InfoHub Logo

شىمكەنت اگرارلىق كوللەدجىنىڭ
كتك9-141 توبىنىڭ ستۋدەنتى: شاميل ايدانا
عىلىمي جەتەكشىسى: باينبەتوۆا ب.ر.

 

ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ينتەرنەت بەتتەرىنەن تەز اقپارات الۋىن قاداعالاۋ.

مەكەمەدە بىرنەشە كومپيۋتەرلەردى پورت قۇرىلعىلارى ارقىلى بايلانىستىرىپ، بىر-بىرىمەن ينفورماسيا الماساتىن جەرگىلىكتى كومپيۋتەرلىك جەلى قۇرۋ قيىن ەمەس. ولاردىڭ ءبىرىن بىرنەشە كومپيۋتەرلەرگە ورتاق، باسقا كومپيۋتەرلەردىڭ كەيبىر ينفورماسيا اۋىستىرۋ جۇمىستارىن ورىندايتىن نەگىزگى ءتۇيىندى كومپيۋتەر ەتىپ دايىندايدى دا، ونى سەرۆەر (قىزمەتشى قويما) دەپ اتايدى.

ءتۇرلى جەرگىلىكتى جۇيەلەردى بىر-بىرىمەن كابەل، ت.ب. ارقىلى قوسۋ دا مۇمكىن.

قازىرگى زاماننىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى — دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ جەرگىلىكتى جانە عالامدىق جەلىلەرى ارنايى قىزمەت كورسەتۋ پروگراممالارى ارقىلى بايلانىستىرىلىپ قويىلعان. عالامدىق جەلىلەردى ينتەرنەت (ءىnternet) جەلىسى دەپ اتايدى (inter— ينتەرناسيونال، حالىقارالىق؛ network — جەلى). ياعني ينتەرنەت — ءتۇرلى ەلدەردىڭ ميلليوڭداعان كومپيۋتەرلەرىن بىرىكتىرەتىن حالىقارالىق كومپيۋتەرلىك جەلى.

مۇندا ينتەرنەتكە قوسىلعان كومپيۋتەر سەرۆەر ارقىلى جەلىگە قوسىلعان كەز كەلگەن كومپيۋتەرگە ءتۇرلى مالىمەت جىبەرە جانە وزىنە جىبەرىلگەن مالىمەتتى قابىلداي الادى.

كومپيۋتەرلىك جەلىلەر جەرگىلىكتى (ءبىر ۇيىمدىق)، ايماقتىق جانە دۇنيە جۇزىلىك بولىپ ءتۇرلى تۇرگە بولىنەدى. ايماقتىق جەلى ءىntranet جەلىسى دەپ اتالادى، ونىڭ Internet جەلىسىنەن ايىرماشىلىعى جوق، تەك ەرەكشەلىگى — ونىڭ كومپيۋتەرلەرى ارنايى ءبىر جۇمىسقا ارنالعان. مىسالى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكىسىنىڭ كومپيۋتەرلەرى ءىnternet جەلىسى بويىنشا جۇمىس ىستەيدى (نەگىزگى بانكتىڭ كومپيۋتەرلەرى ونىڭ بارلىق فيليالدارىنىڭ كومپيۋتەرلەرىمەن فينانستىق مالىمەتتەر الماسادى.

ينتەرنەتتىڭ ارتىقشىلىعى - ول ءتۇرلى كولەمدە ءار الۋان تاقىرىپ بويىنشا وزىندە ساقتاۋلى مالىمەتتەردى ەكران بەتىندە كورسەتىپ بەرە الادى. مىسالى، بەرىلەتىن مالىمەتتەر: كۇندەلىكتى ساياسي جاڭالىقتار؛ مەديسينا سالاسىندا، كوممەرسيالىق جانە بانكىلەر سالاسىندا قىزمەت كورسەتۋ؛ سپورت سالاسىنداعى سوڭعى جاڭالىقتار؛ مەكەمەلەردىڭ ادرەستەرى (مەكەن-جايى) سياقتى ءتۇرلى مالىمەتتەر؛ قاشىقتان وقىتۋعا ارنالعان ەلەكتروندىق وقۋلىقتار، عىلىمي جۇمىستار، رەفەراتتار جانە ت.ب. ەلەكتروندىق وقۋلىقتار سياقتى كۇردەلى مالىمەتتەر جاستاردىڭ كرەديتتىك تەحنولوگيا بويىنشا ءوز بەتىمەن ءبىلىم الۋىنا ۇلكەن كومەگىن تيگىزەتىڭى ءسوزسىز.

كەيبىر كومپيۋتەرلەر ينتەرنەتكە تۇراقتى قوسىلىپ، جەلىگە كەلىپ تۇسكەن مالىمەتتەر قوزعالىسىن باسقارىپ تۇرادى. ولاردى ينتەرنەت سەرۆەرلەرى دەپ اتايدى. سەرۆەر ارقىلى ينتەرنەتكە جەكە كومپيۋتەرلەردىڭ قوسىلۋى دا مۇمكىن.قازىرگى كەزدە قوسىلۋدى ۇيىمداستىراتىن مەكەمە — پروۆايدەر اتاۋلى كوممەرسيالىق كومپانيا. كومپانيامەن شارت جاساسىپ، ينتەرنەتكە قوسىلاتىن كومپيۋتەر ءۇشىن ءپارولدى (راssword)، جەلىلىك ارنايى ءاتى-جونىڭىزدى (Login)، تەلەفون ءنومىرىن جانە ينتەرنەتپەن جۇمىس ىستەۋ تاسىلدەرىن ايقىنداپ الۋىڭىز كەرەك.

Windows-تىڭ جۇمىس ۇستەلىنەن ءىnternet بەلگىشەسىن ەكى رەت شەرتكەن كەزدە، العاشقى رەت ينتەرنەتتى باپقا كەلتىرۋ تەرەزەسى كورىنەدى. ولارعا پروۆايدەرمەن كەلىسكەن جوعارعىداي شارتبەلگىلەر (ءاتى-جونىڭىز، ت.ب.) ەنگىزىلسە، Internet Explorer تەرەزەسى كورىنەدى. ينتەرنەتكە جالعانعان جەكە كومپيۋتەردى Internet Explorer –گە بىردەن قوسۋعا دا بولادى.

ينتەرنەت تەك دۇنيە جۇزىلىك جەلى ەمەس، ونىڭ جۇمىسى — ينفورماسيالىق كەڭىستىككە ءتۇرلى فورماتتا قىزمەت كورسەتۋ. قىزمەت ينفورماسيا الماساتىن ءتۇرلى حاتتامالارعا نەگىزدەلگەن. ولاردىڭ ەڭ كەڭ تاراعانى 1990-جىلداردان باستاپ شىعا باستاعان "دۇنيە جۇزىلىك ورمەك" — Word Wide Web (WWW). كوبىنەسە ونى قىسقا تۇردە Web (ۆەب) دەپ اتايدى.ۆەب-تىڭ نەگىزگى قىزمەتى— قاجەتتى ينفورماسيانى ىزدەۋ، جيناستىرۋ جانە ونى ەكرانعا شىعارۋدى ۇيىمداستىرۋ. ونىڭ ەكراندا كورسەتەتىنى — مالىمەتتەر، گرافيكتەر، فوتوسۋرەتتەر، ۆەب-بەتتەر تۇرىندە دايىندالىپ ساقتالعان ەلەكتروندىق قۇجاتتار. ەلەكتروندىق قۇجاتتىڭ كادىمگى قۇجاتتان ايىرماشىلىعى — ونىڭ جازىلۋ فورماتىندا. ينتەرنەتتە ەلەكتروندىق قۇجات قۇرۋ ءۇشىن نتمL اتاۋلى ارنايى ءتىل پايدالانگلادى (نۋرەr تەحt ماrkup Language — گيپەرماتىندىك بەلگىلەۋ ءتىلى). ياعني ۆەب-بەتتەر سەرۆەردە ەرەكشە نتمL فورماتىندا ساقتالادى. نتمLء-دىڭ ورىندايتىن جۇمىسى — قۇجات تاقىرىپتارى مەن ابزاستاردى بەلگىلەۋ، گيپەرماتىنگە ارنايى بەلگىلەر ورناتۋ.

ۆەب-بەت — كىشىگىرىم ءماتىن نە ۇلكەن ءماتىننىڭ ءبىر بولىگى. ادەتتە ۇلكەن كولەمدى قۇجات بىرنەشە بلوكتارعا ءبولىنىپ، ءار بلوك ءبىر ۆەب-بەت رەتىندە قاراستىرىلادى. مىسالى، جوعارعى وقۋ ورنى ءۇشىن ۆەب-بەتتەردى مىناداي تۇردە دايىنداۋ مۇمكىن:

— فاكۋلتەت اتاۋلارى، ماماندىقتار؛

— كافەدرالار، ولاردىڭ قىزمەتكەرلەرى جونىندە مالىمەتتەر؛

— ءار جىلدا وقۋ ورنىن ءبىتىرۋشى ستۋدەنتتەر ءتىزىمى.

ۆەب-تە ءبىر تاقىرىپقا ارنالعان ۆەب-بەتتەردى رەتىمەن نە ولاردى بايلانىستىرىپ كەرسەتۋ دە مۇمكىن. سوڭعىسىن ۆەب-تۇيىن دەپ اتايدى.

ۆەب-بەتتەرگە سىلتەمە رەتىندە تاقىرىپقا بايلانىستى باسقا ۆەب-بەتتە جازىلعان ءسوز نە ءسوز تىركەستەرى ارنايى كوماندا بويىنشا بەلگىلەنىپ قويىلادى. ونى گيپەرسىلتەمە دەپ، سىلتەمە ەنگىزىلگەن ءماتىندى گيپەرماتىن دەپ اتايدى. گيپەرسىلتەمە ءۇشىن ءماتىن ءۇزىندىسىنىڭ قىسقاشا مازمۇنىن، تاقىرىبىن نە سۋرەتتى بەلگىلەۋ دە مۇمكىن. ەكراندا كورىنگەن ۆەب-بەتتە گيپەرسىلتەمە باسقا تۇسكە بويالىپ، استى سىزىلىپ كورسەتىلەدى. گيپەرسىلتەمە بويىنشا كەلەسى ۆەب-بەتتى ەكرانعا شىعارۋ ءۇشىن سىلتەمەگە كورسەتكىشتى اكەلىپ، ول سۇق ساۋساعى ماتىنگە باعىتتالعان قول تۇرىنە اينالعان كەزدە تىشقان تۇيمەسىن شەرتۋ جەتكىلىكتى.

سۇراقتار:

1. ينتەرنەتكە كومپيۋتەردى بايلانىستىراتىن قانداي ءۇي پاراقشاسىن بىلەسىڭ؟
2. «ينتەرنەت» ءسوزى قانداي ماعىنا بىلدىرەدى؟
3. «ۆەب» دەگەنىمىز نە؟

---