InfoHub Logo

Aqyn týraly sóz aıtý, maqala jazý men úshin óte qıyn. Óıtkeni aqyn — poezıa. Al poezıa — qupıa tylsymdaryna myń batyryp, myń shyǵaratyn daýyl kúngi teńizdeı qudiretti álem. Ol álemniń sulýlyq bolmysy da erekshe. Ylǵı shynydaı jarqyrap, bir kórme jyltyraq árimen baýraıtyn arzan ádemilik poezıa áleminiń tabıǵatyna jat.

Ol álemge bet alǵan, tynyshtyǵy men janǵa jaılylyǵyna emes, aqpan-toqpan daýylyna, aspan men jer almasqandaı alasapyran tolqýly sátterine, dúnıeniń barlyq qubylysyn jalańash jan dúnıesimen qabyldaıtyn qorǵansyzdyǵyna — bári-bárine qulaı ǵashyq bolyp, bul sezim óz taǵdyryna aınalǵanda álgi burqan-talqan tirshilik bolmysymen bite qaınap, ózi de sol qubylmaly álemmen astasady.

«Poezıa — gúl, poezıa — kóktem, poezıa — jazǵy keshtegi syrly baq» degen — jyr-tabıǵatyna boılaı almaı, ásheıin syrttaı qyzyqtaýshylyqtan týyndaıtyn sıpattaýlar.

Tún balasyna júregiń men júıkeńnen jyr qashap, sergeldeńdi sezimniń san qıly kúıin keshken, ózgeler uǵyp bile bermes urymtal sátterde, dúnıege kelgen nárestedeı, óleń joldaryn turǵyzyp, sózge jan bitirer órnekter aq qaǵazdyń betine qaz basa bastaǵanda, býyrqanǵan borannan keıingi beıjaı tynyshtyq qushaǵyna ener tabıǵattaı maýjyraǵan aqyn bolmysy... Osynyń bári dúnıedegi eń azapty taǵdyr bop kórinedi maǵan.

Al sol taǵdyrdyń ıesi tirshiliktiń taýqymet-tynysynyń mol bóligin jaratylys jazmyshymen enshisine alyp, názik ıyǵymen arqalaǵan, dúnıeniń ózgeler sezine bermes júrek lúpilimen jalańash júıkesin janyǵan áıel bolsa she?!

Osynaý keıde tuıyq, tuńǵıyq, keıde alasapyran jyr áleminiń mazasyz muhıtyna jelqaıyq taǵdyrly júregin jelken etip attanǵan Tursynhan Ábdirahmanova taıǵanaq asýly tákabbar óner zańǵarynyń soqtyqpaly san-san alysynan ótip, búgingi tańda asqarlardyń arǵy jaǵyndaǵy keń tynysty shatqalyna jetti.

Aryp-ashyǵan, alqa-salqa, júdeý de jupyny jaǵdaıda emes, óziniń o bastaǵy sulýlyqqa ǵana suqtanar suńqarlar qadalǵan kórikti qalpynda jetti.

Máńgi gúldenýdi ǵana qıaldaǵan názik áıel janynyń arman jolynda keıde «aqsha bultqa aınalyp aspandy kezgen», keıde daýyldy dalada topyrlaǵan aqtyly qoıdaı dúrbeleń dúnıede «syńarynan aıyrylyp, máńgi muńǵa oranǵan jalqy aqqýdaı» sharq urǵan, keıde «japandaǵy jel ótinde» japyraq jaıǵan shynardaı, endi birde taýqymetti tirligin sol ǵana jeńildeterdeı «synyńqy qabaq pen júdeý janyn» uǵynýdy ańsaǵan bultty, shýaqty sátteri óleńniń órnegine aınalyp, sol arqyly ǵana júregin jastyq otymen aptaǵan edi ol.

Bul — jaratylystan daryǵan óner-qudirettiń shapaǵatty sáýlesi. Jyldar men joldardyń qym-qýyt qıyn qashaýlarynan qajyǵan jan men denege únemi nár lázzatyn quıyp, janarynan ishki qýat nuryndaı shashyrap turatyn máńgi jastyq sáýlesi. Adam balasy baıaǵy zamannan eń asyl, eń súıikti, qasıetti nársesin tirshilik kózi — sýǵa, nárge teńegen.

Poezıa da adam janynyń tuńǵıyqty, tunshyqpaly patshalyǵyna tirlik tynysy bop tamatyn nárdeı, úzilgeli turǵan úmitińdi uly ómirmen jalǵastyrar názik nurdaı qasıetimen ǵana o bastan qaǵajýly tabıǵat bolmysynyń ústemdigi mol álemde, aqyn tilimen aıtqanda, «japandaǵy jel ótinde japyraq jaıǵan jalǵyz shynardaı» jasap keledi. Daýyldy dáýirlerdiń talantty da, tarıhty da tabanyna salar menmen muhıt tynysty ekilengen ekpinimen arpalysyp, óner qudiretinen ózgeniń bári taıǵanaq dúnıeden ótetinin dáleldep keledi. Óner qudiretiniń máńgiligin dáleldep keledi.

Tursynhan — ózindik fılosofıalyq oılaryn óleńmen órnektegen syrshyl aqyn.

Ol syr ómir jaıly, ómirmen egiz qozydaı birge jamyrasyp kele jatqan jaqsylyq pen jamandyq jaıly, «qyz burymyna órilmegen úlbirep gúldeı» áıel kóńilin keıde, «arbaǵa jegilmeı aýyzdyǵyn qarsh-qarsh shaınaǵan asaý tulpardaı aryndatyp, keıde kirpigin kóz jasyna kómip» — susty da sýyq janarymen keýdeńnen ıterip, sóıte tura sıqyrly qushaǵyn qaıta ashatyn Ómir atty darıanyń sulý áıel minezdi bolmysy jaıly, sol qubylmaly bolmystaǵy Adamnyń boryshy jaıly, «aspannyń esigin qaǵyp» kógershin kóńildi shyrqaýlarǵa shaqyrǵan án jaıly... Adamdy ıi ábden qanǵan kónbisti qasań tóseginen julyp alyp, sonaý asqaraly shyńdardyń arǵy jaǵyndaǵy aıaq bassań, aldyńnan áli kórip-keshpegen tosyn qubylystar kútip turǵandaı qupıalar álemine kózińdi suqtandyratyn arman jaıly...

Tursynhan apaıymyz alpys jasqa kelip qalypty. Máńgi jas — óleńmen, ánimen, adamdyq bolmysymen máńgi jas — kórinip júrgen aıaýly ápkemizdiń esimimen qatar aıtýǵa kelispeıtin, bir túrli yzǵarly kórinetin «alpys» talant qýǵan qazaqtyń taǵy bir qyzyn óz shyńyna shyǵaryp alyp, bedireıip otyr. Ókinish lebi júrekti janshyp, janardy janap ótedi.

Ekinshiden, bul — anaý da, mynaý da eńbektep, eńkeıip-shalqaıyp shyǵyp jatqan kóp belestiń biri emes; qazaq óneriniń, óleńiniń asýy, «elý degen nemene — eki kelgen jıyrma bes» dep Aqushtap aıtqandaı, óleńmen, ánmen, ǵylymmen órnektelgen bul eki otyzdyń mán-mańyzy erekshe. «Kóńilderge qýanysh otyn jaǵyp», «dúnıeni kók-jasyl nurǵa bólegen kóktemniń jańbyryndaı» qyz-ǵumyr sátterden turatyn arman asýy. Janyńdy qanaǵat sezimi sergitip, qýanysh ushqyny sharpıtyn aıtýly asý bul.

Talant pen halyq — egiz. Halyq aty talanttarymen tanymal. Talantyn shyrqatatyn, onyń qarabaıyr kópshiliktiń tabıǵatynan ózgesheleý taǵdyryn janynyń sezimtaldyǵymen tanyp, meıirim jylylyǵyna bóleıtin halyq.

Qashan da qyz balany ardaqtap, Sarasy men Dınasyn, Maırasy men Kúláshyn, Márıamy men Mánshúgin maqtanyshpen ósirgen qazaq topyraǵy bul kúnderi óziniń abzal jandy, azamat minezdi, názik sezimdi taǵy bir aıaýly qyzyn — Tursynhanyn maqtanyshpen atap, onyń saltanat toıyn kóterip alyp, jamyrasyp jatyr.

Árıne, tek qazaqtyń qyzy bolǵany úshin emes, úlken óner qaqpasyn qaqqan er júregi úshin, órkendi óleńi úshin aıalaýda.

«Jyr oqıtyn, taldap túsinetin adam azaıyp ketti» dep biz ókpe aıtýǵa úırenip alǵanymyzben, halyq kimge qandaı baǵa berýdi, ádebıette kimniń qandaı orny bar ekenin jaqsy biledi.

Sezimtal oqyrman aqynnyń aty men ataǵyna, salaýatty ortanyń qolpashtaǵan dabyryna qarap emes, júreginiń pikirine, qudiretti jyrdyń shym-shymdap batyra berer qasıetine ǵana júginedi.

Shynaıy óner ıesine de, shyntýaıtqa kelgende, halyqtyń tek sol júrek baǵasy ǵana kerek.

Ómiriniń mán-mazmunyna aınalǵan asyl óneri — ánimen aspannyń qaqpalaryn qońyraýlatyp, keıingi sińilileriniń uıań janaryna óner otyn — óleń otyn ushqyndatqan aqyn, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, halyqtyń ardaq tutar aıaýly qyzy Tursynhan Ábdirahmanova Poezıa atty asqaq ta ádemi shyńǵa suńqar qanat armany barlardy shaqyryp, aqyn tulǵasy jaıly ózi aıtqan myna joldardaǵydaı tulǵaǵa aınaldy:

«Toty kúı toqsan taraý kóz ilmegen,
Birde asqaq, birde názik sezimmenen,
Baǵynyp aqyndyqtyń qudiretine
Josylyp jyr jolynda bezildegen.
Aqyn ol el tulǵasyn bıiktetken,
Aqyn ol er tulǵasyn súıikti etken.
Aqyn ol eskertkishin ózi qoıyp,
Armandy ómir jolyn túıip ketken».

1981

---