يماندىلىق الىپپەسى
تاقىرىبى: يماندىلىق الىپپەسى (پىكىرتالاس)
سىنىپتار: 8، 9، 10
ماقساتى: ا) بىلىمدىلىگى – يماندىلىق تاربيەسى وركەنيەتتى ەل بولۋعا ۇمتىلعان بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ الدىنداعى ەڭ وزەكتى، ەڭ نەگىزگى ماسەلە بولىپ وتىر. ال جاس ۇرپاقتىڭ جۇرەگىنە يماندىلىق ءدانىن سەۋىپ، ونى ودان ءارى دامىتۋ مۇعالىمدەردىڭ باستى مىندەتى بولماق. ءاربىر ۇستاز يماندىلىق يىرىمدەرىن دىنمەن بايلانىستىرعاندا عانا تۇپكى ماقساتتارىنا جەتە الماق. سوندىقتان دا قۇران حاديستەرىن، دانىشپان اقىن - جازۋشىلاردىڭ يماندىلىق، ادامگەرشىلىك تۋرالى دانالىق سوزدەرىن نەگىزگە الا وتىرىپ، شاكىرتتەردىڭ يسلام ءدىنى، يماندىلىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ، قالىپتاستىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىعى – يماندىلىق يىرىمدەرىن قازىرگى ومىرمەن، اقىن - جازۋشىلاردىڭ ونەگە، ۇلگى بولارلىق دانالىق سوزدەرىمەن سالىستىرۋ، بايلانىستىرۋ. سول ارقىلى يماندىلىق قاسيەتتەرىن ودان ءارى جەتىلدىرە وتىرىپ دامىتۋ.
ۆ) تاربيەلىلىگى – وقۋشىلاردى ءوز دىنىنە، تىلىنە، ادەت - عۇرپىنا، ياعني مۇسىلمانشىلىققا ۇيرەتۋ، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ىشكى جان - دۇنيەسىنىڭ تازالىققا بەيىمدەلۋىنە تاربيەلەۋ.
ءوتۋ بارىسى:
ەكى ءتۇرلى قوعام – ەكى ءتۇرلى كوزقاراس
ءدىن – ۇلى اپيىن، ءدىن – تاربيە مەكتەبى.
اڭقاۋ ەلگە - ارامزا مولدا
قۇداي كوگىن بيلەسىن، جەرىمە مەنىڭ تيمەسىن.
ساۋاتسىز مولدانىڭ سالدەسى ۇلكەن.
ءدىن – قاراڭعى ءىن. كوپكە ۇناعان قۇدايعا دا ۇنايدى.
كوپكە تەنتەك – قۇدايعا شەت.
ءدىنىڭ ءتىلىڭدى ساقتايدى.
اللا كىشىپەيىلدىلىكتىڭ ابىرويىن اسىردى، تاكاپپارلىقتىڭ قۇتىن قاشىردى.
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار جانە شاكىرتتەر! بۇگىنگى «يماندىلىق الىپپەسى» اتتى پىكىرتالاسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. (بەينەبايان كورسەتىلەدى)
ەندەشە ورتامىزعا مەكتەبىمىزدىڭ بەدەلدى ۇستازى قوجابايەۆا مايرا سەرىكقىزىن شاقىرامىز.
- مايرا اپاي، بۇگىنگى ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارىمىزدىڭ ءدىن تۋرالى، يماندىلىق تۋرالى بىلىمدەرىن، تۇسىنىكتەرىن قالاي باعالايسىز؟ (مايرا اپاي ءوز پىكىرىن ايتادى)
حاديستەر – مۇسىلمان الەمىندەگى ادام قۇقىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى.
ءۇش ءتۇرلى قاسيەت بار، وسى ۇشەۋىنە يە بولعان ادامدارعا ءتاڭىرىم قيامەت كۇنى مەيىرىممەن قاراپ، ءجانناتقا كىرگىزەدى: ءتاتۋ-تاتتى تۇرعان جۇبايلار. اتا - اناسىنا مەيىرىمدى بولعان ادامدار. قول استىنداعىلارعا ءقادىرلى بولعان ادامدار. ءۇش ءتۇرلى ادامدار بار، - ولارعا بەيىشتىڭ ەسىگى جابىق: اتا - اناسىنىڭ قارعىسىنا ۇشىراعاندار. ىشكىلىككە مۇلدە سالىنىپ كەتكەندەر. بەرگەن قايىر - ساداقاسىن نە جاقسىلىعىن مىندەت قىلۋشىلار. ءۇش ءتۇرلى ادامدار بار، ءتاڭىر و دۇنيەگە بارعاندا ولارمەن سويلەسپەيدى، راحىمى دا تۇسپەيدى، كىنالارىن دا كەشپەيدى. ولار: قۋ مەديەن شولدە كەلە جاتقان ادامعا ءبىر جۇتىم سۋ بەرمەگەن ادام. ءتاڭىرىنىڭ اتىن ايتىپ، وتىرىك سۋ ءىشىپ، ساتۋشى ادام. ءوز پاتشاسىمەن پايدا كورسە، سەرتىندە تۇرىپ، پايدا كورمەسە قيانات ءىس جاسايتىن ادام.
كەلەسى قوناعىمىز 10 سىنىپ وقۋشىسى ء---------------------ى ورتاعا شاقىرايىق.
- سەرىك، جاڭا عانا حاديستە ايتىلىپ كەتكەن ءسوز جايىندا نە ايتا الاسىڭ؟ اتا - اناعا مەيىرىمدى بولعان ادامدار دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
پىكىرسايىسقا كەلگەن باسقا وقۋشىلار دا بۇل جايىندا ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرەدى.
- قالاي ويلايسىڭدار، قانداي جاعدايدا بالا اتا - اناسىنىڭ قارعىسىنا ۇشىراۋى مۇمكىن؟
كەلەسى سۇراق مەكتەبىمىزدىڭ جاس مامانى، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ابجانوۆا جۇلدىزعا قويىلادى:
- قالاي ويلايسىز، قازىرگى زاماندا بەرگەن قايىر - ساداقاسىن مىندەت قىلاتىن ادامدار بار ما؟ سىزگە سونداي ادامدار كەزدەستى مە؟ تاجىريبەڭىزبەن بولىسە وتىرساڭىز.
وقۋشىلارعا قويىلاتىن سۇراق: ءتاڭىرىنىڭ اتىن ايتىپ، وتىرىك سۋ ءىشىپ، ساتۋشى ادام دەپ ايتىپ وتتىك. ەستىپ جاتامىز «نان ۇرسىن، قۇداي ۇرسىن» دەپ انت سۋ ءىشىپ جاتاتىندار دا بار. سەندەر وزدەرىڭ وسىعان قالاي قارايسىڭدار؟ بۇل دۇرىس پا؟ وزدەرىڭ دە سولاي دەپ ايتقان كەزدەرىڭ بولدى ما؟
تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمىنە سۇراق قويىپ وتسەك، «مەكتەپتە جوعارى سىنىپتاردا «ءدىنتانۋ» ساباعى جۇرەدى. ول جەردە سىزدەر قانداي تاقىرىپتاردى قوزعايسىزدار؟»
كوركەم ادەبيەت – ادامتانۋ، ادام تاربيەلەۋ قۇرالى بولسا، پوەزيالىق شىعارمالار – ادامدى سەزىمگە جەتەلەيتىن، ىشكى جان دۇنيەسىن قوزعايتىن، ءتىلىن، ساناسىن دامىتاتىن رۋحاني دۇنيەلەر. قازىرگى كەزەك يماندىلىق تاقىرىبىنا ارنالعان اقىندار شىعارماشىلىعىنا ارنالادى. (وقۋشىلار اقىن - جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىنان ءۇزىندى وقىپ بەرەدى).
(بەينەبايان كورسەتىلەدى)
ءسوز سوڭىندا، ەل پرەزيدەنتى، ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىز تەگىمىز – تۇرىك، ءدىنىمىز – يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن قاسيەتتى كىتاپ – قۇران كارىمدى ناسيحاتتاۋدى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ءدىنىمىزدى، ءتىلىمىزدى ساقتاۋ – ۇلتتىعىمىزدى، مەملەكەتتىگىمىزدى ساقتايدى.» - دەگەن ءسوزىن باسشىلىققا الىپ، پىكىرتالاستى قورىتىندىلايمىز.
جول قايدا اقيقاتقا اپاراتىن؟
ەل قايدا اقيقات دەپ اتالاتىن؟
ايلاكەر، ارامزالار الاياقتار،
اياعى كوكتەن كەلىپ ماتالاتىن؟
.... الاۋىزدىق اكەلگەن ادامدارعا،
وندا ورىن جوق شىعار ادامدارعا؟
بار بولسا ەگەر، سۇرەدى ءقايتىپ ءومىر،
اقيقاتتىڭ سۇڭگىسى قادالعاندا؟ (م. ماقاتايەۆ)
قاتىسقاندارىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت!
سىنىپتار: 8، 9، 10
ماقساتى: ا) بىلىمدىلىگى – يماندىلىق تاربيەسى وركەنيەتتى ەل بولۋعا ۇمتىلعان بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ الدىنداعى ەڭ وزەكتى، ەڭ نەگىزگى ماسەلە بولىپ وتىر. ال جاس ۇرپاقتىڭ جۇرەگىنە يماندىلىق ءدانىن سەۋىپ، ونى ودان ءارى دامىتۋ مۇعالىمدەردىڭ باستى مىندەتى بولماق. ءاربىر ۇستاز يماندىلىق يىرىمدەرىن دىنمەن بايلانىستىرعاندا عانا تۇپكى ماقساتتارىنا جەتە الماق. سوندىقتان دا قۇران حاديستەرىن، دانىشپان اقىن - جازۋشىلاردىڭ يماندىلىق، ادامگەرشىلىك تۋرالى دانالىق سوزدەرىن نەگىزگە الا وتىرىپ، شاكىرتتەردىڭ يسلام ءدىنى، يماندىلىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ، قالىپتاستىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىعى – يماندىلىق يىرىمدەرىن قازىرگى ومىرمەن، اقىن - جازۋشىلاردىڭ ونەگە، ۇلگى بولارلىق دانالىق سوزدەرىمەن سالىستىرۋ، بايلانىستىرۋ. سول ارقىلى يماندىلىق قاسيەتتەرىن ودان ءارى جەتىلدىرە وتىرىپ دامىتۋ.
ۆ) تاربيەلىلىگى – وقۋشىلاردى ءوز دىنىنە، تىلىنە، ادەت - عۇرپىنا، ياعني مۇسىلمانشىلىققا ۇيرەتۋ، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ىشكى جان - دۇنيەسىنىڭ تازالىققا بەيىمدەلۋىنە تاربيەلەۋ.
ءوتۋ بارىسى:
ەكى ءتۇرلى قوعام – ەكى ءتۇرلى كوزقاراس
ءدىن – ۇلى اپيىن، ءدىن – تاربيە مەكتەبى.
اڭقاۋ ەلگە - ارامزا مولدا
قۇداي كوگىن بيلەسىن، جەرىمە مەنىڭ تيمەسىن.
ساۋاتسىز مولدانىڭ سالدەسى ۇلكەن.
ءدىن – قاراڭعى ءىن. كوپكە ۇناعان قۇدايعا دا ۇنايدى.
كوپكە تەنتەك – قۇدايعا شەت.
ءدىنىڭ ءتىلىڭدى ساقتايدى.
اللا كىشىپەيىلدىلىكتىڭ ابىرويىن اسىردى، تاكاپپارلىقتىڭ قۇتىن قاشىردى.
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار جانە شاكىرتتەر! بۇگىنگى «يماندىلىق الىپپەسى» اتتى پىكىرتالاسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. (بەينەبايان كورسەتىلەدى)
ەندەشە ورتامىزعا مەكتەبىمىزدىڭ بەدەلدى ۇستازى قوجابايەۆا مايرا سەرىكقىزىن شاقىرامىز.
- مايرا اپاي، بۇگىنگى ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارىمىزدىڭ ءدىن تۋرالى، يماندىلىق تۋرالى بىلىمدەرىن، تۇسىنىكتەرىن قالاي باعالايسىز؟ (مايرا اپاي ءوز پىكىرىن ايتادى)
حاديستەر – مۇسىلمان الەمىندەگى ادام قۇقىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى.
ءۇش ءتۇرلى قاسيەت بار، وسى ۇشەۋىنە يە بولعان ادامدارعا ءتاڭىرىم قيامەت كۇنى مەيىرىممەن قاراپ، ءجانناتقا كىرگىزەدى: ءتاتۋ-تاتتى تۇرعان جۇبايلار. اتا - اناسىنا مەيىرىمدى بولعان ادامدار. قول استىنداعىلارعا ءقادىرلى بولعان ادامدار. ءۇش ءتۇرلى ادامدار بار، - ولارعا بەيىشتىڭ ەسىگى جابىق: اتا - اناسىنىڭ قارعىسىنا ۇشىراعاندار. ىشكىلىككە مۇلدە سالىنىپ كەتكەندەر. بەرگەن قايىر - ساداقاسىن نە جاقسىلىعىن مىندەت قىلۋشىلار. ءۇش ءتۇرلى ادامدار بار، ءتاڭىر و دۇنيەگە بارعاندا ولارمەن سويلەسپەيدى، راحىمى دا تۇسپەيدى، كىنالارىن دا كەشپەيدى. ولار: قۋ مەديەن شولدە كەلە جاتقان ادامعا ءبىر جۇتىم سۋ بەرمەگەن ادام. ءتاڭىرىنىڭ اتىن ايتىپ، وتىرىك سۋ ءىشىپ، ساتۋشى ادام. ءوز پاتشاسىمەن پايدا كورسە، سەرتىندە تۇرىپ، پايدا كورمەسە قيانات ءىس جاسايتىن ادام.
كەلەسى قوناعىمىز 10 سىنىپ وقۋشىسى ء---------------------ى ورتاعا شاقىرايىق.
- سەرىك، جاڭا عانا حاديستە ايتىلىپ كەتكەن ءسوز جايىندا نە ايتا الاسىڭ؟ اتا - اناعا مەيىرىمدى بولعان ادامدار دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
پىكىرسايىسقا كەلگەن باسقا وقۋشىلار دا بۇل جايىندا ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرەدى.
- قالاي ويلايسىڭدار، قانداي جاعدايدا بالا اتا - اناسىنىڭ قارعىسىنا ۇشىراۋى مۇمكىن؟
كەلەسى سۇراق مەكتەبىمىزدىڭ جاس مامانى، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ابجانوۆا جۇلدىزعا قويىلادى:
- قالاي ويلايسىز، قازىرگى زاماندا بەرگەن قايىر - ساداقاسىن مىندەت قىلاتىن ادامدار بار ما؟ سىزگە سونداي ادامدار كەزدەستى مە؟ تاجىريبەڭىزبەن بولىسە وتىرساڭىز.
وقۋشىلارعا قويىلاتىن سۇراق: ءتاڭىرىنىڭ اتىن ايتىپ، وتىرىك سۋ ءىشىپ، ساتۋشى ادام دەپ ايتىپ وتتىك. ەستىپ جاتامىز «نان ۇرسىن، قۇداي ۇرسىن» دەپ انت سۋ ءىشىپ جاتاتىندار دا بار. سەندەر وزدەرىڭ وسىعان قالاي قارايسىڭدار؟ بۇل دۇرىس پا؟ وزدەرىڭ دە سولاي دەپ ايتقان كەزدەرىڭ بولدى ما؟
تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمىنە سۇراق قويىپ وتسەك، «مەكتەپتە جوعارى سىنىپتاردا «ءدىنتانۋ» ساباعى جۇرەدى. ول جەردە سىزدەر قانداي تاقىرىپتاردى قوزعايسىزدار؟»
كوركەم ادەبيەت – ادامتانۋ، ادام تاربيەلەۋ قۇرالى بولسا، پوەزيالىق شىعارمالار – ادامدى سەزىمگە جەتەلەيتىن، ىشكى جان دۇنيەسىن قوزعايتىن، ءتىلىن، ساناسىن دامىتاتىن رۋحاني دۇنيەلەر. قازىرگى كەزەك يماندىلىق تاقىرىبىنا ارنالعان اقىندار شىعارماشىلىعىنا ارنالادى. (وقۋشىلار اقىن - جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعىنان ءۇزىندى وقىپ بەرەدى).
(بەينەبايان كورسەتىلەدى)
ءسوز سوڭىندا، ەل پرەزيدەنتى، ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىز تەگىمىز – تۇرىك، ءدىنىمىز – يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن قاسيەتتى كىتاپ – قۇران كارىمدى ناسيحاتتاۋدى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ءدىنىمىزدى، ءتىلىمىزدى ساقتاۋ – ۇلتتىعىمىزدى، مەملەكەتتىگىمىزدى ساقتايدى.» - دەگەن ءسوزىن باسشىلىققا الىپ، پىكىرتالاستى قورىتىندىلايمىز.
جول قايدا اقيقاتقا اپاراتىن؟
ەل قايدا اقيقات دەپ اتالاتىن؟
ايلاكەر، ارامزالار الاياقتار،
اياعى كوكتەن كەلىپ ماتالاتىن؟
.... الاۋىزدىق اكەلگەن ادامدارعا،
وندا ورىن جوق شىعار ادامدارعا؟
بار بولسا ەگەر، سۇرەدى ءقايتىپ ءومىر،
اقيقاتتىڭ سۇڭگىسى قادالعاندا؟ (م. ماقاتايەۆ)
قاتىسقاندارىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت!
You Might Also Like
