InfoHub Logo

Burynǵy ótken zamanda bir han óziniń qol astyndaǵy halqyna jar salady.

          Búkil halyq jınalǵan soń, han:

          — Kimde-kimniń ákesiniń jasy alpystan asqan bolsa, ol shaldy aıdalaǵa alyp baryp tastaý kerek. Jasy alpystan asqan shaldyń ne keregi bar. Onyń qolynan is kelmeıdi. Úıde jatyp, tapqan-taıanǵandaryńdy iship-jegennen basqa onyń bitirer isi joq. Shaldaryńdy qurtyńdar! Al muny qabyl almaǵandardyń basyn alamyn! – deıdi.

          Han jarlyǵy eki bola ma? Jańaǵy sózdi estigen halyq: «Shal ákemizdi aman alyp qalamyz dep júrgenimizde, ózimizdiń basymyz keter, hannyń degeni-aq bolsyn» deıdi. Hannyń úkimi júzege asyrylyp, kóp zamandar boıy jurtqa mindetti zań bolady. Jasy alpysqa kelgenshe shaldar óz ajalynan ólse, óledi, ólmese elsiz jerge aparyp tastalyp, ıt-qusqa jem bolady. Birqatary shaldardy taýdyń jaǵasyndaǵy darıaǵa tastap óltiretin bolǵan.

          Bir balanyń ákesiniń jasy alpystan asqan eken. Ákesin úıge saqtap, elge kórsetip qoıýǵa bolmaıdy. Jasy bolsa keldi. Óletin de túri joq, shal áli shıraq. Sondyqtan bala ákesin arqalap, taýdan asyp, tereń darıanyń jaǵasyna toqtaıdy. Ákesin bir tastyń ústine otyrǵyzyp, ózi de otyryp, dem alady. Ákesi oǵan kúledi, al balasy qaıran qalady. «Shaldy óltirýge alyp kelemin, bul nege jetisip kúledi?» dep oılaıdy da bala ákesinen suraıdy:

          — Áke! Men sizdi óltirýge alyp kelemin, siz ne úshin kúlesiz? – deıdi. Sonda shal baıǵus:

          — Atańa ne qylsań aldyńa sol keler,– degen maqal bar ǵoı, balam. Men de osydan otyz jyl buryn ákemdi óltirýge alyp kele jatyp, osy tasqa otyrǵyzyp edim. Ákem ómirdi qımaı jylap, eń bolmasa bir jyl jasyryp saqta dep maǵan jalynyp edi. Maǵan ómir kerek, sen úshin óler jaıym joq dep jylaǵan kóz jasyna qaramaı darıaǵa laqtyryp jiberip edim. Endi mine sol hal óz basyma kelgenine kúlemin, jalynyp jylaǵannan ne paıda? – deıdi.

          Sonda bala: «Meniń basyma da keledi ǵoı»,– dep oılaıdy da, ákesin óltirmeı qaıta alyp qaıtyp, sandyqqa salyp, esh adamǵa kórsetpeı júredi.

          Kúnderde bir kún han alys jolǵa ásker júrgizbekshi bolyp, búkil elge jar salyp, jigit jınaıdy. Bul joryqqa baıaǵy jasyrynyp jatqan shaldyń da balasy barmaqshy bolady. Bul habar jurtka tegis jaıylǵan soń, shalǵa balasy:

          — Pálen jaqqa han ásker júrgizbekshi, men baratyn boldym,– deıdi. Shal:

          — Balam, ol jol – jaman jol, sýy joq shól! Meni de birge alyp júr, – deıdi.

          Bala ákesin sandyqqa salyp, ógizge teńdep alyp, kóp áskermen birge jol júredi. Ásker júre-júre elsiz dalaǵa, sýsyz shólge shyǵyp ketedi. Áskerler sý taba almaı, shóldep qyrylatyn bolady. Han: «Sý tapqan adamǵa myn dilda altyn beremin»,– dep jar salady. Biraq eshbir adam tappaıdy. Sonda shal:

          — Balam, neǵyp kidirip qaldyńdar? – deıdi.

          Bala:

          — Han: «Sý tapqan adamǵa suraǵan nársesin beremin» – dep, jar salyp jatyr, – deıdi.   Sonda shal balasyna:

          — Ógizdi bosatsań, sý tabylady. Sýy bar jerdi ol ıiskelep súzedi, sol jerdi qazsa sý shyǵady, – deıdi.

          Bala ákesiniń aıtýynsha ógizdi bosatyp jiberedi: ógiz móńirep baryp, bir jerdi súze qulaıdy, dereý álgi jerdi qazsa sý shyǵa keledi. Óler halge kelgen áskerdiń bári sý tabylǵan soń, sý iship, shólderi qanyp, bul jerden aman-esen júrip ketedi. Balanyń bul isine han qaıran bolady: «Bul qalaı tapty eken?» dep oılaıdy da júredi.

          Arada neshe kúnder jol júrip, hannyń áskeri bir úlken teńizge keledi. Teńizge kelip kóz salsa, teńizdiń túbinde eki gaýhar tas jarqyrap jatyr eken.          Han muny kórip, taǵy da jar salady:

          — Osy ekeýin maǵan alyp bergen adamdy ózime ýázir etip alamyn jáne suraǵan nársesin beremin! – deıdi.

          Buǵan qyzyǵyp, talaı myqty adamdar sýǵa súńgip, san adamdar sýǵa ketedi. Biraq gaýhardy eshkim taýyp ala almaıdy.

          Sandyqta jatqan shal balasynan:

          — Nege toqtap qaldyńdar? – dep suraıdy.

          Balasy:

          — Úlken teńizge keldik, túbinde eki gaýhar janyp tur, sony ápergen adamdy han ózine ýázir qyp, suraǵan nársesin beretin boldy. Ony esh adam taba almaı jatyr, – deıdi. Shal:

          — Balam! Ol gaýhar sýdyń túbinde emes, teńizdiń jaǵasynda bolýy múmkin. Aınalańa qarashy, qustyń uıasy bar ma eken? – deıdi.

          Balasy qaraıdy. Qarasa, teńizdiń jaǵasynan bir báıterek shyǵyp tur, basyna qus uıa salǵan eken, muny kórip bala ákesine:

          — Bar eken, – deıdi. Shal:

          — Gaýhar sýda emes, sol qustyń uıasynda; sýǵa sol uıadan sáýlesi túsip tur; ol gaýhar bul jerde bolmaıdy, ony qus uıasyna alyp keledi. Esińde bolsyn, bul joly han basyńdy alam dep qysym kórsetip shynyndy aıtqyzady. Kúnámdi keshir degen ýádesin alyp shynyńdy aıtarsyń, – deıdi.           Bala hanǵa kelip:

          — Gaýhardy men tabamyn, – deıdi. Han:

          — Tapsań, suraǵanyńdy beremin, ári ýázirim bolasyń, – deıdi.

          Bala jańaǵy uıadan gaýhardy alyp beredi. Han buǵan:

          — Sen muny qalaısha oılap taptyń? Óz aqylyń  emes qoı, shynyńdy aıt! – deıdi.

          Bala kóp qysym kórip, darǵa tartylar mezgilde shynyn aıtady.

Han shaldy sandyqtan shyǵaryp, balasyn ýázir etedi de, elge kelgen soń: «Shaldar óltirilsin» degen burynǵy zań joǵalsyn. «Kárini saqtaý kerek» dep qaıtadan elge jarlyq taratypty. «Alpysqa kelgennen aqyl sura!» degen mátel osydan qalǵan eken.

---