InfoHub Logo

Аннотация: Мерзімді баспасөз тарихи дерек көзі ретінде күрделі және біртектес кешен болып табылады. Негізінен бұл кешеннің күрделілігі өз беттерінде қоғамның әлеуметтік, саяси, экономикалық, мәдени және рухани өмірінің барлық спектрін көрсететін мерзімді баспасөздің өзінің құрылымына жатады. Қазақстан тарихын зерттеушілердің көпшілігі ХХ ғ. мерзімді басылым беттерінде жарияланған материалдарды сол немесе басқа жолмен пайдаланады. Сонымен қатар тарихи дереккөз ретінде мерзімді басылымдармен жұмыс істеу әдістемесі нақты айқындалмаған. Осының бәрі мерзімді баспасөздің біршама екіұшты позициясына және оның тарихи зерттеулер үшін маңызына әкелді. Бұл мақалада біз Қазақстан тарихы бойынша тарихи дереккөз ретінде 1960-1980 жылдардағы мерзімді басылымдарға арналған ғылыми еңбектерге шолуды ұсынамыз. Мақаланың мақсаттарының бірі - осы мәселеге арналған әртүрлі басылымдарды жүйелеу.

Кілт-сөздер: мерзімді баспа, Қазақстан тарихы

Аннотация: Периодическая печать как исторический источник представляет собой сложный и неоднородный комплекс. В основном сложность этого комплекса относится к структуре самой периодической печати, которая на своих страницах отражает весь спектр социальной, политической, экономической, культурной и духовной жизни общества. Большинство исследователей истории Казахстана ХХ в. так или иначе используют материалы, опубликованные на страницах периодических изданий. При этом методика работы с периодической печатью как историческим источником определена недостаточно четко. Все это привело к некоторому двоякому положению периодической печати и ее значению для исторического исследования. В данной статье мы предлагаем обзор научных работ, посвященных периодической печати 1960–1980 годов как историческому источнику по истории Казахстана. Одна из задач статьи — систематизация разного рода публикаций, посвященных данной проблеме.

Ключевые слова: периодическая печать, история Казахстана

Abstract: The periodical press as a historical source is a complex and heterogeneous complex. Basically, the complexity of this complex relates to the structure of the periodical press itself, which on its pages reflects the entire spectrum of social, political, economic, cultural and spiritual life of society. Most researchers of the history of Kazakhstan of the twentieth century . in one way or another, they use materials published on the pages of periodicals. At the same time, the methodology of working with the periodical press as a historical source is not clearly defined. All this has led to a certain twofold position of the periodical press and its significance for historical research. In this article we offer an overview of scientific works devoted to the periodical press of the 1960s-1980s as a historical source on the history of Kazakhstan. One of the tasks of the article is the systematization of various publications devoted to this problem.

Keywords: periodical press, history of Kazakhstan

Соңғы онжылдықтардағы кеңестік және қазақ тарихнамасында мерзімді басылымдардың тарихи дереккөз ретінде зерттелу тарихына қатысты нақты концептуалды тәсілдер қалыптасқан жоқ. Кеңестік тарих ғылымында да, қазақстандық зерттеушілер де біртұтас (немесе ең болмағанда басым) көзқарасты қалыптастырған жоқ. Сондықтан біз әдебиетті шолудың хронологиялық принципінің бірден-бір мүмкін болатынын қарастырамыз.

Бұл мәселеге қатысты алғашқы еңбектер 1960-1970 жылдардың аяғында пайда бола бастады. Көбінесе бұл гуманитарлық білімнің әртүрлі салаларына (тарих, филология, философия, саясаттану) арналған диссертациялық зерттеулер, онда мерзімді басылымдар КОКП тарихы тұрғысынан зерттелді. Біздің ойымызша, олар басқалармен салыстырғанда мәселенің тарихнамасының ең толық және неғұрлым мазмұнды кешенін білдіреді.

Бүгінгі күн тұрғысынан түсіндірсек, бұл топтың шығармаларын «идеологизациялау» олардың құндылығын төмендетпейді. Сондай-ақ бұл түрдегі барлық шығармалар үшін тарихи дереккөз ретінде баспа мәселесін қозғай отырып, өзіндік зерттеу тақырыбына сүйене отырып, мерзімді басылым мәселесіне әр автордың өзіндік шешімін ұсынуы тән. 

С.Юсуповтың еңбегінде үгіт-насихат мәселелері бойынша мерзімдік басылымдар мен партия органдарының байланысына көп көңіл бөлінеді. Автор тек партиялық баспасөзге көп көңіл бөліп, оны негізінен социалистік қоғам құрудағы еңбекші халықтың «ұйымдастырушысы» ретінде бағалайды. Мерзімді басылым материалдарымен жұмыс жасағанда автор «Баспа органы мен бастауыш партия ұйымының» байланысына басты назар аударуды ұсынады. С.Юсупов шығармашылығына сипаты жағынан жақыны – Г.М.Шмурыгиннің шығармасы. Бұл диссертациялық зерттеу алдыңғы жағдайдағыдай мәселелерге бағытталған, бірақ басқа хронологиялық сегментке қатысты. Сондай-ақ, Г.М.Шмурыгиннің С.Юсупов сияқты кеңестік мерзімді баспасөздің негізгі қызметі социалистік құрылыстың кез келген жетістіктері үшін күресте еңбекшілерді ұйымдастыру қызметі деп есептейтіні де қызық. Г.М.Шмурыгин өз жұмысының ерекшелігіне байланысты тек партиялық мерзімді басылымдарға ғана емес, сонымен қатар Қазақ КСР Ғылым академиясының әртүрлі ұйымдарының баспа басылымдарына, Қазақстанның өнеркәсіптік кәсіпорындарының газеттеріне, республикалық және жалпы- салалық журналдарға назар аударады. С.Юсуповтан айырмашылығы, Г.М.Шмурыгин баспасөзді талдай отырып, газет-журналдардың оқырмандармен кері байланысына - жазбаларға жауаптар мен кеңестік шындықтың әртүрлі келеңсіз жақтарының өмірдегі одан әрі шешімдеріне назар аударуды ұсынады.

Бұл топтың қалған барлық жұмыстары мерзімді басылымдарды партия органдарының идеологиялық жұмысының құрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Сонымен, А.Ш.Аманов, Ғ.М.Емелин өз еңбектерінде ауыл өмірін жақсарту мәселелеріне баспасөздің көзқарасын айшықтайды. Олар үшін мерзімді басылымдар Коммунистік партия алға қойған түрлі міндеттерді жүзеге асырудың тиімді құралы болып табылады.

Ж.Аралбаевтың еңбегінде КОКП қызметінің коммунистік тәрбие сияқты қыры ашылған. Әрине, автор өз шығармасында мерзімді баспасөз мәселелерін де назардан тыс қалдыра алмаған. Автордың ойынша, коммунизмнің белгілі бір кезеңін құру жағдайында мерзімді баспасөздің үлкен «агитациялық қызметі» болуы керек. Ә.Ә.Ғұнашев пен Ж.С.Мұсайбеков еңбектерінде мерзімді басылымдарға көп көңіл бөлінеді. Жастарды тәрбиелеу мәселелерін қарастыра отырып, авторлар «жастар – жастар баспасөзі – коммунистік партия» тізбегін талдайды. Бұл ретте авторлар партиялық ұйымдардың басымдылығы идеясын және тиісінше жастар ұйымдары мен жастар баспасөзі ісіндегі партия органдарының функцияларын қолдайды.

1980 жылдары осы мәселеге арналған бірқатар еңбектер жарық көрді6. Осы кезеңде қоғам өміріне партиялық басшылықты зерттеудің бұрын басталған үрдісі жалғасуда, бірақ 1980 жылдардың ортасынан бастап партиялық-идеологиялық стереотиптерден белгілі бір алшақтау басталады. Тарихи дереккөз ретінде мерзімді басылымдарды көрсетуде де осындай процесс орын алады. С.А.Педан, Ч.Г.Мусин еңбектерінде комсомол ұйымдарына партиялық басшылық призмасы арқылы баспасөзге деген дәстүрлі көзқарас әлі де сақталған. Демек, баспасөз Қазақстан комсомолының жағдайын жақсарту жолындағы республика партия ұйымдарының үздіксіз күресінде «құрал», «механизм», «құрал» ретінде қарастырылады. Сондықтан бұл жұмыстарды «қайта құру» шығармаларына қарағанда, бұрынғы кезеңге жатқызу керек.

Екінші жағынан, 1980 жылдардың аяғында жарық көрген Ә.Б.Әбдуалиев пен Т.Қ.Бақшиловтың еңбектерінде басқалармен қатар, партиялық, кеңестік газет-журналдарға сыни көзқарас танытатын бірқатар мерзімдік басылымдарға7 талдау жасау ұсынылады. Авторлар тоталитарлық қоғамдағы баспасөздің бүкіл күші мен рөлін айқын көрсетеді, бірақ жалпы тенденцияға сүйене отырып, олар мерзімді басылымдарды тарихи дереккөз ретінде ғылыми және практикалық тұрғыдан түсінуді ұсынбайды. Соған қарамастан бұл еңбектерде төменгі сатыдағы газеттердің саны, олардың қызметі мен оқырмандарға әсер ету жолдары туралы мәліметтер бар, Қазақстандағы жастар баспасөзінің дамуы туралы құнды мәліметтер бар.

Жоғарыда аталған еңбектердің ішінде ең үлкен құндылық, біздің ойымызша, Н.А.Мыхтың тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін жазған диссертациясы болып табылады. Ғалым өз зерттеулерінде замандастары «дамыған социализмді құру кезеңі» деп атаған жылдардағы Қазақстан баспасөзіне партиялық жетекшілік мәселесін қарастыруға талпыныс жасады. Айта кету керек, бұл зерттеуді тарихи деректану деп атауға болады. Әрине, Н.А.Мых баспасөзді атышулы «партиялық» принципінен тыс қарастыра алмады, соған қарамастан оның еңбегі жоғары бағаға ие. Біріншіден, автор 1971-1975 жылдардағы жергілікті және республикалық баспасөзге талдау жасап, жалпы кеңестік баспасөздің вертикалды байланысын сипаттай алды. Екіншіден, осы жылдардағы баспа сөзінің дамуын көрсетті. Үшіншіден, жеткілікті егжей-тегжейлі (ал бұл тоталитарлық мемлекет жағдайында) ол баспасөздегі партиялық басшылықтың схемасын көрсетіп, партия органдарының газет-журнал редакцияларымен өзара әрекеттесу механизмінің мәнін ашып берді. 1971-1975 жылдардағы Қазақстандағы мерзімді баспасөздің дамуы мысалында автор газет-журналдардың жанрлық ерекшелігі мен жанрлық алуандығы сияқты мерзімді баспасөздің мәселелеріне тоқталды. Баспасөздің «дамыған социализмді» құрудағы элемент ретіндегі рөліне ерекше тоқталу авторды мынадай қорытындыға әкелді: «Баспасөз қызметінің тиімділігі мәселенің өзектілігі мен ауырлығына, баяндаманың уақытылылығына, журналистердің маңызды мәселені көрсету қабілеті». Жалпы, мерзімді басылымдарды мұндай түсіндіру кеңестік зерттеушілердің барлық еңбектеріне тән, бірақ сонымен бірге кейбіреулер мәселені ғылыми талдауды оның қандай да бір ұқсастығымен алмастырып, мәселені теориялық арнаға «алуға» тырысады. марксизм-ленинизм классиктерінен дәйексөз түрінде. Демек, зерттеуші бұл мәселені талдай отырып, фактілердің көбінің идеология экранының ар жағында жасырынатынын ескеруі керек.

Ш.Г.Сармурзинаның диссертациясының да тарихи, деректанулық сипаты бар. Зерттеу пәні – 1980 жылдардағы партиялық-кеңестік баспасөз және оның Қазақстан өнеркәсібінің дамуына әсері. Автор теориялық мәселелерге көп көңіл бөлді: полиграфия ұғымының анықтамасы; редакция қызметкерлерінің жұмысын бағалау; партия органдары мен мерзімді басылымдар арасындағы қарым-қатынастардың теориясы мен практикасы (және бұл процестің іс жүзінде қалай болғаны). Шығарманың идеялық сипат алатыны сөзсіз, өйткені автордың өзі мерзімдік басылымдарды басқару жөніндегі жергілікті партия комитеттерінің жұмыс тәжірибесінен «газет-журналдардың қызметін пленумдарда, бюро мәжілістерінде және мәжілістерінде қараудың дәстүрлі формаларын тиімді пайдалануға ұмтылуын көреді». Бұл еңбекте қазақ баспасөзінің 15 жылдағы (1971-1985 ж.) эволюциясы, осы кезеңдегі Қазақстан Компартиясының бағытының өзгеруінің себептері мен салдары және өмір сүрудің барлық қиындықтары қадағалануы маңызды. республикалық деңгейден негізгі (көп тиражды) деңгейге дейінгі мерзімді басылымдар анықталды.

Коммунистік партияның халықты тәрбиелеудегі идеологиялық жұмысын қамтитын зерттеуші С.А.Косттың диссертациясында мерзімдік басылымдардың деректанулық зерттеулері үшін мол материалдар ұсынылған. Біріншіден, газет шығарудың әдістемесі мен үгіт-насихатына талдау жасауға талпыныс жасалды; екіншіден, жаңа өмір салтын насихаттаудағы баспасөздің тиімділігіне баға беріледі; үшіншіден, автор баспасөзді орталық, республикалық, т.б деп бөлмей, баспасөзге мақсатты қатынасты болжайтын күрделі қатынасты жақтаушы. Автор үшін баспасөз дәстүрлі – ол бір мезгілде және тең дәрежеде «насихатшы, ұйымдастырушы және үгітші». Төртіншіден, С.А.Кост кеңестік қоғам жағдайында баспасөздің қарсы үгіт-насихат сияқты функциясына соншалықты көп көңіл бөлген бірден-бір тұлға, ол басылымдар редакцияларына жүктелген бірқатар міндеттерде маңызды орын алды. Бірақ ғылыми әдебиеттегі қарсы насихат мәселесіне аз орын берілген. Осының барлығы жинақталған, автордың пікірінше, осы кезеңдегі мерзімді басылымдардың құндылығын тарихи дереккөз ретінде көрсетуге мүмкіндік береді.

Жалпы, Қазақстанның кеңес тарихшыларының зерттеулерінде қарастырылатын мерзімді басылым мәселелеріне догматизм (баспасөз әрқашан ұйымдастырушы, үгітші, үгітші деген мағына береді), баспасөзді дамытуда партия ұйымдарының рөлін күшейтуге ұмтылу тән. , баспасөздің бағыныштылығын нақты түсіну («нағыз тәуелсіз баспасөз – партиялық баспасөз» ). Сонымен бірге бұл кезеңдегі зерттеулер құрамындағы деректік материалдармен де құнды. Сондай-ақ, дәл осы кезеңде бұл мәселеге тұтас көзқарас қалыптасқаны даусыз. Сол кездегі зерттеулерде мерзімді басылымдар тарихы мен оның дереккөз түрі ретіндегі эволюциясын байқауға болады.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін де бұл мәселеге қызығушылық азайған жоқ. Рас, қазіргі қазақстандық зерттеушілер бұл мәселені соңғы онжылдықтар тарихының басқа да мәселелері тұрғысынан қарастырады. Осы орайда, ең алдымен, екі диссертациялық зерттеуді – Н.С.Кенжеғұлова мен Б.М.Қаипованы бөліп көрсету қажет.

Н.С.Кенжеғұлова өз диссертациясында баспасөзге 1986 жылғы Алматыдағы оқиғалар туралы қоғам үшін ақпарат көзі рөлін жүктейді. Автор Желтоқсан оқиғасын баспасөз беттерінде жариялаудың мәдениеттану аспектісіне, жастардың іс-әрекеті үлгісінде патриоттық сезімді тәрбиелеуге және тарихи жадыны жаңғыртуға көп көңіл бөледі. Н.С.Кенжеғұлова ұсынған басты қағида – орталық және республикалық газеттер мен журналдардың белгілі оқиғалар туралы ретроспективтілігі. Автордың пікірінің бірі – 1987-1988 жылдардағы Қазақстандағы бұқаралық ақпарат құралдарына жасалған қысымның мысалы қазақстандық қоғамда орын алған жалпы реакцияның көрсеткіші болды деген пікір. Бұл мәлімдеме 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы туралы республикалық, облыстық газеттердегі жазбалардың, мақалалардың, ресми құжаттардың егжей-тегжейлі таңдауымен суреттелген. Автор филолог болғандықтан, ол тарихшыға баспасөз материалдарын талдаудың қызықты әрі пайдалы нұсқасын ұсынады. 1987-1989 жылдардағы мерзімді басылым беттерінде қолданылған сөздердің құрылымдық іріктеуіне сүйене отырып, автор кезеңнің өзін бағалауға әрекет жасайды. Бұл ішінара сәтті - 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына арналған материалдардың сипаты (1987 жылдың қаңтарынан бастап), Н.С.Кенжеғұлованың айтуы бойынша, анық теріс болады. «Ұлтшылдық», «халықтар арасына сына салу» сияқты сөздер мен сөз тіркестерін қолдану жиілігі. күрт артады. Автордың газет-журнал ақпаратын одан әрі талдауы бұл мәселе бойынша «қоғамдық температураның» аздап төмендеуін және тіпті материалдардың пайда болуын көрсетеді. Жалпы, бұл зерттеу Қазақстанның өткен 15 жылдағы ұлттық тарихының кейбір мәселелеріне жарық түсіреді және бұған көп еңбек сіңірген мерзімді басылым материалдарына тиесілі.

Б.М.Қаипова диссертациялық зерттеуінде кеңес қоғамындағы цензураның даму мәселесін қарастырады1. Зерттеудің негізгі міндеті – Қазақстанда да, КСРО-да да баспасөз цензурасы органдарын тіркеу процесі. Зерттеуші баспасөздегі және жалпы БАҚ-тағы цензура бүгінгі таңда белгілі бір баспа басылымының құндылығын анықтауға мүмкіндік беретін басты фактор деп есептейді. Кеңестік дәуірдегі цензураны қарастырып, зерттей отырып, журналдар мен газет беттеріндегі сол немесе басқа ақпараттардың қаншалықты сенімділік дәрежесін анықтауға болады – зерттеу авторы осындай қорытындыға келеді. Цензураны «мемлекеттің бірқатар органдары жүзеге асыратын белгілі бір қызметі» деп түсінеді. Жұмыс кеңестік қоғамдағы цензура органдарының эволюциясын, цензура органдарының құрылымын өзгертуді ұсынады; цензураның әртүрлі нысандары мен түрлерін талдау ұсынылады. Дегенмен, жұмыстың теориялық тұрғыдан көбірек сипатталғанын және қорытындылар газет-журнал тәжірибесімен расталмайтынын да атап өткен жөн.

Жұмыс зерттеушілердің назарын аударуға лайық, өйткені автор мерзімді баспасөз үшін критерийлердің бірі ретінде цензураны ұсынуға тырысады. Цензура жалпы қабылданғаннан әлдеқайда кеңірек түсініледі - бұл үкімет халықпен байланысатын тұтас жүйе, «тіл». Б.М.Қаипова цензураның ең көп тараған үш түрін атап көрсетеді: «баспау арқылы цензура, өшіру арқылы цензура және жазу арқылы цензура, олар ... ықпал етудің тыйым салу әдістерінің құрылымын құрайды». Қоғамдағы және мемлекеттегі цензуралық қатынастарды баспасөзге қатысты және мерзімдік басылымдармен жұмыс істеу кезінде тарихи дерек көзі ретінде ескеру, біздің ойымызша, тарихи дереккөз ретінде мерзімді басылымның мүмкіндіктерін барынша толық пайдалануға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, Б.М.Қаипованың жұмысы Қазақстандағы жалғыз туынды екенін және бұл жағдайдың оған үлкен мән беретінін атап өткен жөн, өйткені бұл бағыттағы жұмыстар барған сайын танымал бола түсуде.

Бірқатар диссертациялық зерттеулерде бұл мәселені теориялық тұрғыдан ашатын мерзімді басылымдардың тарихи дереккөз ретіндегі сипаттамаларына арналған зерттеулер үлкен қызығушылық тудырады.

И.А.Шәмшин ұсынған мерзімді баспасөз мәселесіне және оның қайта құру кезіндегі кеңес қоғамы өміріндегі рөліне баға берудің қызықты көзқарасы. Автор қоғамның саяси өмірін өзгерту процесінде баспасөздің рөлін анықтауды алдына міндет етіп қояды. Баспасөз мен қоғам арасындағы қарым-қатынасқа жаңа, догматикалық көзқарас ұсынылады. Автордың пікірінше, бұл кезеңде баспасөздің тек құрал ретінде ғана емес, қоғамдық пікірді қалыптастырудың нақты элементі ретінде де қабылдануы маңызды.

В.В.Алексеевтің зерттеулерінде КСРО орталық газеттері редакцияларының баспа басылымдарының редакцияларына келіп түскен хаттарды өңдеу және оларға жауаптар, жарияланымдарға жауаптар бойынша жұмысы мәселелеріне жіті назар аударылған. , жауаптар және т.б. Зерттеудің құндылығы қоғам мен баспасөз (демек, мемлекет пен баспасөз) арасындағы «диалог» механизмі нені бейнелейтіндігінде. Хаттар мен олардағы мәліметтерді таңдау және талдау әдістері ұсынылған. Кейбір өмірлік маңызды тақырыптар мен газеттердің тұрақты айдарларының тағдыры - «Хаттарға жауаптар», «Баспалар ізімен», т.б.

А.И.Алаторцева өз зерттеулерінде мерзімді басылымдардың бұл түрінің ғылыми тарихи журналдар ретіндегі эволюциясын көрсетеді. Еңбекте кеңестік тарихи мерзімді басылымдардың қалыптасу кезеңінде терең талдау жасалып, тарихи мерзімді басылымдардың жіктелуіне тоқталып, тарихи дереккөздердің жалпы кешеніндегі орнын көрсетеді.

А.И.Алаторцева тақырыбына жақыны М.Т.Мұқашеваның шығармасы. Ол ғылыми-көпшілік мерзімді басылымдар сияқты мерзімді басылымдар кешенін бүктеу мәселесіне назар аударады, сонымен бірге газет-журнал басып шығаруды жалпы қарастырады. Автор Қазақстандағы бүкіл мерзімді басылымдар кешеніндегі ғылыми-көпшілік мерзімді басылымдардың орны мен маңызын анықтайды. М.Т.Мұкашева «төртінші билік» пен қоғам өмірі арасындағы тікелей байланыс идеясын тұжырымдайды. Зерттеу, мысалы, басылым беттерінде жарияланған идеядан техникалық жаңалықтарды нақты енгізуге дейінгі жолды көрсетеді. Осылайша, мерзімді баспасөздің екінші жағы - іс жүзінде жасаудың нақты мүмкіндігі атап өтіледі. Айта кету керек, бұл «қағида» Кеңес Одағының бүкіл баспасөзіне тарады, бірақ олардың барлығы ғылыми және ғылыми-көпшілік (негізінен салалық) мерзімді басылымдар ретінде бұл идеяны іс жүзінде жүзеге асыра алмады.

Орыс тарихының деректану мәселелеріне арналған еңбектердің ішінде 1970 жылдардың ортасында жарық көрген О.М.Медушевскаяның еңбегін атап өту қажет. Бұл диссертацияда теориялық деректанудың әртүрлі мәселелерімен қатар, қазіргі тарих ғылымындағы іргетастардың бірі ретінде мерзімді басылымдар мәселесі де қарастырылған. Мерзімді басылымдарды жіктеу, тарихи дерек көзі ретінде мерзімді басылымдармен жұмыс істеудің әдістемелік принциптерін анықтау сияқты мәселелерге басты назар аударылады. Атап айтқанда, автор бұқаралық ақпарат көздерімен, соның ішінде мерзімді басылымдармен жұмыс істеу кезіндегі әдістер арсеналын кеңейтуді ұсынады.

Осылайша, бұл мәселе бойынша тарихнамаға шолу жасау кейбір қорытындылар жасауға мүмкіндік береді. Туған кезде-ақ қоғам үшін ақпарат элементі ретінде ойластырылған мерзімді баспасөз КСРО-да басқа да қызметтерге ие болды. Баспасөз тарихы мен партия тарихы мәселелерінің өзара байланысы осы мәселе бойынша зерттеу тарихының сапасына із қалдырды. Ең алдымен, бұл мәселе бойынша жұмыстардың бір жиынтығының жоқтығынан көрінеді - бұл жай ғана нәтиже бермеді. Сонымен қатар, мәселе бойынша жұмыстардың жоқтығы туралы айту дұрыс емес - олар жеткілікті үлкен санмен ұсынылған. Бірақ олардың барлығы да тарихи білімнің әртүрлі салаларының арасында «шашырап кеткен».

Сондай-ақ зерттеулердің, монографиялардың, мақалалардың негізгі бөлігі КОКП және Қазақстан Компартиясының тарихына сілтеме жасауы маңызды. Біздің ойымызша, кеңестік ғылымдағы бұл мәселе толығымен Истпартқа тиесілі болды, сондықтан көптеген зерттеушілер үшін және осы мәселе бойынша көптеген пікірлердің қалыптасуына тыйым салынды. Кеңес мемлекеті мен партия ыдырағаннан кейінгі жылдарда бұл мәселе тарихшылар үшін өзектілігін жойған жоқ, бірақ кеңестік баспасөз жүйесін дәріптеу қоғамда жала жабумен, тіпті (кейбір еңбектерде) мерзімді басылымдарды теріске шығарумен алмасады. Пікірлер мен концепциялардың осындай таралуының болуы мәселенің қазіргі кезеңдегі өзектілігін тағы да айғақтайды.

Әдебиеттер тізімі

1. Аманов А.Ш. Деятельность Компартии Казахстана по повышению профессионально-технического уровня тружеников сельского хозяйства республики (1959–1970 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1978; Аралбаев Н. Некоторые вопросы деятельности Компартии Казахстана по коммунистическому воспитанию трудящихся в период развитого социализма: Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1976; Гунашев А.А. Деятельность партийных организаций Казахстана по идейно-политическому и трудовому воспитанию студенческой молодежи (1966–1975 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Л., 1976; Емелина Г.М. Деятельность партийных организаций Казахстана по повышению роли профсоюзов в подъеме сельского хозяйства (1966–1970 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1976; Мусайбеков Ж.С. Партийное руководство воспитанием рабочей молодежи Казахстана (1966–1970 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1976; Шмурыгин Г.М. Деятельность Компартии Казахстана по повышению роли печати в пропаганде и внедрении достижений науки и техники и передового опыта в промышленности республики (1959–1965 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1974; Юсупов С. Идеологическая работа Компартии Казахстана в годы восьмой пятилетки (1966–1970 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1975.

2. Юсупов С. Указ. раб.

3. Шмурыгин Г.М. Указ. раб.

4. Аманов А.Ш. Указ. раб.; Емелина Г.М. Указ. раб.

5. Аралбаев Ж. Указ. раб.; Гунашев А.А. Указ. раб.; Мусайбеков Ж.С. Указ. раб.

6. Мых Н.А. Партийное руководство печатью Казахстана в годы IX пятилетки (1971–1975 гг.): Дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1983; Кость С.А. Газеты и пропаганда советского образа жизни: Дис. … канд. филол. наук. – Львов, 1983; Абдуалиев А.Б. Деятельность Компартии Казахстана по подготовке и воспитанию молодой рабочей смены для промышленности и строительства (1976–1980 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1988; Бакшилов Т.К. Деятельность партийных организаций Казахстана по воспитанию у рабочих промышленности творческого отношения к труду (1959–1970 гг.): Автореф. дис. … д-ра ист. наук. – Алма-Ата, 1989; Мусин Ч.Г. Руководство Компартии Казахстана комсомолом республики в условиях развитого социализма: Автореф. дис. … д-ра ист. наук. – Алма-Ата, 1982; Педан С.А. Партийное руководство комсомолом в период построения социализма: Автореф. дис. … д-ра ист. наук. – Л., 1984; Сармурзина Ш.Г. Деятельность КПСС по повышению роли партийной и советской печати в дальнейшем развитии промышленности (на материалах Казахской ССР за 1971–1985 гг.): Дис. … д-ра ист. наук. – Алма-Ата, 1989.

7. Абдуалиев А.Б. Указ. раб.; Бакшилов Т.К. Указ. раб.

8. Мых Н.А. Указ. раб.

9. Сармурзина Ш.Г. Указ. раб.

10. Кость С.А. Указ. раб. – С. 43.

11. Кенжегулова Н.С. Освещение декабрьского восстания 1986 г. в печати Казахстана: Дис. … канд. филол. наук. – Алматы, 2000; Каипова Б.М. История цензуры в Казахстане (1920–1956 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Астана, 2002.

12. Кенжегулова Н.С. Указ. раб. – С. 45.

13. Каипова Б.М. Указ. раб.

14. Шамшин И.А. Печать в развитии системы социализма 1985–1989 гг.: Автореф. дис. .… канд. филол. наук. – М., 1989; Алексеев В.В. Письма в газету как источник для изучения общественного сознания рабочего класса СССР на современном этапе: Автореф. дис. … канд. ист. наук. – М., 1989; Алаторцева А.И. Становление советской исторической периодики: Автореф. дис. … канд. ист. наук. – М., 1991; Мукашева М.Т. Научно-популярная периодика Казахстана: истоки, становление и перспективы развития: Автореф. дис. … канд. филол. наук. – Алматы, 2000.

15. Медушевская О.М. Теоретические проблемы источниковедения: Автореф. дис. … д-ра ист. наук. – М., 1975.

16. См. напр.: Бабакумаров Е.Ж. Социально-политические основы образования многопартийной системы в РК на современном этапе (1985–1993 гг.): Автореф. дис. … канд. полит. наук. – Алматы, 1995; Мансуров Т.А. Демократизация общественной жизни в Казахстане (вторая половина 80–начало 90-х гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1992; Алдабергенов У.А. Деятельность Компартии Казахстана по преодолению существующих различий между городом и деревней (1945–1970 гг.): Автореф. дис. … д-ра ист. наук. – Алма-Ата, 1985; Шепель И.А. Комсомол Казахстана — боевой помощник партии в интернациональном воспитании молодежи (1917–1975 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1983; Куандыков Е.Ш. Деятельность культурно-просветительских учреждений Казахстана (1981–1989 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1992; Карсаков И.Б. Общественно-политическая жизнь Казахстана (1985–1995 гг.): Автореф. дис. … канд. ист. наук. – Алматы, 1996; Аяганов Б.Г. Социально-экономическое и общественно-политическое развитие Казахстана с 1970 по 1990-й год: Автореф. дис. … д-ра ист. наук. – Алма-Ата, 1992.

Саматұлы Мади

---