ينتەرنەتتىڭ پايداسى مەن زيانى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بۇكىلالەمدىك ورمەك – ينتەرنەتكە بايلانىستى اقپارات جيناقتاۋ، قورىتىندىلاۋ.
تاربيەلىك: بالالارعا ينتەرنەتتىڭ پايداسى مەن زيانى جايلى ايتۋ، زياندى ويىنداردان، بۇرىس جاقتارىنان ساقتاۋ.
دامىتۋشىلىق: بىلىمگەرلەرگە ينتەرنەت تۋرالى تولىق وي قالىپتاستىرۋ، بىلىمگەرلەردى تاپقىرلىققا، ىزدەنىمپازدىققا شىعارماشىلىققا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ بارىسى:
مەيىرىمدى جۇرەكپەن،
اقپەيىلدى تىلەكپەن،
امانداسىپ الايىق،
ءبىر جادىراپ قالايىق!
دۇنيەدەگى قۇبىلىستىڭ ءمانىن دە،
ينتەرنەتتىڭ، جاڭالىقتىڭ ءبارىن دە
مۇمكىن ەمەس ينفورماتيكاسىز ءتۇسىنۋ،
كومپيۋتەر دۇنيە كىلتى بۇگىن دە،- دەمەكەشى، زامان تالابىنا ساي ءاربىر ادام كومپيۋتەر مەن ينتەرنەتتىڭ قىر سىرىن بىلگەنگە نە جەتسىن.
1984 جىلى ARPANET جەلىسىننەن بولەك جاڭا جەلىلەر پايدا بولا باستادى. سولاردىڭ ءبىرى اقش ۇلتتىق عىلىمي قورى (NSF) ءوز ىشىنە كوپتەگەن شاعىن جەلىلەردى (سول ۋاقىتتاردا - اق تانىمال بولعان Usenet جانە Bitnet جەلىلەرىن قوسا) بىرىكتىرگەن ۋنيۆەرسيتەتارالىق اۋقىمدى NSFNet (|National Science Foundation Network) جەلىسىن قۇردى. بۇل جەلىنىڭ اقپارات تاسىمالداۋ قابىلەتى ARPANET جەلىسىنە قاراعاندا، ءبىرشاما ارتىق ەدى. ءبىر جىل ىشىندە بۇل جەلىگە 10 مىڭداي كومپيۋتەر قوسىلدى.
1988 جىلى Internet Relay Chat (IRC) پروتوكولى جاسالىپ، ينتەرنەتتە ناقتى ۋاقىتتا سويلەسۋ (چات) مۇمكىندىگى پايدا بولدى.
قازىرگى كەزدە مەملەكەتىمىز باسەكەگە 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدى كوزدەپ وتىر. ول ءۇشىن جاستار جانە ءار ءبىر قازاق ازاماتى جاڭا اقپاراتتىق - كومۋنيكاسيالىق تەحنولوگيانى جەتىك مەڭگەرۋىمىز قاجەت. ءقازىر ادامدار قىزمەت ورنىندا دا، ۇيدە دە كومپيۋتەرمەن جۇمىس ىستەي بەرەدى. ونىڭ ومىرىمىزگە، كەڭىنەن ەنگەنى سونشالىقتى، بالا بىتكەن ويىنشىقپەن ەمەس، كومپيۋتەرمەن ويناپ، ءوزىنىڭ ءومىرتانىمىن عالامتورداعى جەلى ىشىندە قالىپتاستىرادى. قازىرگى كۇنكورىس قامى مەن زامان اعىمىنىڭ كۇردەلىلىگى، كوپتەگەن اتا - انالار تاۋلىك بويى بالالارىنىڭ تىنىس - تىرشىلىگىنە باقىلاۋ جاساي الماي، ولار شەكتەن تىس بەينە مونيتوردىڭ الدىندا وتىرعاندىقتان دەنساۋلىعىنا زور زياندى اسەر الادى. سوندىقتاندا مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ ماقساتى كومپيۋتەردىڭ بالا اعزاسىنا اسەرىن جانە دە عالامتوردىڭ جاقسىلىقتارىمەن بىرگە كەلەڭسىز جاقتارىندا زەرتتەۋ. مەن بۇل تاقىرىپتى العان سەبەبىم كومپيۋتەر ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ ەنىپ وتىرعانى سونشالىقتى، ءبىز ءتىپتى ونى پايدالانۋ كەزىندە ول قانداي ءقاۋىپ قاتەر اكەلەتىنىن ۇمىتىپ كەتتىك. ءبىراق تا، كومپيۋتەرمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا وقۋشىلار تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاسا، ول ءبىزدىڭ اقىلدى، سۇيكىمدى، قايىرىمدى دوسىمىز بولا الادى.
بۇكىلالەمدىك ورمەك – عالامتور.
عالامتور - ينتەرنەت قازاق قوعامىنا ەنگەلى كوپ بولعان جوق. الەم تورلاسىپ ۇلگەردى از ۋاقىتتا. كەشەگى جاڭالىق جاڭالىق بولماي قالدى. بۇگىنگى جاڭالىق تا ەسكىرىپ ۇلگەرەدى سول زاماتتا. ءدال قازىرگى جاڭالىعىڭىز الدەكىمدەردىڭ الدەكىمدەردەن ەستىگەن اڭگىمەسى بولۋى مۇمكىن... افريكاداعى الدەبىر تايپا كوسەمىنىڭ ءولىمىن، امەريكاداعى گەيلەردىڭ شەرۋىن، اۋعانداعى ايەلدىڭ ايانىشتى ءحالىن، ءۇندىستانداعى جالاڭ اياق كەم - كەتىكتىڭ اۋىر تۇرمىسىن، اش - جالاڭاش بالالار تاعدىرىن دەر شاعىندا كورەسىز دە، كەلەسى نەسى بار ەكەن دەپ ەلەڭدەپ وتىرعانىڭ. جاقسىلىق ىزدەۋ كەمشىن، قانداي ءورت، اپات، قانقۇيلى ءىس بولدى ەكەن دەپ ەلەگىزەمىز كوبىمىز...
عالامتور... ەسكى مەن جاڭانىڭ، وتكەن مەن بولاشاقتىڭ، قاتىگەزدىك پەن مەيىرىمنىڭ، بار مەن جوقتىڭ ميداي ارالاسقان ورتاسى. ءوز قاسىڭداعى وقيعاعا، ىسكە، ءتۇرلى تاعدىرعا نازار سالماۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق وزگە قيىرداعى قيلى تاعدىرعا كوز مونشاعىڭىزدى ۇزەسىز. ەڭ باستىسى قانداي اقپارات وقىساڭىز دا، سوعان ساي جاۋاپ قالدىرۋىڭىزعا، پىكىر بىلدىرۋگە قۇقىڭىز بار. ءسىز ساياساتتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى، بولماسا فيلوسوف ياكي الدەبىر سالانىڭ عالىمى بولۋىڭىز شارت ەمەس، كوزقاراسىڭىز وزىڭىزگە، جازىڭىز، قالدىرىڭىز، شامىنا ءتيىڭىز، سىناڭىز، مىنەڭىز، العىس ايتىڭىز – ەرىك الدىڭىزداعى كومپيۋتەردىڭ پەرنە تاقتاسىنا باسىلعان ساۋساقتارىڭىزدا. تانىسىڭىزدان اجىراپ، تانىماسىڭىزدى جاقىن تۇتاتىن مەزگىل ءقازىر. يىرىمىنە ەسسىز ۇڭىلگەن كەيبىر جاندار ونىڭ تۇتقىنىنا دا اينالىپ ۇلگەرگەن. جالعىزدىق پەن كۇيزەلىستىڭ اساۋ تولقىندارىنا جۇتىلعاندار قانشاما؟ بۇيىعى، جاداۋ - جۇدەۋ... بۇل دا ءبىر وتپەلى كەزەڭ شىعار. جاماندىعىن ايتىپ تاۋىسا المايسىز، ال جاقسىلىعى دا ۇشان - تەڭىز. تەك سونى ورنىمەن پايدالانا بىلسەك، مۇمكىندىگىن بارىنشا ىقتياتپەن جۇزەگە اسىرىپ، ادامي قالپىمىزدى نىقتاپ، ءبىلىمىمىزدى اسىرۋعا جۇمساساق. اكادەميالىق كىتاپحانالاردىڭ ورنىن ينتەرنەت باسا المايدى. ءبىراق ونىڭ دا عىلىمي تەگەۋرىنى شەكسىز. تەك ازداعان مادەنيەت كەرەك... عالامتور مادەنيەتىن ەرتە يگەرمەۋ وزىمىزگە سىن. ينتەرنەتتىڭ يىرتپەگىنە ءتۇسىپ، بىلىققاندار مەن ىلىققانداردىڭ قارماعىن قاپقان ۇرپاقتى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق يممۋنيتەتتىڭ كۇشى جەتكىلىكتى بولۋى ءلازىم. ال وعان شامامىز جەتپەسە مىلقاۋ ۇرپاق پەن سوقىر جەتكىنشەك، كەرەڭ ءوسپىرىم قاۋلايدى. ءقازىر سول ءداۋىردىڭ باسى. بولۋ مەن بورداي توزۋدىڭ اراسى...
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
بىلىمدىلىك: بۇكىلالەمدىك ورمەك – ينتەرنەتكە بايلانىستى اقپارات جيناقتاۋ، قورىتىندىلاۋ.
تاربيەلىك: بالالارعا ينتەرنەتتىڭ پايداسى مەن زيانى جايلى ايتۋ، زياندى ويىنداردان، بۇرىس جاقتارىنان ساقتاۋ.
دامىتۋشىلىق: بىلىمگەرلەرگە ينتەرنەت تۋرالى تولىق وي قالىپتاستىرۋ، بىلىمگەرلەردى تاپقىرلىققا، ىزدەنىمپازدىققا شىعارماشىلىققا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ بارىسى:
مەيىرىمدى جۇرەكپەن،
اقپەيىلدى تىلەكپەن،
امانداسىپ الايىق،
ءبىر جادىراپ قالايىق!
دۇنيەدەگى قۇبىلىستىڭ ءمانىن دە،
ينتەرنەتتىڭ، جاڭالىقتىڭ ءبارىن دە
مۇمكىن ەمەس ينفورماتيكاسىز ءتۇسىنۋ،
كومپيۋتەر دۇنيە كىلتى بۇگىن دە،- دەمەكەشى، زامان تالابىنا ساي ءاربىر ادام كومپيۋتەر مەن ينتەرنەتتىڭ قىر سىرىن بىلگەنگە نە جەتسىن.
1984 جىلى ARPANET جەلىسىننەن بولەك جاڭا جەلىلەر پايدا بولا باستادى. سولاردىڭ ءبىرى اقش ۇلتتىق عىلىمي قورى (NSF) ءوز ىشىنە كوپتەگەن شاعىن جەلىلەردى (سول ۋاقىتتاردا - اق تانىمال بولعان Usenet جانە Bitnet جەلىلەرىن قوسا) بىرىكتىرگەن ۋنيۆەرسيتەتارالىق اۋقىمدى NSFNet (|National Science Foundation Network) جەلىسىن قۇردى. بۇل جەلىنىڭ اقپارات تاسىمالداۋ قابىلەتى ARPANET جەلىسىنە قاراعاندا، ءبىرشاما ارتىق ەدى. ءبىر جىل ىشىندە بۇل جەلىگە 10 مىڭداي كومپيۋتەر قوسىلدى.
1988 جىلى Internet Relay Chat (IRC) پروتوكولى جاسالىپ، ينتەرنەتتە ناقتى ۋاقىتتا سويلەسۋ (چات) مۇمكىندىگى پايدا بولدى.
قازىرگى كەزدە مەملەكەتىمىز باسەكەگە 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدى كوزدەپ وتىر. ول ءۇشىن جاستار جانە ءار ءبىر قازاق ازاماتى جاڭا اقپاراتتىق - كومۋنيكاسيالىق تەحنولوگيانى جەتىك مەڭگەرۋىمىز قاجەت. ءقازىر ادامدار قىزمەت ورنىندا دا، ۇيدە دە كومپيۋتەرمەن جۇمىس ىستەي بەرەدى. ونىڭ ومىرىمىزگە، كەڭىنەن ەنگەنى سونشالىقتى، بالا بىتكەن ويىنشىقپەن ەمەس، كومپيۋتەرمەن ويناپ، ءوزىنىڭ ءومىرتانىمىن عالامتورداعى جەلى ىشىندە قالىپتاستىرادى. قازىرگى كۇنكورىس قامى مەن زامان اعىمىنىڭ كۇردەلىلىگى، كوپتەگەن اتا - انالار تاۋلىك بويى بالالارىنىڭ تىنىس - تىرشىلىگىنە باقىلاۋ جاساي الماي، ولار شەكتەن تىس بەينە مونيتوردىڭ الدىندا وتىرعاندىقتان دەنساۋلىعىنا زور زياندى اسەر الادى. سوندىقتاندا مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ ماقساتى كومپيۋتەردىڭ بالا اعزاسىنا اسەرىن جانە دە عالامتوردىڭ جاقسىلىقتارىمەن بىرگە كەلەڭسىز جاقتارىندا زەرتتەۋ. مەن بۇل تاقىرىپتى العان سەبەبىم كومپيۋتەر ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ ەنىپ وتىرعانى سونشالىقتى، ءبىز ءتىپتى ونى پايدالانۋ كەزىندە ول قانداي ءقاۋىپ قاتەر اكەلەتىنىن ۇمىتىپ كەتتىك. ءبىراق تا، كومپيۋتەرمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا وقۋشىلار تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاسا، ول ءبىزدىڭ اقىلدى، سۇيكىمدى، قايىرىمدى دوسىمىز بولا الادى.
بۇكىلالەمدىك ورمەك – عالامتور.
عالامتور - ينتەرنەت قازاق قوعامىنا ەنگەلى كوپ بولعان جوق. الەم تورلاسىپ ۇلگەردى از ۋاقىتتا. كەشەگى جاڭالىق جاڭالىق بولماي قالدى. بۇگىنگى جاڭالىق تا ەسكىرىپ ۇلگەرەدى سول زاماتتا. ءدال قازىرگى جاڭالىعىڭىز الدەكىمدەردىڭ الدەكىمدەردەن ەستىگەن اڭگىمەسى بولۋى مۇمكىن... افريكاداعى الدەبىر تايپا كوسەمىنىڭ ءولىمىن، امەريكاداعى گەيلەردىڭ شەرۋىن، اۋعانداعى ايەلدىڭ ايانىشتى ءحالىن، ءۇندىستانداعى جالاڭ اياق كەم - كەتىكتىڭ اۋىر تۇرمىسىن، اش - جالاڭاش بالالار تاعدىرىن دەر شاعىندا كورەسىز دە، كەلەسى نەسى بار ەكەن دەپ ەلەڭدەپ وتىرعانىڭ. جاقسىلىق ىزدەۋ كەمشىن، قانداي ءورت، اپات، قانقۇيلى ءىس بولدى ەكەن دەپ ەلەگىزەمىز كوبىمىز...
عالامتور... ەسكى مەن جاڭانىڭ، وتكەن مەن بولاشاقتىڭ، قاتىگەزدىك پەن مەيىرىمنىڭ، بار مەن جوقتىڭ ميداي ارالاسقان ورتاسى. ءوز قاسىڭداعى وقيعاعا، ىسكە، ءتۇرلى تاعدىرعا نازار سالماۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق وزگە قيىرداعى قيلى تاعدىرعا كوز مونشاعىڭىزدى ۇزەسىز. ەڭ باستىسى قانداي اقپارات وقىساڭىز دا، سوعان ساي جاۋاپ قالدىرۋىڭىزعا، پىكىر بىلدىرۋگە قۇقىڭىز بار. ءسىز ساياساتتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى، بولماسا فيلوسوف ياكي الدەبىر سالانىڭ عالىمى بولۋىڭىز شارت ەمەس، كوزقاراسىڭىز وزىڭىزگە، جازىڭىز، قالدىرىڭىز، شامىنا ءتيىڭىز، سىناڭىز، مىنەڭىز، العىس ايتىڭىز – ەرىك الدىڭىزداعى كومپيۋتەردىڭ پەرنە تاقتاسىنا باسىلعان ساۋساقتارىڭىزدا. تانىسىڭىزدان اجىراپ، تانىماسىڭىزدى جاقىن تۇتاتىن مەزگىل ءقازىر. يىرىمىنە ەسسىز ۇڭىلگەن كەيبىر جاندار ونىڭ تۇتقىنىنا دا اينالىپ ۇلگەرگەن. جالعىزدىق پەن كۇيزەلىستىڭ اساۋ تولقىندارىنا جۇتىلعاندار قانشاما؟ بۇيىعى، جاداۋ - جۇدەۋ... بۇل دا ءبىر وتپەلى كەزەڭ شىعار. جاماندىعىن ايتىپ تاۋىسا المايسىز، ال جاقسىلىعى دا ۇشان - تەڭىز. تەك سونى ورنىمەن پايدالانا بىلسەك، مۇمكىندىگىن بارىنشا ىقتياتپەن جۇزەگە اسىرىپ، ادامي قالپىمىزدى نىقتاپ، ءبىلىمىمىزدى اسىرۋعا جۇمساساق. اكادەميالىق كىتاپحانالاردىڭ ورنىن ينتەرنەت باسا المايدى. ءبىراق ونىڭ دا عىلىمي تەگەۋرىنى شەكسىز. تەك ازداعان مادەنيەت كەرەك... عالامتور مادەنيەتىن ەرتە يگەرمەۋ وزىمىزگە سىن. ينتەرنەتتىڭ يىرتپەگىنە ءتۇسىپ، بىلىققاندار مەن ىلىققانداردىڭ قارماعىن قاپقان ۇرپاقتى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق يممۋنيتەتتىڭ كۇشى جەتكىلىكتى بولۋى ءلازىم. ال وعان شامامىز جەتپەسە مىلقاۋ ۇرپاق پەن سوقىر جەتكىنشەك، كەرەڭ ءوسپىرىم قاۋلايدى. ءقازىر سول ءداۋىردىڭ باسى. بولۋ مەن بورداي توزۋدىڭ اراسى...
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ەلەكتروندى وقۋلىقتاردى ساباقتا قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى
