InfoHub Logo

Uzaq jyldar jasaǵan jýrnalısik qyzmettiń áseri bolý kerek, adam esimine kóbirek nazar aýdaratyn sıaqtymyn. Adamnyń aty tegin qoıylmaıdy deıdi ǵoı. Onyń ústine árkimniń boıynan onyń ózine ǵana tán erekshelikterdi izdeıtin bolýym kerek te, álgi adamnyń ózindik qasıetteri de keıde sodan bastalatyndaı kóretin bolýym kerek. Biraq Álıa apaıdyń esimi suraq týdyrmaǵan. Ol kisiniń shyn aty Alla ekenin de kezdeısoq bildim...

1936 jyly, ol kisi dúnıe esigin jańa ashqan kezde, anasyn bosandyryp, shyr etip jerge túsken náresteni jerden tuńǵysh ret kóterip alǵan akýsherka kelinshektiń esimi Alla eken de, ol nárestege óziniń esimin berýdi ótinip, aıtyp qoımapty. Tuńǵysh ret nárestesin qolyna alǵan, ózine shyn nıetimen kómektesip, birge qýanǵan kelinshektiń kóńilin qımaǵan anasy onyń ótinishin oryndaıdy, alaıda jaratqan jalǵyz ıeniń atyn qurtaqandaı sábıge qoıýdy kóńilderi qalamaǵan ata-ana osynymyz kelispeıdi-aý dep, Álıa dep ózgertip alǵan eken...

Álıa apaıdyń kindik qany tamǵan jeri Atyraýdyń áıgili Qosshaǵyly. Osy arada ósip, boı jetip, 1959 jyly Almaty maldárigerlik ınstıtýtyn bitirgen soń, Qulsaryda mal dárigeri bolyp, medbaklaboratorıanyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarady. Ánes aǵamen sol jyldary tanysady.

Ol kezdegi jastardyń bos ýaqyty kóbine kıno zaldarynda, bı alańdarynda ótedi ǵoı. Ol ekeýiniń taǵdyrlaryn toǵystyrǵan da osy Qulsary klýby bolatyn. Arada bir jyl ótkende olar otaý tigip, úı boldy. Mine, birge ǵumyr keshken jyldardyń tátti shaqtary osynaý kezderden bastaý alǵan.

Ózende jumys kúshi ol kezde ájeptáýir degenmen, jańa ashylyp jatqan jer, qolǵa endi alynyp jatqan is kóp, mekeme jetkilikti. Kishkentaılaryn qaraıtyn anasy janynda bolǵan soń, qarap otyra almaı, bilek sybanyp, bul da jumysqa shyǵyp ketken. Alǵashynda barlaýshylar qatarynda tehnık operator qyzmetin atqarǵan. Arnaýly mashınamen aınala júrip, barlaý derekterin jınaıtyn. Ózen munaı gaz óndirý basqarmasy, qurylǵan kezde buryn aýyl sharýashylyǵy laboratorıasynda istegeninen habardar Rahmet Ótesinov óndirilgen munaıdyń quramyna baqylaý jasap otyrý kerek ekendigin aıtyp, sony uıymdastyrýdy ótinedi. Ótinish orynsyz emes, buryn munaı laboratorıasynda istemegenimen, laboratorıa degenniń ne ekeninen habardar ekenin Rahań jaqsy biletin. Dossorda áke-shesheleriniń úıleri kórshi turǵan, ata-anasyn da tanıdy. Eń bastysy, onyń osy isti jolǵa qoıa alatynyna senip turǵan.

Búkil el munaıǵa jumylyp jatqanda mundaı jumystan nege bas tartsyn, balalary senimdi qolda. Biraq kóp izdenýge, bilimin jetildirýge týra keldi. Qazaq ǵylymı-zertteý munaı ınstıtýty ol kezde Gýrev qalasynda bolatyn. Álıany sonda bir aılyq oqýǵa jiberdi. Onda ol laboratorıa jumysynan tájirıbe jınaqtap, ony qalaı uıymdastyrý kerektigin bildi. Ózinen ne talap etiletindigin túsinip qaıtty.

Ózen onda shaǵyn ǵana poselke. Ózderi turatyn sıaqty barak úıler. Possovet pen munaıshylardyń keńseleri de sonda. Qazirgi Jańaózen qalasy bazarynyń ornynda turǵan álgindeı bir baraktan Odaqtyń ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń bólimshesi men Ózenniń hımıa laboratorıasyna da oryn tıgen.

Laboratorıanyń negizgi mindeti — kúndelikti óndirilip jatqan munaıdyń quramyn anyqtap otyrý. Qansha mólsherde balaýyz, qum, tuz bar, salmaǵy qandaı, temperatýrasy men juǵymdylyǵy qansha ekeni anyqtalady. Al mıkroelementterdiń mólsherin bilý úshin Búkilodaqtyq ǵylymı-zertteý ınstıtýtyna jiberiletin. Osylaısha "probootbornık" atalatyn aspappen shyńyraýǵa shelek tastaǵandaı, talaı ret maı qazandardaǵy munaı quramyn anyqtaǵan.

Jer astynan alynyp jatqan munaıdy tekserý júıesiniń de óz erejesi bar. Ol boıynsha, munaı maı qazanǵa jınalyp bolǵan soń 48 saǵat boıy tunyp turǵany durys dep esepteledi. Osy ýaqyttyń ishinde onyń quramynda qandaı bógde element bolsa da shógip úlgeredi. Alaıda ashqaraq adam sıaqty munaıǵa qunyqqandyqtan ba álde sısternalardyń azdyǵynan ba, áıteýir, jınalǵan munaıdy bular eki táýlik bylaı tursyn, on eki saǵat tundyryp qoıatyn kezderi sırek bolýshy edi... Ádette bir eshelonda on-on eki sısterna bolady, al bularda sol kezde nebári eki eshelon bolatyn. Olar damyl alý degendi bilmeıtin...

Álıa Jandaýova ómiriniń este qalarlyq bir tusy — Atyraýǵa alǵashqy munaı eshelonyn jiberý saltanatyna qatysqany. Bul 1965 jyldyń shilde aıy bolatyn. Ózen-Mańǵyshlaq-Maqat temirjoly paıdalanýǵa berilip, Gýrev munaı aıdaý zaýytyna Ózen munaıynyń alǵashqy eshelony jóneltildi. Bul ózi bir el turmysynda jaǵymdy ózgerister paıda bolǵan kez edi. Shevchenkodan elektr jelisi kelgen, Saýysqan sýyn ishe bastaǵan.

Bul kezde ózi de Máskeýdegi arnaýly kýrstan ótip keledi. Hımıa zaýyttarynda talaı jaılarǵa qanady. Bara-bara ózine qoıylǵan talapty tegis ıgerip, munaı óndirýshilerdiń belsendi kómekshisine aınaldy. Óziniń bir kezdegi veterınar bakterıolog mamandyǵyn umytqan. Sóıtip alǵashqy munaı eshelonyn jiberýge qatysqandardyń biri retinde esimi tarıhta qaldy. Aǵymdaǵy tirshiliktiń taýsylmaıtyn sharýasymen júrgende Ózendegi alǵashqy qys qıynshylyqtary da birtindep umyt bola bastaǵan.

---