InfoHub Logo

Arqańnan bulaı túıip jibergendi bilgen emespin. Basym qaıqaıyp baryp óksheme tıdi bilem. Doǵadaı ıilip qaldym. Eger azdy-kópti sportsmen bolmasam, ne moınym úzilip ketetin edi, ne bolmasa — belim.

Budan úsh-tórt jyl buryn ózim de talaı balany túıip qalǵan bolýym kerek. Óz sybaǵamdy da alatynmyn. Al, myna túıis oqyp ta orasan eken. Mashınaǵa tıelgen krannyń tumsyǵy túıip jiberdi me eken dep edim. Eger men emes bir mosqaldaý adam bolsa, ásirese, ne áıel, ne bir jas bala bolsa, moıny úzilip, basy kóshemen domalap bara jatar edi.

Múmkin, búgin talaı bastar domalaǵan da bolý kerek...

Basym kilt qaıqaıyp shalqalaı bergende túıip jibergendi kórip qalǵym kelip, art jaǵymdy sholyp úlgirdim. Eshkim joq, eshnárse joq. Bul qas qaqqansha derlik, kóz ilespes sátte bolǵan oqıǵa. Biraq, adam oıy odan shaban emes eken, men de biraz nárseni ańǵaryp qaldym. Art jaǵym nyq tiresken bıik tas úıler edi. Ushyp ketkendeı bireýi qalmapty. Oryndary qara taqtadaı. Úlken órtterden, qalanyń opar-toparyn shyǵaratyn jer silkinisterinen, qara kúıik úı qabyrǵalary, soraıǵan turba, shań basqan aǵashtar, qulaǵan úılerdiń úıindisi sıaqty apat belgileri qalýshy edi ǵoı, bul joly kelgen apat eshnárse qaldyrmaǵan, jalap ketipti. Aınalań typ-tıpyl... Ásheıinde bıik úılerdiń tasasynan kórine bermeıtin júndes taýlar órkesh-órkesh bolyp, ap-aıqyn kózime shalyndy. Taýlar ornynda eken.

Aspannan qat-qabattasyp qalyqtap men kórip-bilmegen jalpaq taqtalar qýlap keledi. Júzdegen úılerdiń tóbeleri dúr etip birden aspanǵa ushyp, endi jerge qaıta qulap kele jatqandaı. Áldeneler aspanda áli qalyqtap júr.

Jalpaq taqtalardyń ara-arasynda qulap kele jatqan adam deneleri tanylady. Olar da úı tóbelerimen birge ushyp ketip, aspanda ajyrasyp, aýyr-jeńilge bólinip, bólek-bólek qulaı keledi. Keıbireýiniń qulashy kerilip kireske uqsaıdy. Endi birazyn adamǵa tán dene belgilerinen tanyrlyq. Taǵy biraz adam aspanǵa endi kóterilip barady.

Men bul apatty doǵadaı ıilip turyp kórdim. Basymdy kótere berip kórdim, tura berip kórdim, qulaı berip kórdim. Es pen sezimniń apar-topar kezinde kórdim. Aqty qaradaı, qarany aqtaı sezingen kezinde kórdim. Qasyma túsken qara tas shoqtaı qyp-qyzyl janyp jatqan kezinde kórdim. Ár jaǵy qarańǵylyq, ár jaǵy meńireýlik... tylsym...

Bıik tas úıleri ıyq tiresken kvartaldardy men jańa ǵana kóldeneń kesip ótkenmin. Qalanyń tar kósheli, bir qabat úıli shet jaǵyna jetkenim osy. Japon qalalarynyń bir qabat úıli shet jaqtary adam turýǵa ári jaıly, ári kórkem keledi. Bul babalardyń babasy men ájelerdiń ájesiniń qoly tıgen úıler. Mundaı úılerdiń aýlasyndaǵy árbir burshaqtaı tasty adam qoly oıyp ornatqan. Ár úıdiń shaǵyn-shaǵyn aýlasynan japon geografıasynyń bir alqabyn kórgendeı bolasyn. Kishkene-kishkene taýlar, kishkeneligine qaramaı taýǵa uqsaıdy. Alaqandaı ǵana kólder kólge uqsaıdy... Ózender, kópirler. Alasa-alasa shıe aǵashtary, tyrbyq qaraǵaılar, shatyr japyraqty aǵashtar. Hrızantema gúlderi. Túkti kilemdeı kók alań... Soǵys kezeńi qansha qyspaqqa alsa da japon áıeli bul aýlasyna shań juqtyrmaı, kútimdi ustaıtyn.

Japonnyń mýzykasy da, álemge tanys sýret óneri de óziniń jaratylys tabıǵatynan kóshirip alǵandaı. Sondyqtan bolý kerek, japon balasy bir butany syndyrmaıdy, japon kógaldaryn adam aıaǵy taptamaıdy.

Aldyńǵy jaǵymnan japonnyń muńdy bir mýzykasy estiledi. Abyroısyz soǵysty basynan keshirgen japon buqarasy bul kezde ylǵı muńdy mýzykany oınaıtyn. Kún ystyq, mýzyka úni áldekimniń aýlasynan keledi. Meni tap osy sekýndta arqamnan túıip jiberdi. Bir qabat úıli kvartaldyń ne bolǵanyn men andaı alǵanym joq. Bul kezde meniń mıym asty ústine kelip qaınap ketken...

Oıandym ba, esimdi jıdym ba, qaı jerde, qandaı kúıde esimdi jıdym, ony men osy kúnge deıin bilmeımin.

Oraýly, tańýly kúıimde jata berippin. Men ózimshe, birer kún essiz bolǵan sıaqtanamyn. Biraq Amerıka ınstıtýtynyń adamdary, ásirese bir soǵys doktory maǵan eki aı boıy urysyp júripti.

— Ne degen qyrsyq adam, arqasynyń qalaı kúıgenin, bomba jarylǵan epısentrden qansha jerde kúıgenin nege tezirek aıtpaıdy!? Soǵys ǵylymy úshin onyń qandaı mańyzy barlyǵyn túsinbeı me eken! Joq, ol jaqsy túsinedi. Qasaqana aıtpaıdy. Namystanǵan bolady, qorlanǵan bolady!.. Eliń jeńilip, tize búgip, bas ıgen shaqta munyki qaı qorlaný eken? Elin bas ıdi, aqymaq japon, ımperatoryń bas ıdi, kúniń bas ıdi!..

Bul kezde meniń oıyma qorlaný kelgen joq-ty. Keıin keldi. Arqa kúıiginiń ýyty báseńdeı bergen kezde keldi. Múmkin, arqa kúıiginen qorlaný kúıigi ýyttyraq bolǵan shyǵar, biraq, keıin keldi. Amerıka doktory maǵan beker ursypty... Beker renjipti:

Men ol kezde neden tańýly jatqanymdy da bilgen emespin. Aılar boıynda oıymda jalǵyz-aq eles jatty. Ol álgi arqamnan túıip jibergende kórgenderim. Sonyń ózi nemene? Men ony da túsine alǵan joqpyn. Keıin túsindim...

Esim kirgennen keıin aq halat kıgen doktordan nege jatqanymdy suradym.

— Arqań Japonıanyń geografıalyq kartasyndaı — dedi ol. — Oń jaq jaýyrynyna Hokkaıdo aralyn salypty... Uly Honsú túgelimen oń jaq jonyńda... Myqynynda Sımonosekı qyltasy... Sanyńda Kúsú... Qudaıǵa shúkirlik et. Osynyn bári sol jaǵynda bolsa, oıanýyń qıyn bolatyn edi...

Men muny neshe aıdan keıin suradym, ony da bilmeımin. Talaı kúnder áldeneni suraǵym kelip, suraýǵa tilim kelmeı jatqany esimde.

Keler bir joly doktor meniń arqamdy maqtańqyraı sýrettedi: — Arqań endi aıta qalǵandaı!.. Bederli de budyrly... Fýdzıama taýy da, Asahı taýy da bar. Túgoký, Kúsú jotalary da bar. Hırosıma, Nagasakı qalalary da óz oryndarynda... Soǵys ýaqytynda shyqqan bederli kartalardyń ishinde budan ádemisi az bolar...

— Doktor, osynyń bári neden bolǵan ózi? Sony túsindirińizshi! — dedim.

Doktordyń kózildirigi jarylyp kete jazdady. Shatynap bara jatqandaı kórindi. Japon úlken kózdi el emes. Oıly kózdi, azǵana muńdy kózdi el. Maǵan qaljyń aıtyp júrgen doktordyń kózine edáýir kek qorlanǵan eken, kózildirigin jaryp jibere jazdady.

— Taneka Ýrıko! — dep, esikke qaraı tez burylyp ketti. — Osy kúnge deıin aıtpap pa edińiz?

Orta jasty áıel Ýrıko-San keldi:

— Aıtyp kórip edim. Uǵyna almap edi.

Ie, uǵyna almaǵanym ras edi. Eki úlken qalanyń qaq jarty halqy qas qaqqansha qyrylyp qaldy, joq bolyp ketti degen kezde mıym taǵy da qaınap júre bergen. Endi ańdasam odan beri de on kún ótken eken.

Doktor azǵana basyn shaıqap qasyma kelip otyrdy da:

— Siz endi erkekke laıyq shydammen tyńdańyz. Bizdiń eki qalaǵa amerıkanestar atom bombasyn tastaǵan, — dep bir toqtady. — Nege? Shydammen tyńdańyz demedim be? Tájirıbe jasaǵan kórinedi. Alǵashqysy — tájirıbe, ekinshisi — tájirıbeniń durys ekendigin birjola anyqtaý... Á? Ol týraly eki túrli joramal bar. Japonıa jeńilip tize búkse de onyń arjaǵynda birjola buqtyryp tastaý bolsa kerek... Odan soń odaqtastarynyń ózin de yqtyryp alý... Soǵys arty qashan da birdemeni bólisý, soǵys atyn árirek aparyp arqandaýmen aıaqtalatyn ádeti bar emes pe... Jurt aýzyndaǵy joramaldar osy. Endi dem al. Jat...

— Meniń sheshem bar edi, qaryndasym bar edi... Solarmen habarlasýǵa bolar ma eken?

— Famılıań kim?.. Qaı kóshede turýshy edińder?

— «Jazǵy tań» kvartalynda...

— Ol kvartal qazir joq, kúnim...

— Sheshem ortalyq baqshada qyzmet etetin edi...

— Ortalyq baqshanyń orny ǵana bar, kúnim... Al endi demal, ún shyǵarma...

Doktor durys aıtypty, ún shyǵarmaý kerek eken... Qorlanǵan el aıanshaqtap, qaıǵy sarynyn qorek etip otyra berse, sary aýrý bolýdan basqa ne shyǵady deısiń!..

Sodan beri, mine jıyrma jyl ótti. Men aýrýhanaǵa on alty ret jatyp shyqtym. Arqamdy on alty ret jamattym. Bir eldiń bederli geografıasyn arqalap júre berý aýyr boldy. Japon geografıasynyń bir beti uly Muhıt teńizi, bir beti Japon teńizi ǵoı. Sol teńizder sıaqty, meniń denemde de saý jer qalypty. Sodan tildirip alam da jamatam, tildirip alam da jamatam... Terisin tilip alǵan jerlerde jańa jaralar paıda bolady...

Qazir men aq qandy adammyn. Qyzyl qan azaıa-azaıa sarqylyp keledi. Jıyrma jyl jasaý úshin de az arpalysqanym joq. Áli de alysyp kóremin...

Jasym áli qyryqqa jetken joq. Keıde úılengim keledi. Kimge úılenemin? Eki aq qandy qosylsaq, násil ne bolmaq? Qıqy-shoıqy, shalajansar bir múgedek týyp júrse qaıtermiz?

Teginde, doktor durys aıtqan bolar. Erkekshe shydaý kerek bolatyn shyǵar...

---