InfoHub Logo

Qys ortasynan bylaı Shoqan orys tilindegi ádebıet kitaptaryn qunyǵa oqıtyn bolyp aldy. Biraq, ondaı kitaptar Shoqan qolyna kóp túse bermeıdi. Ásirese korpýs kitaphanasynda ádebıet kitaptary joqtyń qasy. Al azdaǵan kitaptar rota balalarynyń qolynan bosamaıdy. Kitaphanada korpýs balalaryna kóbirek usynylatyn kitaptar patsha generaldarynyń ómirinen jazylǵan shyǵarmalar bolatyn. Ondaı kitaptar Shoqan, Grıgorıı sıaqty oı-shań balalardy qyzyqtyrmaıdy. Shoqannyń, Grıgorııdiń qyzyǵyp oqyǵan kitaptary Pallastyń jáne Rychkovtyń jahangez ómirlerinen jazylǵan kúndelikteri boldy. Onyń ózin de kezek kútip áreń degende qoldaryna túsirdi. Osy kitaptardyń áserinen bolar, Shoqan men Grıgorıı ekeýi Azıany aralap, jer syryn el jaıyn bilgileri keledi.

Ekeýi qıaldap kóp áńgimelesedi.

Shoqan men Grıgorııdiń izdengish oıshyl minezderi ózderiniń klasstaryndaǵy kóp balalarǵa áserin tıgizip, kitap oqý, ilim izdený balalar arasyna jaqsy óristedi. Sonyń arqasynda Shoqan bastaǵan klastyń balalary ozyq, tártipti klasqa, úlgili oqýshylar atyna ıe bola berdi.

Shoqannyń sýretshil talaby sýret sabaǵynyń oqytýshysy Pomeransev degen jas ofıserge qatty unaıdy. Ol Shoqandy erekshe súıip, qyzyǵa úıretedi. Ádebıet sabaǵyn júrgizetin oqytýshy Gonsevskıı de Shoqannyń alǵyr, dúnıe tanýǵa, ádebıet tanýǵa sezimdiligin erekshe unatyp, úlken iltıpat etedi.

Sergeı aǵaıynyń úıine demalysqa bir kelgende Shoqan ózine sýret sabaǵyn beretin Pomeransevqa kezdesti. Sergeı Sotnıkov Shoqandy Pomeransevqa aıryqsha tanystyryp, onyń sýretshilik ónerin óz etti. Sonan Sergeı bir áredikte qazaq eliniń talanty jaıynan sóz qozǵap ketti.

— Men qazaq eliniń aýyz ádebıeti jaıynan Kostyleskııden estigenim bar. Bul halyq sondaı qıaly qanatty halyq kórinedi ǵoı, — dedi Pomeransev.

— Men sizge bir kishkene qazaq balasynyń ónerin kórseteıin, — dep Sergeı Pomeransevqa Shoqannan alǵan Mysyqtyń balshyqtan jasaǵan túıesiniń músinin kórsetti.

— Mynany jasaǵan qaı jastaǵy adam? — degen Pomeransevtiń suraǵyna:

— Ol kishkene bala. Ózi bir kedeı jalshynyń balasy eken, — dep Sotnıkov Mysyq jaıyndaǵy estigenin aıtyp berdi.

— Myna balany, shirkin, ana ınternatqa ákelip berer me edi. Mynaý músinshi bolatyn bala ǵoı, — degen sóz Pomeransevtiń aýzynan shyqqanda, Shoqan:

— Ol qandaı ınternat? — dep muǵaliminen ádeppen surady.

— Ol qazynalyq mektep, onda óz betimen oqýǵa qarjysy joq kedeılerdiń balalary oqıdy. Barlyq ónerge úıretedi. Bir jaǵynan jumys isteıdi, bir jaǵynan oqý oqıdy, qandaı ónerge bilimi bar, sony úırenedi, — dep Pomeransev tolyq túsinik aıtty.

— Ol mektepke Mysyqty ala ma? — dep surady Shoqan taǵy da muǵaliminen.

— Oǵan Shyńǵys Ýálıhanovıch sıaqty bedeldi adam usynsa alady. Al jaı balalardy ala bermeıdi.

— Siz ol mekteptiń bastyǵyn bilesiz be? — degen Shoqan suraǵyna, Pomeransevtan buryn Sergeı:

— Sol mektepte de bul kisi sabaq beredi, — dedi.

— Onda men jazda elge barǵanda Mysyqty alyp kelem, ony sol mektepke siz alǵyzasyz ba? — dep Shoqan asa qýana da, asyǵa da tilek aıtty.

— Eger Shyńǵys Ýálıhanovıch qatynas jazyp ótinse, aldyrýǵa bolady, — dedi Pomeransev aldyńǵy ózin qaıtalap, Shoqan qýanyp ketti.

Shoqannyń bul qystaǵy bir renjigen jaıy Sergeı aǵaıdyń Omby qalasynan eriksiz túrde jer aýyp ketkeni boldy. Onyń ne sebepti jer aýǵanyn Shoqan taldap bilgen joq-ty. Jalǵyz-aq Sergeı aǵaı kópten kórinbeı júrip bir demalys kúni korpýs úıine kelip, Shoqandy surap alyp úıine aparǵan. Sol kúni Sergeı aǵaıdyń úıinde Pomeransev ta boldy. Sergeı Sotnıkov Pomeransevqa Shoqandy aıryqsha tapsyryp:

— Men bul qaladan ketetin boldym. Myna Shoqandy úıińe aparyp, demalystarda boıyn sergit, jaqsy kitaptar taýyp ber. Qalǵanyn ózderiń uǵynysa jatarsyńdar, — degen.

Sergeı aǵaıdyń osy ózi Pomeransev pen Shoqan arasyna dostyq ilgegin qadaǵandaı boldy. Sodan bylaı Pomeransev Shoqandy demalystarda úıine alyp barady. Shoqannan aýyl jaılaryn surap, sýret salý jaıynan uǵynystar beretin boldy. Ásirese, óziniń úıindegi kórnekti sýretshilerdiń shyǵarmalaryn kórsetip, kóptegen túsinikter aıtyp otyrdy.

Bir kúni Pomeransev Sergeı Sotnıkov týraly sóz qozǵap, odan hat alǵanyn aıtty. «Ol mundaǵy joldastaryn qatty ógeısıdi. Saǵan sálem aıtypty. Sergeıdiń ózi de tentek qoı. Ol óshikken, jek kórgen adamyna týra myltyq atyp, qol jumsaıdy. Mynaý ýaqyt ony kótere me», — dedi. Sotnıkovtyń qandaı qylmyspen Ombydan aıdalǵanyn bilmeıtin Shoqan Pomeransevtan Sergeı aǵaıynyń ne sebepti jer aýǵanyn surady.

— Sen ony bilgen joq pa ediń? Onda tyńda. Sotnıkov osyndaǵy bir polkovnıkpen bir jerde eregisip qalady. Sheni úlken ulyq Sotnıkovke jaza bergizedi. Sotnıkov ondaıdy kótere almaıtyn ór minezdi adam. Polkovnıkten kek alýdy oılap, ony jolda ańdıdy. Ańdyǵanda Sotnıkov ózine tanys qyr qazaǵynyń atyn surap minip, onyń barlyq syrtqy kıimin kıip, jýan qamshysyn alyp tosyp turady. Polkovnık joldastarynan bólinip páter úıine buryla bergende, attyń baýyrynan ótkizip, qamshynyń astyna alady. Polkovnık aıqaılap qashyp, onyń daýsynan kóshedegi adamdar kórine bastaǵanda, Sotnıkov quıǵytyp jóneledi. Sonan bul is tekserilip, Sotnıkovtyń istegeni moınyna qoıylyp, sottalǵan. Ol qazir jazaly adam retinde jer aýyp ketken, — dedi.

Shoqan mynany estigende, Sergeı aǵaıynyń minezine qaıran qaldy. Qandaı ójettik dep oılady.

— Biraq ol aılasyz. Týra qamalǵa qarsy shabady. Ondaıdy bildirtpeı isteý kerek. Qazir ózi jazaǵa dýshar boldy, — dedi ózin aıaqtap Pomeransev.

Sol ekinshi jyldyń ózinde-aq korpýs oqytýshylary Shoqannyń zerek alǵyrlyǵyn, alǵan betinen qaıtpaıtyn qaısar tapqyrlyǵyn qadyr tutatyn bolǵan-dy. Ásirese Kostyleskıı degen oqytýshy Shoqanǵa erekshe nazar aýdardy. Onyń sebebi Kostyleskıı arabsha, parsysha, ol kezdegi Azıa elderiniń tilinde shyǵatyn ádebıetterdi oqı biletin. Ol qazaq jerlerinde bolyp, qazaq ertegi, jyrlaryn da jınaǵan, dala syrynan habardar adam eken. Keı sabaqtarynda halyqtyń aýyz ádebıetine kóship, qazaq dastandarynyń jaıyn aıtyp, balalarǵa túsinik beretin. Ondaı sabaq júrgizgendegi Kostyleskııdiń kómekshi serigi Shoqan bolady. Shoqanǵa qazaqtyń ertegi, jyrlaryn aıtqyzyp, basqa balalarǵa ózi orysshalap, mazmundap aıtyp beredi. Bir kúngi sabaqta áńgime «Qozy Kórpesh — Baıan sulý» jyryna arnalyp, Shoqannyń Arystan aqynnan estigen túrin aıtqyzyp, Kostyleskıı ózi de qumarta tyńdady. Bir áredikte:

— Sen Qozy Kórpesh bolasyń, — dedi Shoqannyń qasyna kelip Kostyleskıı.

— Ol batyr ǵoı, — dedi Shoqan.

— Nesi bar, sen de batyr bolasyń. Batyrlyq bilekte, kúshte emes, oıǵa alǵanyn oryndaıtyn qaıyspas qajyrda.

---