InfoHub Logo

XIX عاسىردىڭ 30 جىلدارىندا بوكەي ورداسىنىڭ بيلەۋشىسى جاڭگىر ءوزىنىڭ حاندىق قۇرعان سالتاناتىنا ارناپ ۇلكەن توي جاسايدى. تويدىڭ بولاتىن مەزگىلىن ءبىر جىل بۇرىن حابارلايدى. دايىندىق جۇمىسى جان- جاقتى جۇرگىزىلەدى. بايگىگە قوسىلاتىن ورەن جۇيرىك اتتار جاراتىلادى. مەرگەندەر، پالۋاندار القا توپ ورتاسىندا كۇش سىناسۋعا ازىرلەنەدى. باس بايگى، ورتا بايگى، سوڭعى بايگىلەردىڭ مولشەرى بەلگىلەنەدى. سۇلتاندار، ستارشينالار، رۋباسشىلارى مەن بايلار جاڭگىر حانعا جاعىنىپ، تويدىڭ شاشۋىنا ات-شاپان، قالى كىلەم، قىزىل نار دايىندايدى. ءبىراق بۇل تويدىڭ داقپىرتىنا يساتاي باتىر مەن ماحامبەت ونشا ەلىگە قويمايدى.

توي دۇرمەگى جازدا جايلاۋدا وتەدى. ونى بەكبەنبەت بي باسقارادى، كومەكشىسى نوعايلار تايپاسىنىڭ ۇلىعى شومبال بي بولادى. توي سالتاناتى ات شابىسىنان باستالادى. بايگى جارىسىنىڭ قاشىقتىعى جەتپىس شاقىرىم بولىپ، بيلەردىڭ كوپتەن جارىتىپ باپتاعان سايگۇلىكتەرىمەن بىرگە جالعىز اتتى كەدەيلەردىڭ كەيبىر ساڭلاقكەرلەرى دە قوسىلادى. مارەنىڭ ۇزاق بولۋىنا بايلانىستى كوپتەگەن اتتار جولدا زورىعىپ قالادى. ال  جارىسقا تۇسكەن اتتاردىڭ ىشىنەن ءتاجى دەگەن كەدەيدىڭ «قاراقاسقا» دەپ اتالاتىن جۇيرىگى ءبىرىنشى، جاڭگىر حاننىڭ «شىبىق قاراقاسقا» اتى ەكىنشى بولىپ وزىپ كەلەدى.

حانعا جاعىنىپ قالامىز دەيتىندەر نە ىستەمەيدى. ولار جەكە دارا وزىپ كەلگەن قارا سيراق كەدەيدىڭ سايگۇلىگىنە ءبىرىنشى بايگەنى بەرمەۋ ءۇشىن «ءتاجىنىڭ اتى جولدان قوسىلدى» دەپ جانجال شىعارادى. ءبىراق بايگى اتتارىن جۇرگىزگەن شاباندوزدار ءتاجىنىڭ اتىنىڭ جولدان قوسىلماعاندىعىن، جارىستىڭ باسىنان باستاپ اياعىنا دەيىن وزا شاۋىپ كەلگەندىگىن دالەلدەيدى. الايدا، ولاردىڭ سوزدەرى ءىلتيپاتقا الىنبايدى. ءبىرىنشى بايگىنى حاننىڭ اتىنا بەرگىسى كەلگەن توي باسشىلارى — بەكبەنبەت پەن شومبال بيلەر: «ءتاجىنىڭ اتى بايگى اتتارىنىڭ تىزىمىندە جوق»، — دەپ، وعان سىيلىق بەرۋدەن باس تارتادى.

ءسويتىپ، بايگى سىيلىعىن الۋدان ءۇمىت ۇزگەن كەدەي ءتاجى:

— ءتىلىڭ جۇيرىك شەشەن ەدىڭ، ءسوز جۇيەسىن تاۋىپ، ەسەمدى الىپ بەر، — دەپ ءقادىرباي اقىنعا شاعىم ايتادى. ءقادىرباي اقىن:

— بايگى سىيلىعىن الىپ بەرۋگە مەنىڭ شامام كەلمەيدى، حان الدىندا ءتىلىم قىسقا. مۇنى يساتاي باتىرعا تورەلەت، ول ساعان بايگىڭدى «حان بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان» دەگەنگە باسىپ الىپ بەرەدى، — دەپ اقىل قوسادى.

ءتاجى يساتايدى تانىمايدى ەكەن. ءقادىرباي اقىن وعان:

— اناۋ شەتتە تۇرعان اق تابان قارا اتتى، بوز شەكپەندى، مۇرتتى كىسى، — دەپ كورسەتەدى. ءتاجى يساتايعا كەلىپ:

— ۋا، باتىر، مىنا توي باسشىلارى بەكبەنبەت پەن شومبال جارىستا وزىپ كەلگەن اتىمنىڭ بايگىسىن زورلىق جاساپ بەرمەي تۇر. مۇنى حانعا ايتىپ، بايگىمدى الىپ بەرۋگە جاردەم ەتىڭىز؟ — دەپ وتىنەدى.

يساتاي ارىز ايتقان تاجىگە ىلتيپاتپەن قاراپ:

— انا اتىن جەتەلەپ بارا جاتقان جاڭگىر حانعا بارىپ ءوتىنىشىڭدى ايت. سەنىڭ ارتىڭنان مەن دە جەتەمىن، — دەيدى. ءتاجى حاننىڭ الدىنا كەلىپ، اتىنان دومالاپ ءتۇسىپ، ەكى تىزەسىن بۇگىپ وتىرا قالىپ:

— ۋا، الديار حان، تورەلىگىڭىزگە باس يدىك. مەنىڭ اتىمنىڭ بايگىدەن ءبىرىنشى بولىپ كەلگەنىن بۇكىل حالىق راستاپ تۇر. ءبىراق توي باسشىلارى بايگىمدى بەرمەيدى، — دەپ شاعىمىن ايتا باستايدى. وسى كەزدە يساتاي دا حاننىڭ الدىن كەس-كەستەپ، اقتابان اتىن ويناقتاتىپ كەلىپ:

— حان جاڭگىر، «ورامال تون ەمەس، جول» دەگەن حالىق ءسوزى قايدا؟ مىنا پاقىردىڭ الاقانىن جايدىرماي، وزىپ كەلگەن اتىنىڭ بايگىسىن بەرگىز، — دەيدى.

سوندا حان:

— يساتاي، ورىندى جەردە دە، ورىنسىز جەردە دە ماعان تيىسە بەرەسىڭ-اۋ. اناۋ توبەنىڭ باۋىرىندا ەكى ءجۇز نار تايلاق بايلاۋلى جاتىر. سولاردان شاعىم يەسىنىڭ بايگىسىنە تيەسىلىن شەشىپ بەر، — دەيدى قىجىرتا سويلەپ. يساتاي حاننىڭ قاعىتقان سوزىنە ىلە جاۋاپ قاتىپ:

— جاڭگىر حان، ماعان سەنىڭ ەكى ءجۇز نار تايلاعىڭنىڭ ەسەبىنىڭ قاجەتى جوق. حالىق الدىنداعى سەنىڭ ادىلەتتىلىگىڭ قاجەت، — دەيدى.

حان نە ايتارىن بىلمەي توسىلىپ قالادى. ءسويتىپ، يساتاي باتىر حالىق الدىندا ادىلەتتىلىككە جاڭگىر حاننىڭ باسىن يدىرگەن ەكەن.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

جىلقىنىڭ تورىسى كوپ پە، توبەلى كوپ پە؟ (ءى نۇسقا)

سىرىمنىڭ نۇرالى حاندى شابۋى (ءىى نۇسقا)

بايماعامبەت سۇلتان مەن سىرىم باتىر

---