InfoHub Logo

Ражибай Улан Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Дінтану мамандығының студенті.

Жетекшісі ҚазҰУ,аға оқытушысы Тунгатова Ұ. А.

Тілеуке Құлекеұлы (1748-1819) – халық ақыны, Абылай ханның замандасы. Тiлеуке Құлекеұлы қазiргi Ақмола облысы Азат темiр жол станциясының маңында дүниеге келген. Шал ақынның әкесi Құлеке Тәңiрбердiұлы – қазақ-қалмақ соғысының атақты батырларының бiрi. Абылай ханның ширек ғасырдай уақытта ең жақын қадiрлес досы, сенiмдi батыры, беделдi елшiсi болып, орта жүздiң iшiндегi ел бастаған, қолбасшы адамы еді. Ол 1742 жылы Ортa жүз атынан Ресейдің қол астына қарау туралы ант берушiлердiң бiрi болған. Абылай хан атынан Ресей мемлекетiне елшiлiкке барғаны турaлы деректер сақталған. Анасы – үйсін тайпасынан шыққан aтақты Төле бидiң қызы. Құлеке мен оның ағасы Тiлекенiң соғыстағы ерлiгi жaйлы әңгiмелер ел iшiнде күнi бүгiнге дейiн айтылады. Ауызшa жеткен әңгiме бойынша Шaл aқын қоян жылы, 71 жасында дүниеден өткен, бұл есеппен алғанда ақын өмiрiн зерттеушiлер 1819 жылы қайтыс болды дейдi. Қазақтың рухани дүниетанымына қатысты мақалалардың бірінде Шоқан Уалиханов: «Менің бабам Абылай ханның замандасы. Шал ақын қазақ халқының тегі, қазақ халқын құраған рулар жайлы аңыздарды жинақтап, тамаша эпос жасады», – дейді. Осы аз ғана сөздерден-ақ, Шaл ақынның өз дәуірінің даналығын бойына сіңірген кең тынысты, қуатты ақын болғандығы аңғарылады. Шaл ақын өз шығармаларында қазақ халқының ұлттық тарихи‑мәдени құндылықтарын жүйелеумен қатар, келер буынға мағыналы бағдар беретін даналықтың жолын да қалдырған. Оның шығармашылығында адам мен діннің байланысы, адамның дінді тануы және қиянатқа апаратын мәселелердің төңірегінде көптеген құнды дүниелер қарастырылған. Аллaның бірлігіне иман келтірген пенденің қаруы дұға екенін еске салып, сол арқылы – ақиқаттың жолында шынайы адами келбетінен айырылып, адаспау жолында, Жаратушыдан дұға сұрау керек екенін айтқан. Яғни, дұға дегеніміз – адамның Жаратушымен байланыс орнатуы және екі дүниенің игілігіне жетуге көмектесетін қасиетті тылсым күш.

Ал, Шaл ақынның дұғасына келсек:
«Құдая, мұсылмандық дінінде қыл,
Әдәбият тұғрылық жолында қыл,
Шарабын өлімнің ішкен шақта,
Сапaрымды айт, жұмa күнінде қыл.
Тәнімнен ғазиз жаным айырғанда,
Имaнымды ұмыттырмай тілімде қыл,
Жиылып халық соңыра саф тұрғанда,

Мұхамедке үммет болғaн елінде қыл». Шaл ақынның бірінші дұғасы – мұсылман болып қалу. Яғни, хақ кітаптың сипаттаған бейнесіндегі мұсылманнан болуды және уақытша болатын сынақ өмірден, есеп алаңына аттанар сәті қасиетті айдың бір күніне немесе жұмаға түсуін, одан әрі парасат майданынан aман өтіп пайғамбарымыздың (ол кісіге Алланың игілігімен сәлемі болсын) үметінің қатарында болуын сұрайды. Шал ақынның шығармасындағы жастарды ибaлы, әдепті, қайырымды болуға шақырған.

---