InfoHub Logo

Авторы: Мусақызы Әсел

3 - сынып оқушысы

Секциясы: Валеология

Жетекшісі: Бастауыш сынып мұғалімі

Шанкеева Арайлым Алиевна
 

Мазмұны

 

І. Кіріспе .................................................................................................

 

ІІ. Негізгі бөлім .....................................................................................

І.Тарау

      1.1 Қаздың түрлері..........................................................................

      1.2 Емдік қасиеті...............................................................................

      1.3 Қаз өсіру.......................................................................................

ІІ.Тарау

       1.1 Жалпы саны...........................................

Қортынды................................................................................

Ұсыныс...................................................................................

Әдебиеттер тізімі..............................................................

 

                                                                                                      

 

Кіріспе

Омыртқалы  жануарлар ішіндегі ең үлкен топ-құстар.Бүкіл дүние жүзінде олардың 10-12 мың түрлерінің тіршілік етуіде кең таралғанын көрсетеді.Қазақстан территориясы да қанаттыларға өте бай. Онда құстардың 481 түрі мекендеп, күз айларындағы саны шамамен 18-20 миллионға жетеді. Міне, бұл қаншама байлық десеңші! Оларды қорғап, пайдалана білуге тиіспіз.

Адам үшін қанаттылардың пайдасы өте зор.Бізде тіршілік ететін құстардың біразы аңшылық үшін ауланып, дәмді  ет пен мамық қауырсын береді. Мәселен, қазір де Қазақстанда жылына 3,2 миллион құс  аңшылардың олжасы болады. Олар-үйрек, қаз, қасқалдақ, балшықты су құстары. Жасыл желек біраз құстар егістік, бау-бақша, орман зиянкестері-на-секомдармен , кеміргішімен қоректеніп, ауыл шаруашылығына айтарлықтай пайдасын тигізеді.Құстардың эстетикалық мәні өз алдына бір төбе.

Соңғы жылдары құстардың тек Қазақстанда ғана емес бүкіл жер шарында кейбір түрлерінің саны азайып бара жатқаны байқалады. Сондықтан да ел-елде оларды қорғау шаралары жүзеге асуда.Сол сияқты қазірде біздің республикамызда да осындай жұмысты жүргізу кең  қолға алынады. Саны күрт азайып кеткен аң құстардың шұғыл зерттеу арқылы келешектеұ олардың таралған аймағы анықталып, сол жерлерде қорғау шаралары жүзеге асырылатын болады. Қазақстан ғалымдары осындай құстардың тізімін алып, табиғаттың «Қызыл кітабын» жасауға кірісті. Бұл тарауда республикамызда саны аз құстардың қай аудандарда таралғаны, биологиясы, мінез-қылық  ерекшеліктері жан-жақты әңгімеленеді. Өйткені, бұл мәліметтердің оларды қорғау шараларын жүзеге асыру үшін үлкен мәні бар.Сол құстардың бірі-қаз. Қаз-үйрек тұқымдасына жататын.Қаздың жабайы турлерінің салмағы 2 – 6 кг, дене түркі 60 – 100 см. Құрлықы не тайыз  суды мекендейді. Суда жақсы жүзеді, сүңгиді. Балапан басатын кезде жұбымен жүреді,  ұясын құрлыққа (шөптен, қынадан, мамықтан) салады. Әр ұяда 5-8 жұмыртқа болады, оны мекиені басады. Асыранды қаз жабайы сұр қаздан тараған. Асыранды қаздың түсі, ірілігі әр түрлі, мамығы көп болады, бұл оны суықтан қорғайды. Балапан қаз 265-350 күндігінде жұмыртқалай бастайды.Тұқымына, күтіп бағуына , ауа райына қарай 4-8 ай жұмыртақа салады. Қазды 5 – 6, кейде 8 жыл қолда ұстауға болады. 3 – 4 мекиенге 1 кежек қосады. Қазды әдетте 6 айлығында етке сояды. Қаз етінде 16% белок, 35% май болады. Қаз майы – үсікті емдеуде шипалы зат. Қаздың мамығы, қауырсыны өте пайдалы.

Қаздар туысы  - үйректес  тұқымдасының тармағына жататын  құстар туысы. Қаздар туысының  10 түрі бар, Қазақстанда солардың жеті түрі Қаздардың жақын туысы қарашақаздан қараймыз, қара емес сары және қызыл тұмсығымен және аяғымен, сондай- ақ едәуір ұзын мойнымен ерекшеленеді. Аталығы мен аналығының реңі бірдей, алайда аналығының денесі аздап үлкен.

 

 

Негізгі бөлім

 

Қаздың түрлері

Қазақстанда сәуір және қыркүйек – қарашада ұшып өткенде кездеседі. Сансыз көп мөлшерде және аңшылық кәсіпке пайдаланатын ақ маңдайлы қазбен бірге жиі ұшырасатындықтан, мылтық оғына тап болады. Соңғы онжылдықта сиреп кеткені соншалық, ол Қазақстан Қызыл кітабына тіркелген.    

Ақ қаз – қанаттарының ұшы – қара, реңі – таза ақ, орташа денелі (2-3 кг) қаз. Тұмсығы және аяқтары – қызыл. Басқа қаздардан айырмашылығы – күшті болғандығы, оны жалғыз өкіл ретінде көбінесе жеке туысқа бөледі. Бұрынғы уақытта  саны өте көп болған және 2 жарты шардың да бүкіл тундралдық зонасына қоныстанған. Ақ қаздар түлеу кезінде көп, кейде сансыз шоғырлар түзіп, орасан үлкен топқа жиналады. Бұл аңқау құстарды ұялау орындарында, түлеу кезінде және ұшып өткенде шексіз қырғандықтан, олардың саны ХҮІІІ ғасырда – ақ апатты жағдайда төмендеп кетті. Ал қазір бүкіл Еуропа материгінде олар тек қана Врангель аралында ұялайды. Дегенмен Солтүстік Америка континентінде олар едәуір мөлшерде сақталып қалды. Қазақстанда маусымдық жылыстау кезінде анда - санда аз мөлшерде кездеседі.

Ақ бас қаз – басы ақ желкесінде екі қара жолағы бар ашық реңді, ортасы орташа денелі (2-3 кг) қаз. Бауыры жерден жоғары көтеріледі. Басқа қаздардан тек қана реңі мен емес, өмір сүру дағдысымен де ерекшеленеді. Сондықтан кейде оны жеке   Eulabeia  туысына бөледі. Бұл басқалардай ерекше қаз деңгейінен 1000 м жоғары биік тау су қоймаларының жағасында орнығып, Орта Азияның тау жүйелерінде өмір сүреді. Уақытының көпшілігін құрлықта өткізеді. Қазақстанда Зайсаннан Нарынқұлға дейін тау немесе биік тау су қоймаларында анда – санда кездеседі, алайда біздің Республика шегінде оның ұялануы анықталған жоқ.       Ақ маңдайлы қаз – сұр қазға ұқсас орташа денелі қаз. Ол тек қана дене мөлшерімен ерекшеленбейді. Оның тұмсығының айнавласында үлкен ақ теңбіл бар, құрсағында әр алуан пішінді қара теңбілдер болғандықтан, оның жергілікті аңшылар «Шұбар құрсақ» деп атаған. Одан басқа халық арасында шағын денелі болғандықтан, ақ маңдай қарашақаз деп те аталады. Бұл қаздар Еуразия және Солтүстік Америка тундрасында ұялайды. Қыста  оңтүстік ендікке ұшып кетеді.  Қазақстанға көктемгі (ақпанннан мамыр бойы)  және күзгі (қыркүйектен қазанның  соңына  дейін) маусымдардағы  жылыстау кезінде  кездеседі. Күзгі ұшып өту кезінде орасан көп жиналып, көлдерде ұзақ болады және солардың төңірегінен қорегін  тауып жейді. Өсімдіктермен қоректенеді.

Қытайлық қаз-үй қаздары  қолтұқымдарының  ататектерінің бірі, ірі денелі (2,8-4,5 кило) қаз. Басқа тумаластан қара тұмсығы және қарама-қарсы түсті мойынымен ерекшеленеді. Мойнының алдыңғы жағы ашық түсті, сырт жағы қара сұр болғандықтан, ол ұзын мойынды болып көрінеді. Бұдан басқа бұл құс ұзақ сұңқылдай алады.  Оны да көбінесе  бір типті Cignopsis туысына бөледі.

Бұрынырақта  бұл сирек кездесетін қаз Қазақстанның ең шығыс шегінде- Қара  Ертіс және Зайсан көлінде ұялаған. Алайда соңғы онжылдықта көрсетілген  орындарда ол туралы деректер болған жоқ. Ұялайтын  мезгілде  Қазақстанның шығыс бөлігіндегі суқоймалардан ғана жекелеген кездесулер байқалады.  Бұл түр өте сирек кездесетіндіктен, Қазақстан қызыл кітабына тіркелген.

Сұр қаз- едәуір ұзын мойынды, басы кішкене және аяғының ұзындығы қалыпты, ірі денелі (2,5-4,4 кейде 6 кило шамасында) сұқр реңді қаз. Ол реңі бойынша үй қазына ұқсас. Үй қазы қолтұқымдарының  көпшілігі осы түрден бастама алған. Денесінің үстіңгі жағы  жонына қарай-сұрғылт қоңыр, белі күлгін сұр, құйрық үсті-ақ. Сұрғылт қоңыр қапталында ашық түсті көлденең жолақтар болады, төсінде және бауырының алдынғы жағында қара теңбілдер бар. Тұмсығы – сарғыш, тұмсық ұшы – ақ, аяғы – ашық қызыл. Дауысы – ерекше қаңқыл. Қазақстанда қамыс және қоға қалың өскен барлық жарамды су қоймаларда қоныстанады. Құрлықта көп уақыт жұмсап, жеңіл қозғалады, оның үстіне жақсы жүзеді және сүңги алады. Өзі жиі қоректенетін жайылма шалғыннан қашық емес қиын қопаларда ұя салады. Қандай да болса көтеріңкі жерде орналасқан салындығы аналығы 3-9 күлгін немесе жасылдау реңкті ақшыл жұмыртқа туып, айға жуық жұмыртқаларды басады. Балапандарды аналық және аталық қаздар өргізеді. Балапандар 2 ай шамасында    қанатына көтеріледі. Бұл мезгілде аталық пен аналық кезектесіп түлейді де, осы кезеңде ұшай алмайды. Тұқым топ жаңадан ұша бастағанда олар қоректену үшін егістікпен шалғыннан ұдайы ұшып, сонынан тынығу және суат үшін суға оралады. Топқа онай жиналады. Жылыстау кезінде мың – мыңдап жинақталады да, қорек бар болса (егістікте қалған дән), дәл сол су қоймаларда ұзақ болады. Әуесқой аңшылар аулайтын аңшылық кәсіпте пайдаланады. Қазақстанда ақпанның соңынан қараша айына дейін болады.

Шиқылдақ қаз – қаз туыстың ең кіші денелі (2 ,5 кг кемдеу) өкілі. Ақ маңдайлы қазға өте ұқсас, одан дене мөлшерімен ғана емес, көзінің айналасындағы сары шеңбермен және ұшқан кезде едәуір ұшқыр қанатымен де (оларды бірінен бірін ажырату үшін дағды болу керек) ерекшеленеді. Бұл қаздың даусы атауына сәйкес – оның басқалардан айырмашылығы шиқылдайды. Тау өзеннің жағасын бойлай ақ маңдайлы қазбен қатар, бұталы тундрада ұялайды, алайда сандары өте аз.

Емдік қасиеті

Менің жасым он бірде. Мен Жармыш ауылында тұрамын. Кей кезде мен нағашы атамның ауылына барып тұратынмын. Нағашы атам суықтап ауырып, мазасы қашса, ол өзін маймен емдейтін. Соның ішінде қаздың майы емге пайдалы дейтін атам.   Әрине, қаз майы екінің бірінің үйінен табыла бермеуі де мүмкін. Сондықтан оның орнына үйректің немесе ешкінің майын пайдалануға да болады. Атамның сол емдерінің бірнешеуін қағазға түсіріп, өздеріңізге жолдауды жөн көрдім. Қажеті болып жатса, пайдаланып көрерсіздер.

Бронхит, пневманиямен ауырғандарға қаздың майы өте жақсы жәрдемдеседі. Қаздың майлы етінен сорпа жасап, оны жылыдай, тамақ арасында күніне үш-төрт мәрте, бір стаканнан аздап ұрттап ішу керек. Сонымен бірге тағы бір стаканға ыстық сүт құйып, оған 1 ас қасық қаздың майын ерітіп ішуге болады.  Балаларға қаздың майының 1 шай қасығын қосса да жеткілікті.

Егер сізді геморрой мазаласа немесе тік ішегіңіз жарылған болса, қаздың майынан «свеча» жасап, тік ішекке қойып жүрсеңіз, ауруыңыздан тезірек айығасыз. Сонымен қатар қолыңыз жарылып кеткенде қаздың майын күнделікті жағып жүрсеңіз де тез жазылады.

Қаз майының күйікті тез жазатынынан көпшілік хабардар. Бірде менің інім қайнап тұрған сүтке аяғы күйіп қалған еді. Соған анам қаздың майын 5-6 күндей жақты, кешкісін жаңадан жағып тұрды. Осыдан кейін інімнің аяғы жазылып кетті.Міне қаздың емдік қасиеті.

Қаз өсіру

ЕКЕУ БОЛСА ДА, ЕНШIСI ҮЛКЕН

Өңiрiмiзде қазiр халықты жұмыртқа және тауық етiмен қамтамасыз ететiн екi кәсiпорын жұмыс iстейдi. Оның бiреуi – ежелден қалыптасқан орны мен дәстүрi бар "Орал құс фабрикасы" ЖШС-i болса, екiншiсi – таяу жылдарда ғана қанатын кең жайған "Ақас" Агрофирмасы" ЖШС-i. ТҮЙIН

Былтыр Қазақстан Республикасының Үкiметi агроөнеркәсiптiк кешендi дамытуға арналған бес жылдық салалық бағдарламаны бекiттi. Соның iшiнде басқалармен қатар 2015 жылы ел iшiндегi құс етiне сұраныстың 70 пайызын отандық өнiммен алмастыру мiндетi де қойылып отыр. Бұл бағыттағы оң нышандар жеткiлiктi. Мәселен кезiнде тоқтап қалған 14 құс фабрикасының жұмысы жанданып, елiмiз бойынша жаңадан 8 өндiрiс орны iске қосылды. Демек келешекте дүкендер сөресiнен ешқашанда "Буштың сирағын" көрмейтiнiмiзге, тек отандық өнiмдi тұтынарымызға сенiм мол.

ЕТІ — ТАҒАМ, МАЙЫ — ЕМ, МАМЫҒЫ — ЖАСТЫҚ қаздан пайда табуға бел буған кәсіпкер

Петропавл, "Солтүстік Қазақстан" - Қаздың еті – жеңіл қорытылатын дәмді тағам, майы – емге дәру, мамығы – жастық, қанаты – сыпырғыш. Ең бастысы – қаз етін нарыққа шығарған кезде ол басқа үй құстарымен салыстырғанда қымбатқа сатылады. Ал қаз өсіріп, табыс табуға ниеттенетіндердің қатары қалың болғанымен, бұл іс екінің бірінің қолынан келе бермейді.“Чистое” аталатын көлдің үстінде топтасқан үй қаздары су бетінде жылжиды. Күннің таңғы шуағына шағылысқан айдын көлде жүзген аппақ қаздар тылсым табиғатпен үндесіп, айналаға әсем бір көрініс беретіндей.

Ауыл тұрғыны  Абдрахимов Қозыбаймен пікірлескеенімізде  құс өсірудің маған ауыртпалығы жоқ. Оны үстіне бұл кәсіп – өзіме ұнайтын шаруа. Қазды құстардың ішіндегі ең қасиеттісі деп білемін. Оның тағам ретіндегі артықшылықтарын айтпағанның өзінде, қазды өсірген кезде аз шығын шығарып, мол пайда беретін жақтары тағы бар. Бұл – таза құс. Оның тіршілік әдеттері басқа құстарға қарағанда ерекшеленеді. Оның осындай қасиеттерін білгендіктен шығар, бұл қанаттыны өсіруге бел будым. Бастаманың көңіліңе жағуын табысқа жетудің бір жолы деп білемін, – дейді.

 Жаз бойы таңсәріден көлде жүзіп, күн ұзаққа көкорай шалған шөпке жайылып, жақсы күтім көрген құстардың өсімтал болмауы да екіталай ғой. Күз келіп, қаздар өз бетімен көл жағасында ақ мамықтарын шаша бастағанын көрген адамға бұл малдың зейнеті аз сияқты көрінер, алайда оның жолында қандай қиындықтың еңсерілгенін кәсіпкер ғана біледі.   Сап-сары қаздың балапанын аяғынан тік тұрғызу үшін маңдай теріңді төгесің. Суға сәл тигізіп алсаң, балапанды аман алып қалу оңайға соқпайды. Балапандар бір ай бойы жақсы бапты талап етеді. Менің бақытыма қарай құс өсіруді қолға алған кезде айға жуық жауын-шашын болмады. Он-оннан қағаз жәшіктерге бөліп салып, бақтым. Әрине, бұл кәсіпке тәуекелге бел буып, кіріскенімді білемін. Құсты қалай бағуды білсең, қапы қалмайсың. Ал одан кейін бұл қанатты еш ауыртпалығын көрсетпей, өз бетінше өсе береді. Оған жемазық та аз керек. Тек су мен жайылым жер болса болғаны, – деп ол қаз өсірудегі біліктілігімен бөлісті.

Бақшасына  жіберілген құстардың күнұзаққа иесін мазаламай, жайылып жүргенін көрдік. Кешке қарай үй орамында қожайынның жемазығы күтіп тұратынына дағдыланған олар бір-біріне ілесіп, тобын бұзбай, өздері кейін қайтады. Алайда, бұл құс тұқымы жұмыртқа салып, оларды басуға бейімсіз болады екен.       – Ауылда ондай әрекеттерді байқаған емеспін. Оның үстіне қаздар өздерін қорғай біледі. Кей кездері менің өзім олардың тобырына 10 метрге жақындап қалсам, құстардың бірі бастаса, басқалары да қаңқылдап ала жөнелген кезде ұры тұрмақ, өзімнің құлағым бітеліп қалады. Ерте заманда Римге жасырын келген жаудың пиғылын қаздар сезіп, баршасы қаңқылдап, бүкіл қаланы оятып, елді жаугершіліктен аман алып қалды емес пе? Сондықтан қаз – өзін қорғай алатын құс.

 

Үйрек пен қаз өсіру

1. Жалпы ақпарат. Қаз  – үй шаруашылығындағы пайдалы құстардың бірі. Олар күй талғамайды, ет пен майды, өте жақсы қауырсын мен мамықты мол береді. Қаз өнімдері: біздің  тағамдық тұтынуымызда құнды болып саналатын еттері, қаздың майлы бауыры, олардың майы.

2. Ғимарат. Қаз да төзімді құстар қатарына жататындықтан, тақтайдан тығыз етіп жасалған қоралар олар үшін әрі арзан әрі қолайлы болып саналады. Оның едені жерден сәл жоғары етіп жасалуы керек. Әрбір қораны екіге бөлген тиімді болар еді: біріншісін – үлкендеу етіп демалыс пен серуендеу үшін, екіншісін – кішілеу әрі аздап қараңғылау етіп құстардың дамылдап отыруы мен жұмыртқа салуы үшін.  Үйрек пен қаз өсірудегі ең маңызды нәрсе таза төсеніш пен міндетті түрде ауаны желдетіп тұру болып табылады.  Әрбір құстың ұясын жасанды түрде бір-  бірінен бөлек ету үшін  шөп, сабан, қурай, құрақ сынды немесе басқа да шөптермен жауып немесе қоршап қою керек.

3. Негізгі жем. Қаз балапандарының алғашқы қорегі  – ұсақтап туралған пісірілген жұмыртқа, салат, әртүрлі көк-сөк, пісірілген күріш немесе тары.  Екі аптаға дейін оларға әрбір екі сағат сайын жем беру керек. Одан кейін жем беруді тәулігіне 5-тен 3 ретке дейін қысқартуға болады.  Бұдан кейін қаз балапандары қанаттанып, шамамен 2 айдай өсіп-жетілген уақытта оларды жетілген құстардың қорегіне көшіруге болады. Ал ересек қаздарды жаз бен күзде көбінесе жайылымда ұстап, кешкі мезгілде ғана қоспа жеммен немесе дәнмен қоректендіруге болады. Қаз балапандарының тиімділігі сол, олар бар болғаны алғашқы 1,5-2 ай мерзімде ғана айтарлықтай калоритті жемді қажет етеді де, бұдан кейінгі уақытта оларды негізінен жайылымда өсіруге болады.  Жайылымнан оралған уақытта күніне бір рет құстарды бақшаның көк шөптерімен: тамырлы жемістердің собығы, арамшөптер, адам тұтынуына жарамсыз жемістер мен көкөністердің, асхана, дән мен ұн  қалдықтарынан дайындалған быламықпен қоректендіру керек.

4. Қаздарды  көбейтудің  технологиясы. Оларды көбейтудің бірнеше тәсілдері бар: күріктеусіз, аналық ұрғашы қаз арқылы және күрік бастыру арқылы.

Қаздарды күріксіз көбейту тәсілі. Қаздарды күріксіз көбейту тәсілін қолдану барысында балапандар жарып шыға салысымен құс қорада + 32ºС температурасын сақтауды қамтамасыз етіп, оны 10 күн бойы күнаралатып 1ºС-ге  төмендету керек. Бұдан кейінгі әрбір үш күн сайын 2ºС-ден төмендете отырып, қорадағы жылуды 8ºС-ге дейін төмендетпейінше осындай қалыпта ұстайды. Құс қораны балапандар тіршілігінің 22-күнінен бастап жылытпай-ақ қойса да болады немесе температура аяқ-астынан төмендеп кеткен жағдайда ғана жылыту керек.  Оларды суға 14 күндік болған кезде күріксіз жіберуге болады,  алайда су өте салқын және оның ағысы тым қатты болмау керек.

Ауа райы мен сыртқы температураны ескере отырып,  қаз балапандарын жайылымға үйрете бастайды.

Күрікпен көбейту. Құстарға қолайлы жайылым ұйымдастырған жағдайда ғана жүзеге асуы мүмкін. Қаз балапандарын буындары қатайған кезде немесе туа салысымен-ақ жайылымға жіберуге болады.

Қаз балапандарын тор астында өсіруге болады. Қаздар жұмыртқа шығаруға отырғызудың қолайлы мезгілі – наурыз айының аяғы, сәуірдің ортасы. Осы уақытта олардың жұмыртқа тууы  тоқтап, жұмыртқа басу түйсігі пайда болады. Ерте жарып шыққан қаз бен үйрек балапандарының өсу кезеңі ең қолайлы мезгілмен тұспа-тұс келеді, себебі дәл осы уақытта олар жас, құнарлы шөппен қоректене алатын болады. Қаздар мен үйректер жұмыртқа басатын орын қараңғылау, таза, иіссіз, температурасы 12ºС-ден төмен болмауы керек. Жұмыртқа басу барысында  құс қорада тыныштық болу керек, сондықтан өзге құстарды басқа жерге орналастырған дұрыс. Қаздар мен үйректер көбінесе жұмыртқа салған ұяларында ғана жұмыртқа басады. Егер жұмыртқаларды басқа жерге ауыстыратын болса, олар жұмыртқа басуын тоқтатуы мүмкін. Қаздың астына 11 – 13 жұмыртқа салады. Қаз бен үйрек балапандарын мұндай жолмен өсіру барысында жасанды жылытудың қажеті жоқ.

Сату. Қаздарды өсіру олардан алынған өнімдерді  (мамық, қауырсын, тезек) толық өңдегенде ғана тиімді. Қаздың салмағы 4 -8 кг., 600 г. мамық береді.  Етін өткізумен қатар, мамықты шикізат ретінде пайдалана отырып, жастық, көрпе жасаумен немесе тігін шеберханаларымен келісуге болады.

6. Болжамды есептеулер.

7.1. Шығыстар:

- қаз балапандарын сатып алу – 1 бас – 400 теңге х 30 = 12 000 теңге.

 – жем – 3 000 теңге.

7.2. Табыс:

- Қаздарды сату – 1 бас 3 500 – 4 000 теңге х 15 бас = 52 000 теңге.

Қаз баққан қазақ

Қарап шығу: 633

Мамандар пікіріне қарағанда қаз етінде 16 пайыз ақуыз, 35 пайыз май болады. Ал оның майы да өте пайдалы деседі. Әсіресе үсікті емдеуде шипасы мол көрінеді. Қарап отырсаңыз қаздан артық қалдық қалмайды екен. Оның мамығы да жақсы саудаланады, көрпе-жастық жасаушылар мамықтың келісін үш-төрт жүз теңгеден алады.

 

Жалпы саны

2011 жылдың 1 қаңтарына шаққанда, өңiрiмiзде тауығы мен үйрегi, қазы, күркетауығы бар 956 мың құс есепке алынған. Әрине, олардың басым көпшiлiгi – тауықтар. Құстың жалпы саны былтырғымен салыстырғанда, тек екi пайызға ғана өсiптi. Оған себеп – екi жыл бойы қуаңшылық болып, құс жемiнiң тапшы әрi қымбаттап кетуi. Негiзiнен құс Орал қаласының аумағында, Зеленов, Теректi және басқа солтүстiк аудандарда көп өсiрiлуде.

Бiздiң Жайық өңiрi үйрек-қаз өсiруге мейлiнше қолайлы. Баптап-күтсе, қаздың кез келген түрiнен жылына 2,5-3,5 келi, дәмдi де жұмсақ ет өндiруге мүмкiндiк мол. Үй құстарының iшiндегi ең үлкенi және күштiсi – күркетауық арнайы, бағылса, әрбiреуiнiң 19-20 келi салмақ тартатыны ғаламтор деректерiнен белгiлi.

Отбасы бюджетіне табыс келтіру үшін қаз өсіруді қолға алған Жымпиты ауылы тұрғыны Бауыржан Ғалиевті де дәл осы топқа қоса аламыз. Ол бұған дейінгі жылдарда аудандағы жол пайдалану кәсіпорнында көлік жүргізушісі болып істепті. Кейін қысқартудың құрығына тап болып жұмыссыз қалған. Енді не істеу керек? Аяқ-қолы балғадай азамат қарап отыра ала ма?! Ата-анасы ежелден қаз ұстауға бейім болатын. Бұл соны көріп оның жай-күйіне қанығып өсті. Осы үрдісті одан әрі жаңғыртсам қайтеді деген ой келді. Әрі көп кешікпей осы ниетін іске асыруға кірісті. Зайыбы Жадыра да отағасының бұл қадамын қуана құптады.

Қаз өсірудің де тек өзіне ғана тән ерекшелігі мен иірімдері бар. Әсіресе, жұмыртқа басар кезде құстың бұл түріне айрықша бап керек.  Әйтпесе ұтылғаның. Бұл кезде қаздар тым семіріп кетпей, орташа қоңдылықта болғаны жөн. Ұяға тасталған жұмыртқалардың бәрінен балапан пайда болуы үшін оны ертеңгілік не кешқұрым салған дұрыс. Қаздың ұясын құрғақ ұстап, тамағын да белгілі бір уақыт аралығында беріп тұрса, күткенің келеді дейді Қозыбай. Қаздардың балапандарын күтіп-баптау отағасының зайыбы Аккеженің  еншісіндегі іс екен. Ол жұмыртқаны жарып шыққан балапандарды буындары бекіп қатайғанша екі-үш апта бойы тартқан тары, сөк, дәрумендер беріп, бөлек торда ұстайды. Арнайы алаңқайдағы көк шөпке жаяды. Бүгінде Ғалиевтер отбасы өсіретін құнары мен сіңімділігі жоғары қаз етіне деген сұраныс күннен-күнге өсіп келеді. Оны сатып алуға тілек білдірушілер аудан көлемінен асып тұтастай Орал өңірінде, көршілес Атырау облысына қанатын жайып отыр. Олар отбасы бизнесінде қалдықсыз технология үдерісін ұстанады. Бұл орайда қаздың еті ғана емес, сонымен бірге, оның мамығы мен майын да кәдеге асырып жүр. Халықтық медицинада қаздың майы адам ағзасының үсіген және күйген жеріне мың да бір шипа, ем болатыны әлдеқашан дәлелденген. Осындай мұқтаждықпен келгендерге Бауыржан мен Жадыра бәлсініп тұрмайды. Тіпті, тегін де беріп жібереді.

 

Қорытынды

Тауық, үйрек, қаз және күркетауық. Бiр Жаратушымыз бiзге нәсiп еткен осы құстарды ғасырлар бойы адамзат қажетiне пайдаланып келедi. Құс дегенiмiз – диеталық ет, жұмыртқа, май, мамық және қауырсын. Басқа жануарлардың етiмен салыстырғанда, құс етi-жеңсiк тағам, ағзаға жеңiл де жедел сiңедi. Сары ауруға ұшырағандарға тауық етiн ғана жеуге рұқсат етiлетiнi сондықтан. Ал қаздың майы болса, үсiк пен күйiкке тамаша ем. Күркетауықтың етi қатты аурудан әлсiреп қалғандарға жеуге ұсынылып жүр. Жұмыртқаның жәйiне келсек, мынадай дерек бар. Бiр тауық жұмыртқасының қуаты 100 грамм жылқы немесе сиыр, қой етiне пара пар. Үйректiң жұмыртқасының қуаты одан да артықтау.

Әдетте тауықтың жұмыртқасы тұрмайтын ас дастарқаны кемде кем. Дүкенде сатылмағанымен, үйрек жұмыртқасын жейтiндер де аз емес. Ал қаздың жұмыртқасы тым аз болғандықтан, ол тек балапан басуға қажет.

 

 

Ұсыныс

 

1. Қазіргі кезде құстарды санын көбейтсек.

2. Адамдарға қазды аитпауды ескертсек.

3. Аталған зерттеу жұмысына сәйкес жасалған бағдарлама бекітіліп, аудандық, облыстық мектептерге таралса.

Пайдаланған әдебиеттр тізімі:

1.Қазақстан қорықтары. Баспа директоры-Серік Әбдірайымұлы.Қайнар баспасы

---