يىق بۇيىم نەگىزى سىزباسىن تۇرعىزۋ (ارتقى بوي)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: يىق بۇيىم نەگىزى سىزباسىن تۇرعىزۋ (ارتقى بوي)
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا بۇيىمداردى كونسترۋكسيالاۋ تۋرالى، ولشەم الۋ، قوسىمشا ولشەمدەر، سىزبا تۇرعىزۋ تۋرالى تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق ماقساتى: ەستەتيكالىق تالعامى مەن ۇيىمداستىرۋشىلىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پراكتيكالىق ىس-ارەكەتتەرىن قالىپتاستىرۋ. ەڭبەك پانىنە قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى ادەمىلىككە، ساندىككە، ۇقىپتىلىققا، ۇنەمدىلىككە تاربيەلەۋ، جۇيەلى ەڭبەككە باۋلىپ، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبا سۋرەتتەر، كەستەلەر، پلاكاتتار، سانتيمەترلىك تاسپا.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى يگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق-جاۋاپ، نەگىزگى يدەيانى سۋرەتتەۋ، ۆەنن دياگرامماسى، «كىم جىلدام؟» ويىنى. (ينتەراكتيۆتى ادىستەر)
ءپانارالىق بايلانىس: گەومەتريا، سىزۋ.
تەحنيكالىق قۇرال: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن، قۇرال-جابدىقتارىن قاداعالاۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ كەزەڭى
وتكەن ساباقتى قايتالاۋ.
سۇراقتار
1. «ءسان» ءسوزىنىڭ ۇعىمى، ءسان تۇرلەرى.
2. «سيلۋەت» دەگەنىمىز نە؟ ستيل تۋرالى تۇسىنىك.
ءىىى. جاڭا ساباققا دايارلىق كەزەڭى
ا) كىرىسپە
تاقتاعا كۇنتىزبە، تاقىرىپ جازۋ
ءا) تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەنى ەسكە سالۋ.
قايشىمەن جۇمىس ىستەۋ:
1) قايشىنى جۇمىس ىستەپ جاتقاندا ءجۇزى قوسىلىپ تۇرۋى كەرەك.
2) قايشىنى بەرگەندە جابىق ءجۇزىن وزىڭە قاراتىپ بەرۋ كەرەك.
3) قايشى بەلگىلى ءبىر ورىندا نەمەسە جۇمىس قورابىندا ساقتالۋى كەرەك.
ب) بۇيىمدى كونسترۋكسيالاۋ دەگەنىمىز – كيىمنىڭ سىرت ءپىشىنى مەن قۇرىلىسىن انىقتايتىن پروسەسس. كيىمنىڭ كونسترۋكتيۆتىك سىزبا نۇسقاسى ولشەم الۋ جانە كيىمنىڭ دەنەدە ەمىن-ەركىن قوزعالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قوسىمشادان تۇرادى. ولشەمدىكتى ىزدەۋ ونەردىڭ دە، تالعامنىڭ دا مىندەتى.
كيىمدى كونسترۋكسيالاۋ پروسەسى
سۋرەتتەر فورمۋلاسى ---- قوسىمشالار ------ ەسەپتەۋ --------- سىزبالار
ءىV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
جۇمباق ارقىلى
جەڭى بار، قولى جوق
موينى بار، باسى جوق.
كويلەككە قاجەتتى ولشەمدەرمەن جۇمىستى باستايمىز. كويلەك يىق بۇيىمدارىنا جاتادى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز يىق بۇيىمدارىنىڭ سىزباسى (ارتقى بوي). كويلەك ح عاسىردا ريمدە پايدا بولعان. لاتىن سوزىنەن اۋدارعاندا «كيۋ» دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
كويلەككە ۇلگى تاڭداعاندا مىناداي جايلاردى ەسكەرۋ كەرەك:
- كويلەك قاي باعىتقا ارنالىپ تىگىلەدى. (كۇندەلىكتى جۇمىسقا، مەرەكەلىك كەشكە، دەمالىسقا)
- قانداي ماۋسىمعا ارنالادى. (كوكتەم، جاز، كۇز، قىس)
- دەنە ءمۇسىنى
- جاس ەرەكشەلىگى
كويلەكتىڭ بەلگىلى ءبىر ۇلگىسىنىڭ سىزباسىن سىزۋ ءۇشىن كەۋدە شەڭبەرى باستى ءرول اتقارادى. ارتقى بوي.
نەگىزگى بولشەكتەر
ارتقى بوي جاعالار الدىڭعى بوي جەڭدەر
ادام دەنەسىنە كيىم تىگۋ ءۇشىن ولشەم الۋ كەزىندە ساقتالاتىن ەرەجەلەر:
- ولشەمدى ادام دەنەسىنىڭ وڭ جاعىندا تۇرىپ ءتۇسىرۋ
- بەلىن الدىن-الا جىپپەن بۋىپ قويۋ
- ولشەم الاتىن ادام تابيعي تىك تۇرۋى كەرەك
- تاسپانى قاتتى تارتۋعا نەمەسە بوساتۋعا بولمايدى.
- ۇزىندىق ولشەم تولىق، ەن ولشەمدەرى بولمايدى، جارتىلاي جازىلادى.
تۇلعا ولشەمدەرى
ورامدارى --------------------------- ەندەرى --------------------------- ۇزىندىقتارى
مويىن، يىق، بىلەك، ------------- ارتقى بوي، كەۋدە--------------- بەلگە، قولعا دەيىن
كەۋدە، بەل، مىقىن
بىر-بىرىنە تىك بۇرىش جاساپ ەكى سىزىق جۇرگىزىلەدى. تىك سىزىق ارتقى بويدىڭ ورتا سىزىعى. كولدەنەڭ سىزىق – جەلكە سىزىعى بويىمەن كەۋدە شەڭبەرىنىڭ ولشەمى الىنىپ وعان 4سم قوسىلادى. (41+4=45). تابىلعان نۇكتەدەن تومەن قاراي تىك سىزىق جۇرگىزىلەدى. بۇل الدىڭعى بويدىڭ ورتا سىزىعى. جەلكە سىزىعىنان تومەن قاراي ارتقى بويدىڭ ورتا سىزىعى بويىمەن كەۋدە شەڭبەرىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى سالىنىپ وعان 3سم قوسىلادى. (41/3+3=16، 6). تابىلعان نۇكتە كولدەنەڭ سىزىق ارقىلى الدىڭعى بويدىڭ ورتا سىزىعىمەن قوسىلىپ، كەۋدە سىزىعىن انىقتايدى. جەلكە سىزىعىنان تومەن قاراي ارتقى بويدىڭ بەلگە دەيىنگى ۇزىندىعىن (40سم) سالىنىپ، تابىلعان نۇكتە كولدەنەڭ سىزىق ارقىلى الدىڭعى بويدىڭ ورتا سىزىعىمەن قوسىلادى. ءسويتىپ، بەل سىزىعى تابىلادى. بەل سىزىعىنان 18-20سم ولشەمى الىنادى دا، تابىلعان بويدىڭ ورتا سىزىعى بويىمەن 18-20 سم ولشەمى الىنىپ، تابىلعان نۇكتە كولدەنەڭ سىزىق ارقىلى الدىڭعى ورتا سىزىعىمەن قوسىلادى. جامباس سىزىعى وسىلاي انىقتالادى. ارتقى بويدىڭ ورتا سىزىعىنان وڭعا قاراي كەۋدە سىزىعى بويىمەن كەۋدە شەڭبەرىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى سالىنىپ، وعان 2، 5سم قوسىلادى. (41/3+2، 5= 16، 1) تابىلعان نۇكتەدەن جەلكە سىزىعىنا دەيىن تىك سىزىق جۇرگىزىلەدى. بۇل جاۋىرىن ەكى سىزىعى. بۇدان جاۋىرىن ەكى سىزىعىنان وڭعا قاراي كەۋدە سىزىعىنىڭ بويىنا كم-نىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى سالىنىپ، وعان 0، 5سم قوسىلادى. (41/4+0، 5=10، 7سم) بۇل قولتىق ويىندىسىنىڭ كەڭدىگى. تابىلعان نۇكتەدەن جوعارى قاراي ۇزىندىعى كم-نىڭ سەگىزدەن ءبىر بولىگىنە تەڭ (41/8=5، 1) تىك سىزىق جۇرگىزىلەدى. بۇل قولتىق ويىندىسىنىڭ شىعىڭقى سىزىعى. جەلكە ويىندىسىن سىزۋ مويىن اينالدىرا ولشەگەندەگى جارتىلاي ولشەم 17، 8/3+1=7cم. جاعا كەيىن تارتىپ تۇرماس ءۇشىن 3سم جوعارى كوتەرەمىز. يىقتان 1، 5سم تۇسىرەمىز. وسى سالعان نۇكتەلەردى دوعال جانە قيعاش سىزىقتار ارقىلى قوسامىز. وسى كەزدە ءبىزدىڭ نەگىزگى ارتقى بوي سىزباسى تۇرعىزىلادى.
V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ كەزەڭى
Vءى. جاڭا ساباقتى قانشالىقتى مەڭگەرگەنىن بايقاۋ كەزەڭى
سۇراق – جاۋاپ:
1. كيىمدى كونسترۋكسيالاۋ دەگەنىمىز نە؟
2. كويلەك سىزباسىن سىزۋ ءۇشىن دەنە بىتىمىنەن قانداي ولشەمدەر الامىز؟
3. كەۋدە بيىكتىگىن قانداي ولشەم انىقتايدى؟
4. ەركىن قونىمدىلىق قوسىمشانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
5. جارتىلاي بەل اينالىمى قالاي ولشەنەدى؟
6. كيىمدى كونسترۋكسيالاۋدا نەگىزگى ولشەمنىڭ ءبىرى؟
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما.
Vءىىى. قورىتىندى.
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا بۇيىمداردى كونسترۋكسيالاۋ تۋرالى، ولشەم الۋ، قوسىمشا ولشەمدەر، سىزبا تۇرعىزۋ تۋرالى تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق ماقساتى: ەستەتيكالىق تالعامى مەن ۇيىمداستىرۋشىلىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، پراكتيكالىق ىس-ارەكەتتەرىن قالىپتاستىرۋ. ەڭبەك پانىنە قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى ادەمىلىككە، ساندىككە، ۇقىپتىلىققا، ۇنەمدىلىككە تاربيەلەۋ، جۇيەلى ەڭبەككە باۋلىپ، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبا سۋرەتتەر، كەستەلەر، پلاكاتتار، سانتيمەترلىك تاسپا.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى يگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق-جاۋاپ، نەگىزگى يدەيانى سۋرەتتەۋ، ۆەنن دياگرامماسى، «كىم جىلدام؟» ويىنى. (ينتەراكتيۆتى ادىستەر)
ءپانارالىق بايلانىس: گەومەتريا، سىزۋ.
تەحنيكالىق قۇرال: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن، قۇرال-جابدىقتارىن قاداعالاۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ كەزەڭى
وتكەن ساباقتى قايتالاۋ.
سۇراقتار
1. «ءسان» ءسوزىنىڭ ۇعىمى، ءسان تۇرلەرى.
2. «سيلۋەت» دەگەنىمىز نە؟ ستيل تۋرالى تۇسىنىك.
ءىىى. جاڭا ساباققا دايارلىق كەزەڭى
ا) كىرىسپە
تاقتاعا كۇنتىزبە، تاقىرىپ جازۋ
ءا) تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەنى ەسكە سالۋ.
قايشىمەن جۇمىس ىستەۋ:
1) قايشىنى جۇمىس ىستەپ جاتقاندا ءجۇزى قوسىلىپ تۇرۋى كەرەك.
2) قايشىنى بەرگەندە جابىق ءجۇزىن وزىڭە قاراتىپ بەرۋ كەرەك.
3) قايشى بەلگىلى ءبىر ورىندا نەمەسە جۇمىس قورابىندا ساقتالۋى كەرەك.
ب) بۇيىمدى كونسترۋكسيالاۋ دەگەنىمىز – كيىمنىڭ سىرت ءپىشىنى مەن قۇرىلىسىن انىقتايتىن پروسەسس. كيىمنىڭ كونسترۋكتيۆتىك سىزبا نۇسقاسى ولشەم الۋ جانە كيىمنىڭ دەنەدە ەمىن-ەركىن قوزعالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قوسىمشادان تۇرادى. ولشەمدىكتى ىزدەۋ ونەردىڭ دە، تالعامنىڭ دا مىندەتى.
كيىمدى كونسترۋكسيالاۋ پروسەسى
سۋرەتتەر فورمۋلاسى ---- قوسىمشالار ------ ەسەپتەۋ --------- سىزبالار
ءىV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
جۇمباق ارقىلى
جەڭى بار، قولى جوق
موينى بار، باسى جوق.
كويلەككە قاجەتتى ولشەمدەرمەن جۇمىستى باستايمىز. كويلەك يىق بۇيىمدارىنا جاتادى. بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز يىق بۇيىمدارىنىڭ سىزباسى (ارتقى بوي). كويلەك ح عاسىردا ريمدە پايدا بولعان. لاتىن سوزىنەن اۋدارعاندا «كيۋ» دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
كويلەككە ۇلگى تاڭداعاندا مىناداي جايلاردى ەسكەرۋ كەرەك:
- كويلەك قاي باعىتقا ارنالىپ تىگىلەدى. (كۇندەلىكتى جۇمىسقا، مەرەكەلىك كەشكە، دەمالىسقا)
- قانداي ماۋسىمعا ارنالادى. (كوكتەم، جاز، كۇز، قىس)
- دەنە ءمۇسىنى
- جاس ەرەكشەلىگى
كويلەكتىڭ بەلگىلى ءبىر ۇلگىسىنىڭ سىزباسىن سىزۋ ءۇشىن كەۋدە شەڭبەرى باستى ءرول اتقارادى. ارتقى بوي.
نەگىزگى بولشەكتەر
ارتقى بوي جاعالار الدىڭعى بوي جەڭدەر
ادام دەنەسىنە كيىم تىگۋ ءۇشىن ولشەم الۋ كەزىندە ساقتالاتىن ەرەجەلەر:
- ولشەمدى ادام دەنەسىنىڭ وڭ جاعىندا تۇرىپ ءتۇسىرۋ
- بەلىن الدىن-الا جىپپەن بۋىپ قويۋ
- ولشەم الاتىن ادام تابيعي تىك تۇرۋى كەرەك
- تاسپانى قاتتى تارتۋعا نەمەسە بوساتۋعا بولمايدى.
- ۇزىندىق ولشەم تولىق، ەن ولشەمدەرى بولمايدى، جارتىلاي جازىلادى.
تۇلعا ولشەمدەرى
ورامدارى --------------------------- ەندەرى --------------------------- ۇزىندىقتارى
مويىن، يىق، بىلەك، ------------- ارتقى بوي، كەۋدە--------------- بەلگە، قولعا دەيىن
كەۋدە، بەل، مىقىن
بىر-بىرىنە تىك بۇرىش جاساپ ەكى سىزىق جۇرگىزىلەدى. تىك سىزىق ارتقى بويدىڭ ورتا سىزىعى. كولدەنەڭ سىزىق – جەلكە سىزىعى بويىمەن كەۋدە شەڭبەرىنىڭ ولشەمى الىنىپ وعان 4سم قوسىلادى. (41+4=45). تابىلعان نۇكتەدەن تومەن قاراي تىك سىزىق جۇرگىزىلەدى. بۇل الدىڭعى بويدىڭ ورتا سىزىعى. جەلكە سىزىعىنان تومەن قاراي ارتقى بويدىڭ ورتا سىزىعى بويىمەن كەۋدە شەڭبەرىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى سالىنىپ وعان 3سم قوسىلادى. (41/3+3=16، 6). تابىلعان نۇكتە كولدەنەڭ سىزىق ارقىلى الدىڭعى بويدىڭ ورتا سىزىعىمەن قوسىلىپ، كەۋدە سىزىعىن انىقتايدى. جەلكە سىزىعىنان تومەن قاراي ارتقى بويدىڭ بەلگە دەيىنگى ۇزىندىعىن (40سم) سالىنىپ، تابىلعان نۇكتە كولدەنەڭ سىزىق ارقىلى الدىڭعى بويدىڭ ورتا سىزىعىمەن قوسىلادى. ءسويتىپ، بەل سىزىعى تابىلادى. بەل سىزىعىنان 18-20سم ولشەمى الىنادى دا، تابىلعان بويدىڭ ورتا سىزىعى بويىمەن 18-20 سم ولشەمى الىنىپ، تابىلعان نۇكتە كولدەنەڭ سىزىق ارقىلى الدىڭعى ورتا سىزىعىمەن قوسىلادى. جامباس سىزىعى وسىلاي انىقتالادى. ارتقى بويدىڭ ورتا سىزىعىنان وڭعا قاراي كەۋدە سىزىعى بويىمەن كەۋدە شەڭبەرىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى سالىنىپ، وعان 2، 5سم قوسىلادى. (41/3+2، 5= 16، 1) تابىلعان نۇكتەدەن جەلكە سىزىعىنا دەيىن تىك سىزىق جۇرگىزىلەدى. بۇل جاۋىرىن ەكى سىزىعى. بۇدان جاۋىرىن ەكى سىزىعىنان وڭعا قاراي كەۋدە سىزىعىنىڭ بويىنا كم-نىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى سالىنىپ، وعان 0، 5سم قوسىلادى. (41/4+0، 5=10، 7سم) بۇل قولتىق ويىندىسىنىڭ كەڭدىگى. تابىلعان نۇكتەدەن جوعارى قاراي ۇزىندىعى كم-نىڭ سەگىزدەن ءبىر بولىگىنە تەڭ (41/8=5، 1) تىك سىزىق جۇرگىزىلەدى. بۇل قولتىق ويىندىسىنىڭ شىعىڭقى سىزىعى. جەلكە ويىندىسىن سىزۋ مويىن اينالدىرا ولشەگەندەگى جارتىلاي ولشەم 17، 8/3+1=7cم. جاعا كەيىن تارتىپ تۇرماس ءۇشىن 3سم جوعارى كوتەرەمىز. يىقتان 1، 5سم تۇسىرەمىز. وسى سالعان نۇكتەلەردى دوعال جانە قيعاش سىزىقتار ارقىلى قوسامىز. وسى كەزدە ءبىزدىڭ نەگىزگى ارتقى بوي سىزباسى تۇرعىزىلادى.
V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ كەزەڭى
Vءى. جاڭا ساباقتى قانشالىقتى مەڭگەرگەنىن بايقاۋ كەزەڭى
سۇراق – جاۋاپ:
1. كيىمدى كونسترۋكسيالاۋ دەگەنىمىز نە؟
2. كويلەك سىزباسىن سىزۋ ءۇشىن دەنە بىتىمىنەن قانداي ولشەمدەر الامىز؟
3. كەۋدە بيىكتىگىن قانداي ولشەم انىقتايدى؟
4. ەركىن قونىمدىلىق قوسىمشانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
5. جارتىلاي بەل اينالىمى قالاي ولشەنەدى؟
6. كيىمدى كونسترۋكسيالاۋدا نەگىزگى ولشەمنىڭ ءبىرى؟
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما.
Vءىىى. قورىتىندى.
You Might Also Like
-
№24 لينگۆيستيكالىق مەكتەپ - گيمنازياسىنىڭ باستاۋىش كلاسس ءمۇعالىمى
