19 ǵasyrdyń İ jartysyndaǵy Qazaqstan mádenıeti. Halyq aǵartý isiniń damýy
UBT-ǵa daıyndyq Qazaqstan tarıhy páninen
IV BÓLİM. 19 ǵasyrdyń İ jartysyndaǵy Qazaqstan mádenıeti. Halyq aǵartý isiniń damýy
Konspekt
Qazaq jeriniń Reseı quramyna qosylýy aǵartý salasynyń keńeıýine, jergilikti halyq dástúri men mádenıetiniń jańa sıpat alýyna áser etti. İri medreselerde arab tilinen sabaq berýge negizinen “muǵalimdikke” kýáligi bar adamdar tartyldy.
Qazaqstanda jańa oqý júıesiniń damýy Omby, Orynbor, Semeı, Oral qalalarynda oryssha bilim beretin mektepterdiń ashylýynan kórinis tapty. Qazaq jerinde 1789 jyly Azıalyq ýchılıshe ashylyp, monǵol, manchjýr, qytaı, parsy tilderin oqytty. 1813 jyly Ombyda, 1825 jyly Orynborda áskerı ýchılısheler ashylyp, reseılik ákimshilik úshin sheneýnikter daıyndady. Olar keıin 1837 jyly Sibir kadet korpýsy, 1844 jyly orynborlyq Neplúev kadet korpýsy bolyp qaıta quryldy. 1841 jyly Kishi Ordada Jáńgir hannyń uıymdastyrýymen tatar, orys tilinde oqytatyn mektep ashyldy. Orynbor gýbernatorynyń yqpalymen ashylǵan bul mektep qazaq jastaryna bilim berý ǵana emes, otarshyldyq ákimshilikke berilgen qyzmetkerler daıarlaýdy maqsat etken. 1831 jyly Omby oblysynyń qonystarynda oryssha bilim beretin ýchılısheler ashý uıǵaryldy. 1831 jylǵy 18 qyrkúıekte Semeıde oryssha oqytatyn ýchılıshe ashyldy. 1836 jyly Óskemende ınternaty bar ýchılıshe ashyldy. 1850 jyly Orynbor shekaralyq komısıasynyń janynan orys mektepteri ashyldy. Muǵalimderdiń, qarajattyń jetispeýshiligi, mektep úıleriniń talapqa saı kelmeýi Qazaqstanda orys tildi mektepterdiń damýyna múmkindik bermedi.
V. I. Dal 1833 - 1841 jyldary Orynbor áskerı gýbernatorynyń janyndaǵy sheneýnik qyzmette júrgende Orynbor ólkesindegi túrki tildes halyqtardyń jazbalaryn, aýyz ádebıetiniń úlgilerin jınastyrdy, áńgimeler jazdy. 1839 - 1840 jyldary Hıýa joryǵyna qatysqan. 1836 - 1838 jyldardaǵy sharýalar kóterilisiniń basshylary I. Taımanuly men M. Ótemisulyna janashyrlyq bildirdi. “Bıkeı men Máýlen” povesinde Orynbor ólkesindegi qazaqtardyń turmysyn sıpattady.
1833 jyly A. S. Pýshkın Orynborda bolyp, 1773 - 1775 jyldardaǵy E. I. Pýgachev kóterilisi týraly málimet jınaqtady. “Pýgachev búliginiń tarıhy”, “Kapıtan qyzynyń” baspadan shyǵýy orys demokratıalyq ókilderiniń Orta Azıa men Qazaqstan týraly qundy málimetterdiń taraýyna septigin tıgizdi. A. S. Pýshkın Oralda “Qozy Kórpesh - Baıan sulý” poemasymen tanysqan.
19 ǵasyrdyń 20 - 40 jyldary Qazaqstandy zertteýdiń jańa kezeńi bastaldy. 1848 - 1849 jyldary G. S. Karelınniń Kaspıı teńizine, A. Býtakovtyń Aral teńizine jasaǵan ekspedısıalary qazaq dalasyn zertteýdegi úlken betburys boldy. Olar Syrdarıa ózeniniń jaǵalaýlaryn kartaǵa túsirdi. Aral teńizi men Syrdarıanyń tereńdigin anyqtap, kartada belgiledi. Saıahatshylar E. P. Kovalevskıı, N. A. Seversev, P. I. Nebolsın qazaq jerin topografıalyq zertteýmen shuǵyldanyp, tabıǵı baılyqtaryn anyqtady.
Ǵalymdar A. Levshın, E. Meıer, I. Zavalıshın, N. Krasovskıı, V. Vıtevskıı qazaq halqynyń ómirin zerttep, tarıhı eńbekter jazdy.
Konspekt suraqtar
1. Qazaqstandy zertteýdiń jańa kezeńi qashan bastaldy?
2. A. S. Pýshkın bolǵan Qazaqstan qalalary:
3. “Bıkeı men Máýlen” povesinde ne sıpattalady?
4. 1831 jyly oryssha bilim beretin ýchılısheler qaı oblysta ashyldy?
5. Kishi Ordadaǵy mektepti kim uıymdastyrdy?
6. Alǵashqy saýatty mamandar daıyndaǵan oqý orny:
7. Oryssha bilim beretin mektepter ashylǵan qalalar:
8. «Azıalyq ýchılıshe» qaı jyly ashyldy:
9. Óskemen ýchılıshesi qaı jyly ashyldy:
10. 1848 - 1849 jyldary kapıtan - leıtenant A. Býtakov Qazaqstannyń qaı aımaǵyna ekspedısıa jasady:
11. Qaı jyly Ombyda áskerı ýchılıshe ashyldy:
12. 19 ǵasyrdyń I jartysyndaǵy qazaq jeri týraly qundy eńbekter jazǵan orys ǵalymy:
13. Tarbaǵataı taýlaryn, Qalba jotasyn 19 ǵasyrda kim zerttegen:
Taqyryptyń testi
IV BÓLİM. 19 ǵasyrdyń İ jartysyndaǵy Qazaqstan mádenıeti. Halyq aǵartý isiniń damýy
Konspekt
Qazaq jeriniń Reseı quramyna qosylýy aǵartý salasynyń keńeıýine, jergilikti halyq dástúri men mádenıetiniń jańa sıpat alýyna áser etti. İri medreselerde arab tilinen sabaq berýge negizinen “muǵalimdikke” kýáligi bar adamdar tartyldy.
Qazaqstanda jańa oqý júıesiniń damýy Omby, Orynbor, Semeı, Oral qalalarynda oryssha bilim beretin mektepterdiń ashylýynan kórinis tapty. Qazaq jerinde 1789 jyly Azıalyq ýchılıshe ashylyp, monǵol, manchjýr, qytaı, parsy tilderin oqytty. 1813 jyly Ombyda, 1825 jyly Orynborda áskerı ýchılısheler ashylyp, reseılik ákimshilik úshin sheneýnikter daıyndady. Olar keıin 1837 jyly Sibir kadet korpýsy, 1844 jyly orynborlyq Neplúev kadet korpýsy bolyp qaıta quryldy. 1841 jyly Kishi Ordada Jáńgir hannyń uıymdastyrýymen tatar, orys tilinde oqytatyn mektep ashyldy. Orynbor gýbernatorynyń yqpalymen ashylǵan bul mektep qazaq jastaryna bilim berý ǵana emes, otarshyldyq ákimshilikke berilgen qyzmetkerler daıarlaýdy maqsat etken. 1831 jyly Omby oblysynyń qonystarynda oryssha bilim beretin ýchılısheler ashý uıǵaryldy. 1831 jylǵy 18 qyrkúıekte Semeıde oryssha oqytatyn ýchılıshe ashyldy. 1836 jyly Óskemende ınternaty bar ýchılıshe ashyldy. 1850 jyly Orynbor shekaralyq komısıasynyń janynan orys mektepteri ashyldy. Muǵalimderdiń, qarajattyń jetispeýshiligi, mektep úıleriniń talapqa saı kelmeýi Qazaqstanda orys tildi mektepterdiń damýyna múmkindik bermedi.
V. I. Dal 1833 - 1841 jyldary Orynbor áskerı gýbernatorynyń janyndaǵy sheneýnik qyzmette júrgende Orynbor ólkesindegi túrki tildes halyqtardyń jazbalaryn, aýyz ádebıetiniń úlgilerin jınastyrdy, áńgimeler jazdy. 1839 - 1840 jyldary Hıýa joryǵyna qatysqan. 1836 - 1838 jyldardaǵy sharýalar kóterilisiniń basshylary I. Taımanuly men M. Ótemisulyna janashyrlyq bildirdi. “Bıkeı men Máýlen” povesinde Orynbor ólkesindegi qazaqtardyń turmysyn sıpattady.
1833 jyly A. S. Pýshkın Orynborda bolyp, 1773 - 1775 jyldardaǵy E. I. Pýgachev kóterilisi týraly málimet jınaqtady. “Pýgachev búliginiń tarıhy”, “Kapıtan qyzynyń” baspadan shyǵýy orys demokratıalyq ókilderiniń Orta Azıa men Qazaqstan týraly qundy málimetterdiń taraýyna septigin tıgizdi. A. S. Pýshkın Oralda “Qozy Kórpesh - Baıan sulý” poemasymen tanysqan.
19 ǵasyrdyń 20 - 40 jyldary Qazaqstandy zertteýdiń jańa kezeńi bastaldy. 1848 - 1849 jyldary G. S. Karelınniń Kaspıı teńizine, A. Býtakovtyń Aral teńizine jasaǵan ekspedısıalary qazaq dalasyn zertteýdegi úlken betburys boldy. Olar Syrdarıa ózeniniń jaǵalaýlaryn kartaǵa túsirdi. Aral teńizi men Syrdarıanyń tereńdigin anyqtap, kartada belgiledi. Saıahatshylar E. P. Kovalevskıı, N. A. Seversev, P. I. Nebolsın qazaq jerin topografıalyq zertteýmen shuǵyldanyp, tabıǵı baılyqtaryn anyqtady.
Ǵalymdar A. Levshın, E. Meıer, I. Zavalıshın, N. Krasovskıı, V. Vıtevskıı qazaq halqynyń ómirin zerttep, tarıhı eńbekter jazdy.
Konspekt suraqtar
1. Qazaqstandy zertteýdiń jańa kezeńi qashan bastaldy?
2. A. S. Pýshkın bolǵan Qazaqstan qalalary:
3. “Bıkeı men Máýlen” povesinde ne sıpattalady?
4. 1831 jyly oryssha bilim beretin ýchılısheler qaı oblysta ashyldy?
5. Kishi Ordadaǵy mektepti kim uıymdastyrdy?
6. Alǵashqy saýatty mamandar daıyndaǵan oqý orny:
7. Oryssha bilim beretin mektepter ashylǵan qalalar:
8. «Azıalyq ýchılıshe» qaı jyly ashyldy:
9. Óskemen ýchılıshesi qaı jyly ashyldy:
10. 1848 - 1849 jyldary kapıtan - leıtenant A. Býtakov Qazaqstannyń qaı aımaǵyna ekspedısıa jasady:
11. Qaı jyly Ombyda áskerı ýchılıshe ashyldy:
12. 19 ǵasyrdyń I jartysyndaǵy qazaq jeri týraly qundy eńbekter jazǵan orys ǵalymy:
13. Tarbaǵataı taýlaryn, Qalba jotasyn 19 ǵasyrda kim zerttegen:
Taqyryptyń testi
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Býyltyq qurttar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri
