InfoHub Logo

I. Мамандыққа кіріспе

Мәдениеттану - нағыз мәдениетті бағалаушылардың кәсібі деп білемін. Бұл кәсіп сирек, бірақ күнделікті өмір мен қоғамда маңызы мен көмегі өте жоғары. Дегенмен бұл мамандық сұранысқа ие емес дегенді білдірмейді. Мәдениеттану - мәдениет саласын түгел қамтиды, ол мәдениет тарихын, оның даму заңдылықтары мен теорияларын, мәдени процестер мен құбылыстардың өзара байланысын, мәдени мұраны ашу және сақтау саласы.

Мамандықтың пайдасы - ол барлық  есіктерді ашады, өйткені мәдениет кез келген жерде қажет. Сонымен қатар, өз елін әлемдік аренада танытуға мүмкіндік береді, ал өз кезегінде бұл өз мемлекетіміздің бет-бейнесі сияқты болу дегенді білдіреді. Менің ойымша оқуға деген керемет қызығушылық дәл осы жерде туады, өйткені бұл салада дамып, жаңа байланыстар, адамдар таба аласың, осы адамдардың арқасында өзіңді пазл секілді құрастыра аласың, жыл сайын өсіп, тек жақсы мен пайдалыны бойыңа сіңіруге тырысасың.

«Мәдениет» сөзі әлемнің барлық дерлік тілдерінде кездеседі. Ол адамның мақсатқа сай іс-әрекет процесінде өндіру, өсіру, жетілдіру дегенді білдіреді. Қазіргі кезеңде әрбір азаматтың жоғары мәдениетін нығайту мәселесі ерекше өзекті болып отыр. Ол – қоғам азаматының тұлғалық дамуының негізгі нәтижесі болуы тиіс іс-әрекет, сезім мен ниетінің жоғары мәдениеті, жеке тұлғаның және қоғамның рухани құндылықтарының идеясы.

Мәдениеттанудың маңыздылығы, ең алдымен, оның мәдениеттің мәнін ашып көрсетуімен, оның қоғамдық өмірдегі рөлін ашуымен, тарихи даму векторы қандай болуы екендігі туралы нақты түсінік алуға мүмкіндік беруімен анықталады, сондай-ақ, жеке адамның және бүкіл қоғамның күш-жігері қандай мақсаттарға шоғырлануы керек екенін зерттейді.

II. Мәдениеттанудың ғылым және оқу пәні ретіндегі өзектілігі туралы

Тәжірибе көрсеткендей, белгілі бір дүниетанымдық дәстүрде тәрбиеленген адамдардың көпшілігі бұл рөлді өте жеңілдетілген түрде қабылдайды, ал көп жағдайда қате. Мәдениет әлеміне кіруді олар, ең алдымен, адамның ой-өрісін кеңейту құралы, жоғары әлеуметтік мәртебеге ие болу жолы, практикалық тұрғыдан көптеген және өте пайдалы байланыстар алудың шарты ретінде қарастырады. Олардың көзқарасы бойынша, мәдениетті адам болу жағымды ғана емес, сонымен қатар пайдалы, яғни  бұқаралық сананың белгілі бір ойлау механизмі бар, өйткені белгілі бір білім, мінез-құлық, құндылық бағдары бар адам ерекше көзқарасқа, өзара қарым-қатынас пен қолдауға сенім арта алады.

Шынында да, мәдениет әлеміне ену, мәдени құндылықтардың белгілі бір жиынтығын меңгеру бізге тұлғаның мәртебесін анықтау мәселесін шешуге мүмкіндік береді. Дегенмен, мәдениеттің функциялары мұнымен шектелмейді. Бұл туралы 17 ғасырдың ойшылдары бұрыннан білетін, атап айтқанда, мәдениет жеке адамның да, жалпы адамзат баласының болмыс мақсаты деген тезисті бірінші рет негіздеген Ян Амос Коменский. Көрнекті чех ойшылының көзқарасы бойынша мәдениет үнемі рухани жетілу болып табылады. Оның арқасында құдайлық ақиқаттың ашылуы жүзеге асатын, ғаламмен толықтай қосылатын ағартушылық сатысына қол жеткізіледі. Оның пайымдауынша, мәдениеттің арқасында әлемдегі қоғамдық өмірде үйлесімділікке қол жеткізуге, адамзатты соғыс қасіретінен, діни экстремизм мен төзімсіздіктен құтқаруға мүмкіндік туады. Cultura universalis – адамзаттың әмбебап мәдениеті – адамзат баласының тағдырын анықтайтын фактор. Соның арқасында ұлттық оқшаулану мен этникалық тарлықты ғана емес, сонымен бірге белгілі бір жеке тұлға болмысының шектеулілігін жеңуге болады.

Осылайша, мәдениеттану өткеннің де, қазіргі кездің де көрнекті ойшылдардың еңбектерінде кездесетін мәдениеттің шынайы мәнін ашуға көмектеседі. Мәдени білімнің жиынтығын игерген адам ешқашан адамзат баласының өмір сүруінің мәні материалдық игіліктерді жинақтаудан немесе техникалық қуатты арттырудан немесе саяси ұйымның белгілі бір түрін құрудан немесе бөтен планеталарды жаулап алу мен отарлаудан тұрады деп ешқашан қате тұжырым жасамайды. Ол үшін мәдениет қашанда басты құндылық, ал мәдени байлықты сақтау және арттыру іс-әрекеттің бағдары болып қала бермек.

Бірақ мәдениеттану ғылымының маңызы мұнымен шектелмейді.

Өздеріңіз білетіндей, бүгінгі күннің шындығы – үнемі тереңдеп бара жатқан экологиялық дағдарыс. Біздің заманымыздың жетекші экологтарының болжамдары бойынша, өте қысқа мерзім ішінде, ең көбі бірнеше ондаған жылдарға бағаланған, қоршаған ортадағы қайтымсыз өзгерістер үдерісіне байланысты адамзат өзінің жойылу қаупіне тап болады, бұл экосфераға антропогендік жүктеменің рұқсат етілген шегінен асып кетуінен туындады. Олардың пікірінше, таза ауа, ауыз су, гербицидтермен уланбаған азық-түлік өнімдері жақын тарихи болашақта стратегиялық тауарларға айналады, бұл халықаралық жағдайды күрт ушықтырады, өздерінің биологиялық өмір сүру мәселесін шешу қажеттілігі үшін елдер мен халықтар арасындағы шиеленістердің тұтас тізбегінің алғышарты болады. Көптеген зерттеушілер, соның ішінде мәдениеттану ғылымының негізін қалаушы Лесли Уайт қазіргі дағдарыс жағдайының себебін христиандық әлемдік дінге айналғаннан бері табиғаттан өзінің шығармашылық қабілеттерін қолдану өрісін ғана көрген «фауст өркениеті» адамының негізгі көзқарастарынан іздеу керек деп санайды.

Мәдениеттану мәдениет пен табиғаттың арақатынасын басқаша түсіндіруді ұсынады, ол бұқаралық санада орныққан және қазіргі заман адамының логикасын анықтайтын стереотиптік шешімдерден түбегейлі ерекшеленеді.

Сонымен, мәдениеттану бүгінде әртүрлі жеке ғылымдар өкілі жинақтаған мәдениет туралы білімді жүйелендіретін және белгілі бір дәрежеде біріктіретін ғылым ретінде әрекет етеді. Мәдениет философиясы да, мәдениет әлеуметтануы да, өнер тарихы немесе әдебиеттану ғылымы да мәдениет туралы жинақталған білім қорын бір деңгейден жоғары деңгейде түсіну қажет болғанымен бұл рөлге ешқашан талап ете алмайды. Шындығында, дәл осы фактіні жүзеге асыру бір кездері Лесли Уайтты мәдениеттану деп атаған жаңа ғылымды құруға итермеледі.

Мақала авторы: «Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті», «Философия және саясаттану факультеті», «Дінтану және мәдениеттану кафедрасы», «6B03102 - Мәдениеттану» білім беру бағдарламасы, 3 курс студенті Өлмесова Аружан

Практика жетекшісі: Кудерина А.Н.

---