InfoHub Logo

Aıkony men sonadaıdan tanydym. O da meni tanyp, kútip tur. Ózge qyzdar mashınaǵa minip qalypty. Japon qyzynda aıǵaı salý ádeti joq, Aıko meni asyqtyryp, termos salǵan torlamasyn bulǵady.

Men ózim de asyǵyp kele jatqamyn. Búgin biz kórshiles bir poselkeniń mektebin jóndesip qaıtýǵa baratynbyz. Qarama-qarsy kele jatqan eki tramvaı ortaq aıaldamasyna jaqyndaı bermegende men de kósheni kóldeneń kesip ótip ketetin edim.

Tramvaılar ótisip ketken soń, ózimizdiń mekteptiń baqshasyna qaraı tezirek basyp kettim. Aıko maǵan osy arada torlama-dorbasyn bulǵady. Mektebimiz sol baqshanyń ishinde, tramvaı úni estilmeıtin jerde bolatyn. Mashınaǵa minip qalǵan qyzdar shýlasyp óleń aıta bastady. Aıko termos salyp alǵan torlama-dorbasyn tez-tez bulǵap ketti. Termostyń jaltyraǵan qaqpaǵy kúnge shaǵylysyp kúmis dońǵalaq jasaı bastady. Aıkonyń ylǵı sóıtetini bar. Erkeleı biledi. Kúldire biledi. Jabyrqaı bilmeıdi.

Oqıǵa meni osy arada ustap qaldy. Japon aspany jarylyp ketken shyǵar dep edim. Tegi, ol jarylyp ketken meniń qulaǵym-aý deımin...

Ań-tań, aspanǵa qaradym. Aspan men qala arasyna aq qardan jasalǵandaı appaq aq shýlan, ot pen qardy aralastyryp jasaǵandaı ot shýlan bir baǵan ornap qalypty. Ot tógip tur, kóziń qaraı almas jaryq tógip tur. Joǵarǵy jaǵy aq qalpaqtanyp, burqyrap qaınap, keńeıip barady. Tómengi jaǵy qalanyń qaı jerine qadalǵanyn ańdaı almadym. Jýandyǵy deısiz be? Qalaı desem eken?.. Bizdiń qalanyń orta tusynda kórme saraıy bolatyn. Dóńgelekteý salynǵan saraı edi. Sonyń qańqasy áli qulamaı tur deıdi. Baǵannyń jýandyǵy maǵan sol saraıdaı seziledi...

Sasqalaqtap mektep jaqqa qaradym.

— Aıko! Aıko!.. — Óz daýysym ózime estilgen joq.

Aıko da joq. Mashına da joq, mektep te joq eken.

Bári de ushyp ketkendeı. Qara kúıik bir dala elesteıdi. Mektep túgil onyń arjaǵy da qara kúıik dala. Búkil dúnıe qara kúıik dala...

Baqshanyń men jaq shetki aǵashtary kese kóldeneń japyrylyp, jer baýyrlap, búksıe berdi. Árirektegi aǵashtar joq. Japyrylǵan aǵashtardan ystyq lep keledi. Kóılek túımeleri deneme shegedeı kirip barady. Dóńgelene bergenim esimde... Arjaǵy qarańǵylyq...

Sol qarańǵylyqta men jıyrma jyl otyrmyn... Jańaǵy kórdim degenderim ádettegi túsinikterdiń balamasy. Onyń birde birin kózben kórýge bolmaıdy. Kóńilińmen kóresiń... Meniń ot, jaryq, aq qar, aq shýlan, ot shýlan degenderimniń bári de ústirtin balamalar... Ol áli aty joq bále, ol áli teńeýi joq bále. Ózgesi bylaı tursyn, elim, qyrǵyn degenderdiń ózi soǵan balamaǵa jaraı alar ma eken!..

Tas balqyp, temir erip degen sózder qaı elde de bolý kerek. Al, tas pen temir qas qaqqansha kúıip, kúl bolyp ketkenin nemenege teńeımiz? Úlken bir qala kózińdi ashyp-jumǵansha kúl bolyp aspanǵa ushyp ketkenin nemenege teńeımiz?

Ie, endi ol meniń jumysym emes. Men jıyrma jyl qarańǵyda otyrmyn. Qala óńdelip, qalpyna keldi desedi. Burynǵysynan kórkem de baı desedi. Mendegi arman qalpyna kelgen qalany bir kórý bolar edi. Bir-aq ret! Sodan soń kózimdi bir jola jumyp alar edim!.. Jumyp alyp qarańǵylyǵyma qaıta kósher edim.

Osy armanymnan men áli úmit úzgim kelmeıdi. Úze almasam kerek... Aýrýhanada alǵash esim jınalǵannan keıin doktordan suraǵanym da osy, kózimniń jaıy bolatyn.

— Jeńeshe-jan, shynyńyzdy aıtyńyzshy, kózim ne jaıda? — degenmin.

— Qaraǵym-aý onyń nesin suraısyń... Kóziń jaınap tur! — dedi múdirmesten.

— Soqyr bolyp qalǵan joqpyn ba áıteýir?

— Joq, joq!.. Kórmeı qalǵanyń ras. Uzamaı kóretin bolasyń...

— Bet-aýzym ne jaıda?

— O, bet-aýzyńda eleýli eshnárse de joq. Aq mramordaı burynǵy qalpynda...

— Shashym she?..

— Shashyńdy aldyryp tastaýǵa týra keldi. Op-ońaı ósip ketetin shashty qoıshy, táńiri...

Eki qol, eki aıaǵym qaıda? Bar ma, joq pa, ony men bilmeımin, sezinbeımin. Aldymen eki kózimdi, bet-aýzymdy surastyryp jatyrmyn. Kózderimdi sıpap kórgim keledi. Eki qolym tańýly sıaqty. Múmkin, kesilip te qalǵan bolar. Aıaqtarym da sondaı.

Qalaıda eki kózden úmit úze almaımyn. Kózderim qalpyna kelse, bet-aýzymdy ońaı-aq ajarlap alamyn ǵoı. Ajarlanbaıtyn ne boldy deısiń. Aq mramordaı qalpynda demedi me? Mramor emes, aqquba bolatynmyn. Japon qyzynyń kóbi aqquba ǵoı. Aıko maǵan kózińe qyzyǵamyn deýshi edi. — Kózińniń qarasy móp-móldir, aǵy kógildir jarqyrap turady. Kirpikterin qoıý, úsh jaǵy azyraq qaıqaıyp turady.. — deıtin.

Jıyrma jyl boıy meniń bólmeme kirgen bir adam meni, myna qyz soqyr ma degen joq. Sonyń bárine kim úıretip qoıdy deısiń. Sondyqtan men betimdi ashyq ustaımyn. Daýys shyqqan jaqqa yǵyspaı qaraımyn. Amandasam, ezý tartam... Sizderge de sony istep otyrmyn. Eger meniń kózderim aǵyp ketkendeı, qabaqtarym ınemen tigip tastaǵandaı jelimdenip tursa, sizder de shoshynyp ketpes pe edińizder? Onyń ústine bet-aýzym ilbisin tyrnaǵandaı bilem-bilem bolsa, qasyma keler me edińizder!..

— Joq, joq, kózderińiz jarqyrap tur. Jat eldiń adamy retinde aıtqan sypaıylyǵymyz emes, móldir qara kózińizdiń qalaı kórmeıtinine tań qalǵandaımyz. Jat eldiń adamy retinde irkilýdi laıyq kóremiz, áıtpese, osy bólmeniń jaryǵynda sizdiń kózińizdiń edáýir enshisi bar der edik...

— Men qazir otyz beske shyqtym. Jaryq dúnıe men tirshilikten aırylǵan kúni on beste bolatynmyn. Ózim aralaspaǵan sońǵy jıyrma jyldy ómirge de sanaǵym kelmeıdi. Baıaǵy on besimde jatyrmyn. Kózden úmit úzbeıtinim de sondyqtan. Osy úmit meni qartaıtpaı keledi.

Kózim jazylǵan kúni mektebime baram. Baıaǵy japyrylyp qalǵan aǵashtar basyn kóterip, qaıtadan ádemi baqsha bolyp ketti desedi. Burynǵy eki qabat mekteptiń ornyna bes qabat mektep salynypty. Fotograf kelip sýretimdi túsirip áketken. Ony úlken zalǵa ilip qoıypty.

Mektepti bitirýge bir-aq jylym qalyp edi. Eń aldymen sony bitirip alsam deımin. Tokıo ýnıversıtetiniń birinde jas balalar tamaǵynyń fakúlteti ashylypty. Soǵan túskim keledi.

Men bir kórip qalǵan qara kúıik dúnıe qaıtadan kógerip, qala qaıǵysyn umytqan desedi. Qaıǵyly qala, qara jamylǵan qala jaqsy emes árıne, umytqany jón. Biraq, adamdar beker umytady. Kózim jazylsa, sol kúngi kórgenimdi jazý armany da bar... Men ony kezimdi berip kórdim ǵoı! Kóńilimde bári saırap tur. Alǵashqy jyldary kóńilim kúnde ústemelep, anyqtaı túsýshi edi, sońǵy jyldarda keı birdemeler kúńgirttene bastady. Kózim tez jazylmasa, biraz nárseler umytylýy da múmkin... Mende aıǵaılap aıtar daýys joq. Aqyryn tizbektep qaǵazǵa túsirsem be dep edim...

Hırosıma tóbesinde atom bombasy jarylǵannan keıin dúnıe shýlap qarsylyq bildiripti. Ol kezde men ál ústinde edim. Qarsylyq qatal boldy ma, qorqý, yqtaý aralasty ma, men ony bilmeımin. Sizdiń elder qaıtty? Á, solaı bolǵan shyǵar.

Bizdiń qalanyń qaq jarty halqy eki sekýndta qyrylyp qaldy. Janyp, kúl bolyp ketti. Kúl bolyp ketpegenderi qoldan órteldi. Bul soǵystyń qala emes, qatyn-qalash, bala-shaǵa, kempir-shaldyń beıbit qalasy bolatyn. Bireýge istegen zulymdyǵy da joq ázirlep jatqan qaýip de joq, qyzyǵary da joq qala edi. Meniń balań oıym áli jetpeıdi, biz ne jazdyq, kimge jazdyq? Erkek joqtyqtan kórshi poselkeniń mektebin jóndesýge ketip bara jatqan qyzdardyń jazyǵy ne? Jıyrma eki qyz bir sátte kúl boldy, tozańǵa aınalyp ketti. Jıyrma úshinshi men ǵana aman qaldym. Aman qaldym deımin-aý, qaı bir amandyq... Bultsyz kúni jańbyr kútken shermende.

Aıko qandaı edi! Tar úıshikterde ash-jalańash turatyn tórt-bes kempirdiń súıenishi bolatyn. Erke daýysymen, aq jarqyn minezimen súıenish bolyp turyp edi. Aıko bir túıir kúrish, bir ýys jýa, bir balyqtyń quıryǵynan bir úıge jetetin tamaq isteı alatyn... Sen aıtyp bolǵansha, ol istep úlgiretin edi. Eki qolyndaǵy on saýsaǵy on qolǵa turatyn. Ol meniń kózime qyzyqsa, men onyń kózine qyzyǵýshy edim.

Keıde jańa kórgen oı jábirshige qarǵys aıtqysy keledi. Dúnıe jeli olaı soǵyp, bulaı soǵyp, bir teńbil shańdy sonyń iship otyrǵan shaıyna aparyp túsirse qandaı jaqsy bolar edi deıdi. Arjaǵy belgili, o da sondaı múgedek... Týatyn balasy qıqy-shoıqy, jarymjan... Balasynyń balasy taǵy sondaı...

Joq, bul oıdy men ósirgen emespin. Mundaı oı kelmedi, kelmeıdi desem, senbeńizder. Talaı keldi, býlyqtyra keldi. Biraz jyldar buqtyryp qoıyp júrdim osy, kezde túgel óshirilip ketti. Qaı elde de bul jamandyqty jaýyma da tilemeımin deıtin sóz bolý kerek. Ol bizde de bar. El japon qonaqjaı, meıirimdi halyq. Men ol báleni eshkimge de tilemeımin. Ásirese, toqsan qabat, júz qabat úılerdiń mundaı apatqa ushyraýyn tilemeımin. Sol úılerdegi qumyrsqa ıleýindeı yǵy-jyǵy turatyn adamdardyń úıilip, órtenip jatqanyn tilemeımin. Dúnıe jeli ersili-qarsyly soqqanda óńkeı bir tańbaly shańdardy, teńbil shańdardy burqyratyp júrýin tilemeımin. Sondaıdy joq etetin kúshterdiń ósýin tileımin.

Kóp adamdarmen jolyǵa bergen soń, kóp qaıtalap aıta bergen soń múmkin, meniń sózderim ózimdiki emes — úıretindi, ózimdiki bolsa — jattandy kóriner, Oǵan ister amalym joq.

Meniń tirshiligim úmitimde. Úmitim óz qolymda emes. Basqalardyń úmiti nede, ony ózderi aıtar...

Aı, kózim jazylsa eken, kózim!..

---