InfoHub Logo

يسا بايزاقوۆ (1900-1946) — قازاقتىڭ حالىق اقىنى، ءانشى، ءارتىس، دومبىراشى، كومپوزيتور. پاۆلودار وبلىسى ەرتىس اۋدانى ۇلگىلى اۋىلىندا تۋعان. سەمەيدەگى جۇمىسشىلار فاكۋلتەتىن، ورىنبورداعى قازاق حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىن، قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن.

اكەسى بايزاق ەسكىشە حات تانىعان، جاسىندا ءان سالىپ، ولەڭ شىعارعان، شاعىن شارۋالى، ساۋىققوي كىسى بولعان. يسا 9-عا شىققاندا شەشەسى قايتىس بولىپ، ولەڭشى، اڭگىمەشى اجەسى جانبالانىڭ باۋىرىندا وسەدى. ناعاشى اعاسى راحمەت وعان دومبىرا تارتىپ، ءان سالۋدى ۇيرەتەدى. كىشكەنتايىنان ول «دومبىراشى بالا»، «ءانشى يسا» اتانادى. ريەۆوليۋسياعا دەيىن بايلاردىڭ قوزىسىن باعادى، قويىن جايادى، شاحتادا جۇمىسشى بولادى. وقىپ جۇرگەن كەزىندە سۋىرىپ سالما اقىندىعى، انشىلىگى، دومبىراشىلىعىمەن ەرەكشە كەزگە تۇسەدى. ولەڭدەرى باسپاسوزدە ءبىرىنشى رەت 1924 جىلى جاريالانعان.

1926 جىلى قىزىلوردادا قازاقتىڭ تۇڭعىش ۇلتتىق تەاترى اشىلعاندا امىرە قاشاۋبايەۆ، قالىبەك قۋانىشبايەۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، سەركە قوجامقۇلوۆ، ەلۋباي ءومىرزاقوۆ، تاعى باسقا اكتەرلارمەن بىرگە جاڭا تەاتردىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. جاس تەاتر قويعان العاشقى پەسالاردا — مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەگى» مەن «بايبىشە-توقالىندا» باستى رولدەردە ويناعان.

ال ءوزى ينسەنيروۆكا جاساعان «ءبىرجان-سارا» قويىلىمىندا ءبىرجان بولىپ ويناپ، اقىندىق، انشىلىك، دومبىراشىلىق ونەرىمەن جۇرتتى ەرەكشە سۇيسىندىرەدى. تەاتردا سپەكتاكل سوڭىنان ۇنەمى قويىلاتىن كونسەرتتەرگە دە بەلسەنە ات سالىسقان. انشىلىك، ارتيستىك، دومبىراشىلىق ونەرىنىڭ ۇستىنە، سەرىكتەس ارتيستەرى امىرە قاشاۋبايەۆ، ەلۋباي ءومىرزاقوۆ، تاعى باسقالاردىڭ ايتاتىن حالىق اندەرىنە جاڭا مازمۇندى ماتىندەرىن جازىپ بەرگەن. مىسالى: «زاۋلاتشى-اي»، «قالقا»، «ىسمەت»، «نازقوڭىر»، تاعى باسقالاردىڭ ءسوزىن يسا بايزاقوۆ قايتادان جازعان. حالىققا كەڭ تاراپ كەتكەن مۇنداي ءان ماتىندەرىنىڭ سانى قىرىقتان اسادى.

قازاقتىڭ حالىق اندەرىن تۇڭعىش جيناپ باستىرۋشى الەكساندر زاتايەۆيچ يسا بايزاقوۆتىڭ اۋزىنان بىرنەشە حالىق اندەرى «كاكەن»، «بيكە»، «جار-جار»، تاعى باسقالارىن جازىپ الىپ، نوتاعا تۇسىرگەن. يسا بايزاقوۆ ورىندايتىن ءبىرسىپىرا حالىق اندەرى «ايمان-شولپان»، «ەر تارعىن» وپەرالارىنىڭ مۋزىكاسىنا ەنگەن.

ال اتاقتى «گاككۋ» ءانى يسا بايزاقوۆتىڭ ورىنداۋىمەن ەشبىر وڭدەۋسىز «قىز جىبەك» وپەراسىنا كوشتى. تەاترعا جينالعان جۇرتتىڭ قالاعان تاقىرىبىنا ىركىلمەستەن سۋىرىپ سالىپ، ولەڭ شىعارۋىمەن «اقىن-ارتيست» اتانعان يسا بايزاقوۆتىڭ اقىندىق دارىنى دا شارىقتاپ وسە بەردى. كۇن سايىن تەاتردا سۋىرىپ سالىپ ايتاتىن جاڭا جىرلارى، گازەتتەردە جاريالانىپ جاتاتىن ۇساق ولەڭدەرىنەن باسقا، ونىڭ ەتنيكالىق شىعارمالارى دا ءجيى-جيى جارىق كورىپ وتىردى

«قۇرالاي سۇلۋ»، «قويشىنىڭ ەرتەگىسى»، «التاي اياسىندا»، «كاۆكاز»، «قىرمىزى-جاناي» (اياقتالماعان)، «اقبوپە» پوەمالارىندا يسا بايزاقوۆ ادامگەرشىلىكتى، ادال ماحابباتتى جىر ەتەدى. وتكەن ءومىردىڭ وكىنىشتى، قايعىلى كەزەڭدەرىن كوز الدىڭا ەلەستەتىپ، قازاق پەن قالماقتىڭ ءىرى باي-فەودالدارىنىڭ زۇلىمدىعىن اشكەرەلەيدى، تاپ قايشىلىعىن كورسەتەدى.

يسا بايزاقوۆ ءومىر شىندىعىنا «نەگە الاتاۋ شاتتاندى؟»، «ۇلى قۇرىلىس»، «ون ءبىر كۇن، ون ءبىر ءتۇن» پوەمالارىن ارناعان. سوڭعى پوەماسىندا ول كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مارينا راسكوۆانىڭ بەينەسىن جاسادى.

1932-1940 جىلدار ارالىعىندا الماتى، قاراعاندى، سەمەي قالالارىندا راديودا، فيلارمونيادا، جازۋشىلار وداعىندا قىزمەتتەر اتقارعان. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا تۇرىپ، ەل ارالاپ، ۇگىتشىلىك قىزمەت اتقاردى. حالىقتى جاۋىن جەڭۋگە شاقىردى. بۇل كەزدەردە ونىڭ كومپوزيتورلىق دارىنى دا كەڭ ورىستەدى. ونىڭ اتاقتى «جەلدىرمەلەرى» (بەس جەلدىرمە) حالىقتىڭ جان-جۇرەگىن تەربەدى.

يسا بايزاقوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىن ەسماعانبەت ىسمايىلوۆ، ءمادي حاسەنوۆ، راحمانقۇل بەردىبايەۆ، تاعى باسقالار زەرتتەگەن. جازۋشى نيكولاي انوۆتىڭ «ءان قاناتى» رومانىندا، وسى اتتاس كينوفيلمدە ءانشى-اقىننىڭ كوركەم بەينەسى جاسالعان.

ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن جانە كوپتەگەن مەدالدارمەن ماراپاتتالعان. ءانشى-اقىننىڭ ەسىمى پاۆلودار وبلىسى ەرتىس اۋدانىداعى اۋىلدىق وكرۋگكە، ۇلگىلى اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپكە بەرىلگەن.

---