InfoHub Logo

قازاقتىڭ زەرگەرلىك ونەرى — تامىرىن تەرەڭنەن الاتىن ءداستۇرلى مادەنيەتتىڭ كورىكتى جانە كورنەكتى سالاسى. زەرگەر بولۋ كيەلى دە قاسيەتتى ونەر سانالعان. وعان ەڭ الدىمەن تابيعاتتان دارىعان تۋما تالانت كەرەك. ەكىنشىدەن، ول — اتادان بالاعا نەمەسە ۇستازدان شاكىرتكە اۋىسىپ وتىراتىن تىلسىم سىرى بار، حالىقتىڭ ءداستۇرلى دۇنيەتانىمىمەن، تاريحي بولمىس-بىتىمىمەن، سالت-داستۇرىمەن بايىپ وتىراتىن قاستەرلى كاسىپ.

ءداستۇرلى زەرگەرلىك ونەردە شەبەرلەر ءار ءتۇرلى قۇرال-سايمانداردى وزدەرى جاساپ پايدالانعان. ولارعا مىنالار جاتادى: كورىك، قىشقاش، ءتوس، سىم تارتقىش.

زەرگەرلەردىڭ اسا كوپ جاسايتىنى — ايەلدەردىڭ اشەكەي بۇيىمدارى. قازاق ايەلدەرى كەۋدەلەرىنە القا، قۇلاقتارىنا سىرعا، شاشتارىنا شولپى، بىلەكتەرىنە بىلەزىك، ساۋساقتارىنا جۇزىك تاققان.

بىر-بىرىنە ۇزبەلەپ بەكىتىلگەن ۇلكەندى-كىشىلى ورنەكتى القالاردان قۇرالاتىن سالماقتى دا سالتاناتتى وڭىرجيەكتەر اسا كوز تارتارلىق اسەم بولادى. قاتار-قاتار تىزبەكتەلگەن تاستار قوندىرىلىپ جاسالعان تاماق القا اسىل ماتامەن ادىپتەلەدى ال ءىنجۋ-مارجان قادالعان تاماقشالار — قىزدار ءجيى تاعاتىن بۇيىمدار.

كەۋدەگە تاعىلاتىن اشەكەيلەر قاتارىنا ءتۇرلى-تۇستى، ءساندى تۇيرەۋىشتەردى، اسىل تاستى تۇمارلاردى، نەبىر قىمبات تاستارمەن بەزەندىرىلگەن تانالار مەن كۇمىستەن سوعىلعان تۇيمەلەردى، ىلگەشەكتەردى جاتقىزۋعا بولادى.

سىرعا

قىز-كەلىنشەكتەردىڭ اسا ءسۇيىپ تاعاتىن اسەمدىك بۇيىمىنىڭ ءبىرى — سىرعا. قازاق زەرگەرلەرى سىرعا جاساۋدىڭ تىم كونە سىرلارىن مەڭگەرگەن. ماسەلەن، قارعالى ارحەولوگيالىق قازباسىنان ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى كەزەڭگە جاتاتىن التىن شەكەلىك پەن تاس قوندىرىلعان سىرعا تابىلعان. قازاق زەرگەرلەرى جاسايتىن اي سىرعا، تاس كوزدى سىرعا، كۇمبەز سىرعا، قوزالى سىرعا، سالپىنشاق سىرعا، شۇجىق سىرعا، ساباقتى سىرعا، شاشاقتى سىرعا دەگەن سياقتى ءار وڭىردە الۋان اتالاتىن تۇرلەرى وتە كوپ.

شولپى مەن شاشباۋ

كەلەسى زەرگەرلىك بۇيىمنىڭ ءبىر ءتۇرى — قىز-كەلىنشەكتەر شاشتارىنىڭ ۇشىنا تاعاتىن شاشتەڭگە، شولپى، شاشباۋ دەپ اتالاتىن اشەكەيلەر. شاشتەڭگەلەر مەن شولپىلار كوپ جاعدايدا اسەم شيىرشىقتالعان كۇمىس ۇزبە باۋلارعا بەكىتىلگەن توعىز تەڭگەدەن تۇرادى. توعىز — قازاق ۇعىمىندا كيەلى سانداردىڭ ءبىرى. ولار بىر-بىرىمەن ۇزىننان-ۇزاق جالعاسىپ، شاشتىڭ ۇشىنا دەيىن بىرگە ورىلەدى. شاشتىڭ ۇشىندا سالبىراپ تۇرعان اشەكەيلەر قىز جۇرىسىنە ءۇن قوسىپ، اسەم اۋەن شىعارادى. شاشباۋ دا بىر-بىرىنە سىم ۇزبەلەر ارقىلى بەكىتىلىپ، ورتالارىنا اسىل تاستاردان كوز قوندىرىلعان تەڭگەلەر تىزبەگىنەن قۇرالادى. ۇشى ءساندى شاشاقپەن نەمەسە كۇمىس اشەكەيلەرمەن اسەمدەلەدى. شاشباۋ شاشتىڭ تۇبىنە بەكىتىلىپ، بۇرىممەن بىرگە سالبىراي توگىلىپ تۇرادى.

بىلەزىك

ايەل اشەكەيلەرىنىڭ ىشىندە ەرتەدەن كەلە جاتقان جانە كۇنى بۇگىنگە دەيىن كەڭ قولدانىلاتىن اسەمدىك بۇيىم — بىلەزىك. بىلەزىك سىڭار قولعا دا، قوس قولعا دا تاعىلا بەرەدى. ونى بىرنەشە بولشەكتەن قۇراپ تا، سوم تەمىردەن تۇتاس قۇيىپ جۇمىر ەتىپ تە جاسايدى، سونداي-اق اشپالى-جاپپالى تۇرلەرى دە بولادى. سوعان وراي ولاردى سوم بىلەزىك، جۇمىر بىلەزىك، قارتا بىلەزىك، قاقپاق بىلەزىك، بەس بىلەزىك، ساعات بىلەزىك دەپ ءار ءتۇرلى اتايدى. ولاردىڭ ىشىندە التىن، كۇمىس نازىك شىنجىرلارمەن شىمدالىپ جالعاسىپ جاتاتىن بىرنەشە جۇزىگى بار بىلەزىكتەر دە كەزدەسەدى. زەرگەرلەر بىلەزىكتەرگە نەشە ءتۇرلى ورنەكتەر سالىپ، تاس قوندىرىپ، قارالا جۇرگىزىپ، زەرلەپ، سىمداردى شيراتا دانەكەرلەپ اسەمدەگەن. بىلەزىكتەر، كوبىنەسە، كۇمىستەن سوعىلادى.

ساقينا

ايەلدەردىڭ ساۋساقتارىنا تاعىلاتىن زەرگەرلىك بۇيىمداردى جۇزىك نەمەسە ساقينا دەپ اتايدى. ساقينالار عۇرىپتىق داستۇردە، نەگىزىنەن، ۇيلەنۋ سالتى كەزىندە قولدانىلادى. سوم التىننان قۇيىلاتىن مۇنداي ساقينالاردى جاس جۇبايلار اتى جوق (ءتورتىنشى) ساۋساعىنا تاعادى.
ۇزاتىلعان قىزدارعا نازىك جاسالعان قۇسمۇرىن جۇزىك لايىقتى. ال ۇلكەن كوز ورناتىپ، اۋقىمدى ەتىپ سوعىلعان سالماقتى جۇزىكتەردى قۇداعي جۇزىك دەپ اتاعان. جاسى ۇلعايعان ايەلدەر، اسىرەسە، جيىن-تويلاردا ءار ساۋساعىنا بىرنەشە جۇزىكتى قاباتتاپ تاعاتىن بولعان.

زەرگەرلەر التىننان، كۇمىستەن قۇيىپ، قاقتاپ، سوعىپ، شەكىمەلەپ، قارالا جۇرگىزىپ، شيىرشىق تەمىردەن تورلاپ، نەبىر تاماشا ورنەكتەر سالىپ، اسىل تاس قوندىرىپ تاڭعاجايىپ جۇزىكتەر جاساعان. ولار جاسالۋ ءتۇرى مەن قولدانىلۋ رەتىنە قاراي وتاۋ جۇزىك، جيمالى جۇزىك، تاسباقا جۇزىك دەپ اتالعان.

قاپسىرما

كيىمنىڭ ەكى ءوڭىرىن بىر-بىرىنە قوسىپ ءتۇرۋ ءۇشىن تاعاتىن اشەكەيدىڭ ءبىرى — قاپسىرما. ول بىر-بىرىنە توپسا ارقىلى بەكىتىلەتىن ەكى بولىكتەن تۇرادى. ولار ءۇشبۇرىش، ءسۇيىر، دوعا تارىزدەس، ءتورتبۇرىش، سوپاقشا سياقتى ءار ءتۇرلى پىشىندە بولادى. كوبىنەسە، كۇمىستەن قۇيىلىپ، تاپتالىپ، شەكىمەلەنىپ جاسالادى. قاپسىرمانىڭ بەتىنە اڭ-قۇستىڭ، اي مەن كۇننىڭ بەينەسى نەمەسە وسىمدىك تەكتەس ورنەكتەر سالىنىپ، اسىل تاستار قوندىرىلىپ اسەمدەلەدى.

بەلدىك

قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمىنىڭ ءسانىن كەلتىرەتىن تاعى ءبىر ماڭىزدى اشەكەيدىڭ ءبىرى — بەلدىك. كوبىنەسە، باتىرلار مەن اڭشىلار تاعاتىن بەلدىكتەر قوس قاباتتالعان بىلعارىدان جاسالىنادى. ولار بەرىك بولىپ كەلەدى. بەلدىكتىڭ كۇمىس قاپسىرمالارىنا اي مەن كۇننىڭ، اڭ-قۇستاردىڭ سيمۆوليكالىق بەدەرلەرى سالىنادى. ءتۇرلى قارۋلار مەن باسقا دا كەرەك-جاراقتار ىلىنەتىن سالپىنشاقتارى بولادى.

قىز-كەلىنشەكتەردىڭ بەلدىكتەرى كۇمىس اشەكەيلەرمەن ساندەلەدى، ءبىراق ەرلەردىكىنە قاراعاندا نازىك، كوركەم بولادى. ولار تەرىگە، اسىل ماتالارعا (بارقىت، ماقپال، ءپۇلىش، ت.ب.) جاپسىرىلادى نەمەسە نازىك سىمدارمەن ۇزبەلەنىپ بەكىتىلگەن قاپسىرمالارمەن اسەمدەلىپ جاسالادى.
بەلدىكتەردىڭ كەمەر بەلدىك، كىسە بەلدىك دەپ اتالاتىن تۇرلەرى كەزدەسەدى.

---