InfoHub Logo

Қазақстандықтардың «өмірді несиеге сүру» әдеті шегіне жеткен сыңайлы. Халықтың банктер алдындағы қарызы 24 триллион теңгеден асып жығылды. Осыған байланысты мемлекет "несиеге тәуелділікті" емдеудің қатаң шараларына көшті. Енді сүйікті смартфоныңызды немесе теледидарды «0-0-12» жүйесімен алу арманға айналуы мүмкін.

Қарызға белшеден батқан қоғам

Ресми статистика дабыл қағарлықтай. 2025 жылдың басында халықтың қарыздану деңгейі 16,2%-ға күрт өскен. Ең қорқыныштысы – бұл ипотека емес (ол бар-жоғы 1,3% өскен), бұл – ешқандай кепілсіз беріле беретін, пайызы жоғары тұтынушылық несиелер. Оның жалпы көлемі 16,2 трлн теңгені құрап отыр.

Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу агенттігі бұл үрдісті тоқтату үшін BNPL-сервистер (бөліп төлеу) нарығын реттеудің жаңа тетіктерін ұсынды. Жаңа ережелер 2026 жылдың басынан күшіне енуі ықтимал, бірақ банктер қазірдің өзінде «белдікті тарта бастады».

Сізге несие берілмеуі мүмкін: "Қара тізімге" кімдер енеді?

Қаржы нарығын реттеу агенттігі «тәуекелі жоғары» қарыз алушыларды анықтайтын жаңа критерийлерді бекітті. Егер сіз төмендегі санаттардың біріне жатсаңыз, банктен «бас тарту» туралы хабарлама алуыңыз әбден мүмкін:

• Кредит тарихыңыз қысқа: Егер тарихыңыз 3 жылдан аз болса;

• Төлем кешіктірген болсаңыз: Соңғы жылы несие төлемін 30 күннен артық кешіктірсеңіз (қарыз сомасы 3 АЕК-тен асса);

• Қарыз жүктемесі: Ай сайынғы төлеміңіз ресми табысыңыздың 45%-ынан асып кетсе;

• Көп қарыз: 3 немесе одан да көп банкте өтелмеген несиеңіз болса;

• Табысты растау: Ресми кірісіңізді құжатпен дәлелдей алмасаңыз.

Бұл шаралардың басты мақсаты – адамдардың ойланбай жасайтын саудасын тежеу.

"Болат ағайдың кофемашинасы" және маркетингтік қулықтар

Үкімет басшысы Олжас Бектенов те жақында дүкендер мен банктерге тауардың шынайы бағасын көрсетуді тапсырды. Яғни, сөреде екі баға тұруы керек: қолма-қол ақшаға және бөліп төлеуге (рассрочкаға) арналған баға.

Неге бұл маңызды? Бір мысал келтірейік. Елордалық зейнеткер Болат ағайға балалары мерейтойына қымбат кофемашина сыйлаған. Бағасын естіген ақсақал жағасын ұстапты – 600 мың теңге!

"Мен соншалықты кофеман емеспін, қолдан-ақ қайнатып іше салам. Балаларыма ұрысайын десем, "рассрочкамен алдық" дейді. Сөйтсем, дәл сол машинаның баламасы, бірақ бөліп төлеусіз түрі екі есе арзан екен. Адамдар "айына аз төлеймін ғой" деп, тауардың жалпы құнына мән бермейді", – дейді кейіпкеріміз.

Сарапшылардың пікірінше, егер тұтынушы тауардың «рассрочкамен» қаншалықты қымбатқа түсетінін нақты көрсе, импульсивті (қажетсіз) саудадан бас тартуы мүмкін.

Бұл кімнің қалтасына соққы болады?

Бұл өзгерістердің екінші жағы да бар. Сарапшылардың, соның ішінде Halyk Finance өкілі Мадина Қабжалялованың айтуынша, жаңа шектеулер қарапайым халыққа қиын тиюі мүмкін.

1. Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар: Ресми табысы тұрақсыз 2 миллионға жуық азамат енді кір жуғыш машина немесе тоңазытқыш сияқты қажетті техниканы бөліп төлеуге ала алмай қалуы мүмкін.

2. Әлеуметтік осал топтар: Табысы төмен отбасылар үшін бөліп төлеу – үлкен заттарды алудың жалғыз жолы еді.

Мемлекеттің мақсаты түсінікті – халықты қарыз тұңғиығынан құтқару және инфляцияны ауыздықтау. Алайда, «қас қоямын деп, көз шығарып алмас па екенбіз?» деген қауіп те жоқ емес. Алдағы уақытта банктер мен дүкендер баға саясатын қалай өзгертетінін уақыт көрсетеді.

Сіз не дейсіз? Рассрочкаға шектеу қойылғаны дұрыс па, әлде бұл қарапайым халықты тығырыққа тірей ме?