 16. ءابۋ ءالي يبن - سينا (اۆيسەننا)
ءابۋ ءالي يبن - سينانىڭ اتى - ءجونى ءابۋ ءالي قۇساين يبن - ابدوللا يبن - سينا. ول 980 جىلى بۇقار قالاسىنىڭ ماڭىنداعى افشانا قىستاعىندا تاجىكتىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بۇل تۇستا بۇقار ورتا ازياداعى اسا ءىرى مادەني ورتالىقتاردىڭ ءبىرى بولاتىن. ءابۋ ءاليدى بەس جاسىندا بۇقارداعى مەكتەپكە وقۋعا بەرەدى. ءابۋ ءالي ون جاسىندا قۇراندى تۇگەل جاتقا ايتاتىن بولادى، گرامماتيكا، ستيليستيكا، پوەتيكا سياقتى پاندەردى مەڭگەرەدى. وسىدان كەيىن بۇكىل بۇقارعا بەلگىلى فيلوسوف ناتيليدەن لوگيكا، فيلوسوفيا، ماتەماتيكا، زاڭ عىلىمدارى بويىنشا ءدارىس (ساباق) الادى. گەومەتريانى ەۆكليد بويىنشا، ال استرونوميانى پتولومەي بويىنشا وزدىگىنەن وقىپ - ۇيرەنۋگە كىرىسەدى. ول، اسىرەسە، مەديسينامەن قاتتى اۋەستەنەدى. ەجەلگى گرەكتىڭ ۇلى دارىگەرلەرى گيپپوكرات، گالەن، شىعىس مەديسينا بىلگىرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن وقۋعا ۇلكەن زەيىن قويادى. سونىمەن ءابۋ ءالي 18 جاسقا جەتپەي - اق بىلگىن، زەردەلى وقىمىستى اتانادى. ون سەگىز جاسىندا ءابۋ ءالي اريستوتەلدىڭ دانىشپاندىق مۇرالارىن يگەرۋگە كىرىسەدى. حورەزمنىڭ ساياسي جاعدايى، ماحمۇد ءعازناۋيدىڭ وزبىرلىقتارى ءابۋ ءاليدى حورەزمنەن دە كەتۋگە ءماجبۇر ەتەدى. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ءابۋ ءالي ءوزىنىڭ عىلىمي - فيلوسوفيالىق تراكتاتتارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن وسى كەزەڭدە جازعان. ولار – «مەديسينا نەگىزدەرى»، «ساۋىعۋ كىتابى» ت. ب. ونىڭ ءوزى جازعان (ول ونىڭ العاشقى 30 جىلىن قامتيدى) جانە ونىڭ شاكىرتى دجۋردجاني جالعاستىرعان ءومىربايانى ساقتالعان. ءوزىنىڭ شىققان تەگى تۋرالى يبن سينا بىلاي دەپ جازادى: «مەنىڭ اكەم بالحادان، نۋحا يبن مانسۋرانىڭ بيلىك جاساعان سامانيداسى كەزىندە بۇحاراعا كوشىپ كەلىپ، وندا تورەلەر كەڭەسىندە جۇمىس ىستەدى. ونىڭ قاراماعىنا بۇحارا وڭىرىندەگى اۋداننىڭ ورتالىعى حارمايسانانى بەرەدى. حۋسەين 5 جاسقا كەلگەندە (يبن سينانى اتا - اناسى سولاي دەپ اتاعان)، سول كەزدەگى شىعىستىڭ ءىرى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بۇحاراعا كوشىپ كەلەدى. بالانى باستاپقى مۇسىلمان مەكتەپ - ماكتابكا ورنالاستىرادى. حۋسەين حاتىب ۋبايدىنىڭ ەڭ كىشى شاكىرتى بولدى. ءوزىنىڭ سيرەك كەزدەسەتىن قابىلەتىمەن ەرەكشەلەندى، ونىڭ انا ءتىلى پارسى - دارى بولسا دا، اراب ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن مەڭگەرىپ الدى. ءوزىنىڭ ۇيدەن وقىتاتىن ءمۇعالىمى ابۋ ابداللاح ءناتيليدىڭ جەتەكشىلىگىمەن ويلاۋ تۋرالى عىلىمدى، ەۆكليدتىك گەومەتريانى، استرونوميانى وقي باستادى. وقۋدىڭ سونشالىقتى تابىستى جالعاسقانى، شاكىرتى مۇعالىمنەن وزىپ، كەيدە ونى تۇيىققا تىرەپ قوياتىن. يبن سينا باسىنان وتكىزگەن جاعدايلار قيىن بولدى. بىرنەشە رەت قۋعىنعا ۇشىراپ، اباقتىعا جابىلدى. ءۇيىن توناعان كەزدە، عالىمنىڭ كوپتەگەن ەڭبەكتەرى جوعالىپ كەتتى. كەيبىر جۇمىستارىن يبن سينا ۇزاق جول جۇرگەن كەزدە، ات ۇستىندە وتىرىپ جازدى. ءوزىنىڭ كۇش - جىگەرى جانە عاجاپ جادىسى ارقىلى، قاجەتتى ادەبيەتتى پايدالانۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلسا دا، يبن سينا عىلىمي، ادەبي جانە دارىگەرلىك قىزمەتىن توقتاتپادى. ءومىردىڭ قيىن سوقپاقتارى دەنساۋلىعىنا اسەر ەتىپ، 1037 جىلى 57 جاسىندا 18 ماۋسىمدا قايتىس بولدى. الەمگە اتى ايگىلى عالىمداردىڭ ىشىندە يبن - سينانىڭ ورنى ەرەكشە. ويتكەنى ول كەمەڭگەر ويشىل، اسقان اقىن بولۋىمەن قاتار دارىگەر دە ەدى. ۇلى دارىگەر يبن - سينا دەنساۋلىق تۋرالى كەيبىر ەڭبەكتەرىن ولەڭمەن دە جازعان.
5. وقۋلىقپەن جۇمىس سلايد №17. (ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ - ءار توپتان 1 وقۋشى).
6. جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ.
1 - توپ. - ولەڭدە نە تۋرالى ايتىلعان؟
2 - توپ - سۋدىڭ تىرشىلىك ءۇشىن قانداي ماڭىزى بار؟
3 - توپ - تازا سۋدىڭ پايداسى تۋرالى ايتىپ بەر.
سۋ تۋرالى بىلەتىن ولەڭدەرىڭدى جاتقا ايتۋ.
سەرگىتۋ ءساتى.- سلايد №18
7. سۋ تۋرالى ماقال - ماتەل ايتۋ.- جەتون بەرىلىپ وتىرىلادى. سلايد №19 - 20
8. ساباقتى قورىتۋ ماقساتىندا ءار توپقا تاپسىرما بەرەمىن: داپتەرمەن جۇمىس. سلايد №21
I توپ - ەسسە جازادى اۆتورلىق ورىندىققا يە بولىپ 1 - وقۋشى وقيدى.
II توپ - سۋرەت سالادى - سۋرەتىن قورعايدى
III توپ - ولەڭ شىعارادى - ولەڭىن وقيدى
9. تاپسىرمانى ورىنداعاندا مۋزىكاسىمەن سلايد كورسەتۋ. «سۋ - ءومىر كوزى»
ەسسە «سۋ - ءومىر كوزى»
5 جولدى ولەڭ:
سۋ
ءمولدىر، ءتۇسسىز
اعادى، جۇعادى، جابىسادى
ول بىزگە وتە قاجەت
سۋسىن
10. باعالاۋ. سلايد №22 وقۋشىلاردى باعالاۋ - جەتوندارىن ساناۋ، باعالاۋ پاراعىنا ەنگىزۋ، ورتاعا شىعىپ، ءار وقۋشىنىڭ قولىنا ارىپتەردەن قۇرالعان «جارايسىڭدار!» دەگەن سوزبەن وقۋشىلاردى ماداقتاۋ جانە سۋسىننىڭ ءتۇر - ءتۇرىن سىيعا تارتۋ.
11. ءۇي تاپسىرماسى. سلايد №23 - 24
1. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ.
2. سۋ، دەنساۋلىق تۋرالى ماقال - ماتەل جيناۋ.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما