InfoHub Logo

Kúndelikti sabaq jospary, qazaq ádebıeti 6 synyp
Taqyryptar:
1 - sabaq. Asyl sóz
2 - sabaq. Batyrlar jyry. «Qobylandy batyr» jyry
3 - sabaq. «Qobylandy batyr» jyrynyń kompozısıalyq qurylysy
4 - sabaq. «Qobylandy batyr» jyrynyń keıipkerleri.
5 - sabaq. «Alpamys batyr» jyry

1. Sabaqtyń ótiletin merzimi:
Sabaqtyń taqyryby: Asyl sóz
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa sóz qudireti, ádebı sóıleý, ádebıettiń oqyrman aldynda alatyn orny jaıly túsinik berý.
á) damytýshylyq: oı - órisin, oılaý belsendiligin, sóıleý sheberligi, til mádenıetin damytý, shyǵarmashylyqqa baýlý.
b) tárbıelik: oqýshylardy elin, jerin, Otanyn qadirleı bilýge, adamgershilikke, eńbeksúıgishtikke, tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: kirispe sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, sýretteý, salystyrý, áńgimeleý, suraq - jaýap, bekitý, qorytyndylaý, baǵalaý.
Sabaqtyń kórnekiligi: kórkem ádebıetter, búktemeler, referattar, beıneli sýretter. Sabaqtyń formalary: jeke balamen, toppen, synyp ujymymen jumys júrgizý.
Sabaqtyń tıpteri: Uıymdastyrý kezeńi, jańa sabaqty túsindirý, bekitý, qorytyndylaý.

Sabaqtyń barysy:
1) Uıymdastyrý kezeńi.
a) Oqýshylarmen Sálemdesý.
e) Kezekshi málimdemesi.
b) Jýrnal boıynsha túgeldeý.
2) Jańa sabaqty túsindirý.
a) Búgingi jańa sabaqta oqýshylarǵa sóz qudireti, ádebıet pániniń ózgeshelikteri, shyǵarmalar tarıhy jaıly túsindiremin.
Balalar!
Sender synyptan synypqa attaǵan saıyn sóz óneriniń tylsym syryna dendeı enip kele jatyrsyńdar. Ádebıet oqýlyǵy - búl oraıda senderge baǵyt - baǵdar siltep, keńesshi bolatyn kóshbasshy pán. Baıqap otyrǵandaryndaı, jyl saıyn senderge úsynylatyn shyǵarmalardyń aýqymy da ulǵaıyp, túr - sıpaty da kúrdelenip keledi. Sonymen birge sender oqýlyq materıaldarymen ǵana shektelip qalmaı, ózderińe unaǵan shyǵarmalardy izdep júrip qumarta oqyp júrgen de bolarsyńdar. Kórkem ádebıetpen shynaıy dostasqan adam ózine máńgilik aqylshy dos tapqandaı, bar ynty-shyntysymen kitapqa beriledi. Ol beıne bir sıqyrlap alǵandaı óz qudireti ne tabynta tarta beredi. Onyń áser - qýaty sheksiz de shalqar...
Óleń oqyǵan kezde sender erekshe elitip, kórkem de kórikti álemge enesińder, aqynnyń júrek lúpilimen birge tolqyp, dál bir óz kókeılerińdegi syr shertilip jatqandaı áserlenesińder; jaqsyǵa súıinip, jamanǵa kúıinesińder; sózben salynǵan sýretke kózben kórgendeı tánti bolasyńdar; aqynnyń arman - muńy el muratymen ulasyp, qıaldaryńa qanat bitiredi. Kekirekterińde óziń oqyp túısingen, ózińe ǵana tanys ǵajaıyp álem paıda bolady. Odan alatyn áser - qýatty qarapaıym tilmen jetkizýdiń ózi qıyn.
Al nebir qyzǵylyqty, shytyrman, tarıhı oqıǵalarǵa qurylǵan áńgime, poves, romandardy oqyǵandaǵy áserleriń she? Bar dúnıeni umytyp, sol oqıǵalardyń ishinde júrgendeı etene aralasyp ketpeısińder me? Ózderińmen pikiri, oı dúnıesi, is - áreketi úılesetin syrlas dostar tabasyńdar, olardyń jaqsylyqtaryna qýanyp, aǵattyqtaryna qapalanasyńdar. Sol sıaqty bar bolmys - bitimimen jıirkendiretin jaǵymsyz beınelermen de júzdesip, olardyń árbir áreketine ishteı kúres ashasyńdar. Jaqsylyq pen jamandyqtyń máńgilik kúresine qurylǵan tirshiliktiń jandy sýretterinen turatyn kórkem ádebı et kúrdeli tabıǵatymen senderdi birde kúldirip, birde jylata otyryp, ómirdi óner arqyly tanýǵa baýraıdy.
Kórkem ádebı et úgit - nasıhat aıtpaıdy; neden jerinip, neden ǵıbrattaný jóninde nusqaý da bermeıdi; ol ómirdiń móldiregen jandy kórinisin senderdiń aldaryńa jaıyp salady da, odan alatyn taǵylymdy árkimniń óz talǵam-tarazysyna qaldyrady. Kórkem ádebıettiń qudirettiligi de osynda. Osy qudireti men ol ónerdiń barlyq túrinen joǵary turady.

Máselen, sáýlet, sýret, músin ónerleriniń týyndylaryn tamashalap, kóz súısindirýge bolady. Nemese mýzyka óneriniń nebir ǵajap shyǵarmalaryn tyńdap, sezim kúıine bólenesińder. Bulardyń barlyǵy da óner týyndylary, barlyǵy da ózinshe qudiretti. Biraq olardyń eshqaısysy sóz ónerindeı ómirdiń tolyqqandy kórkem beınesin somdaı almaıdy. Sóz qudireti arqyly sender nebir tamyljyǵan tabıǵat sýretin, kelisti tulǵany, ásem ǵımaratty kóz aldaryńa elestete alasyńdar, án men kúıdiń áýeni qulaqtaryńda turǵandaı sezimge de bólenesińder. Tarıhtyń tereń qoınaýyna saıahat jasap, ótken babalar ǵumyryna qanyǵyp, búgingi zamandastaryńnyń tynys-tirshiligine úńilip, arman-muńyn bólise alasyńdar.
Sýretshi óz oıyn boıaý arqyly qubylta jetkizse, sazger áýen arqyly sezim qylyn shertedi. Ádebıette munyń barlyǵy tildiń qudireti arqyly jasalady. Til - kórkem ádebıettiń birinshi quraly. Til bolǵanda, ol - sheshen til, ásem de áserli kórkem til. Tildiń Mundaı qudireti n sarqa paıdalaný tek talantty aqyn - jazýshylardyń ǵana talaıyna jazylǵan. Sondyqtan halyq ondaı asyl sózdi erekshe qurmettep, qadir tutady, urpaqtan urpaqqa ónege etedi. Árıne, daryndy sózdiń kórkem ádebıetke aınalýynyń ózindik qyr - syry, ishki zańdylyqtary bolady. Kórkem ádebıetti basqa ǵylymı ádebı etterden, tipti oǵan bir taban jaqyn keletin pán - tarıhtan da ózgesheleıtin erek sıpattary bar. Ádebıet tarıhı oqıǵalardyń jylnamasy da emes, ómirdiń nemese áldekimniń basynan ótken shytyrman oqıǵanyń kóshirmesi de emes. Ol — ómir shyndyǵynyń qalamger jazýshy qıalymen, dúnıetanymymen baıytylǵan kórkem sýreti. Jazýshy ómirde bolǵan qandaı tarıhı oqıǵany sýrettemesin, ony eń aldymen óz oı eleginen ótkizedi, olardyń eń basty sıpattaryn anyqtap, óz paıym - parasatynyń kórigine sala otyryp, qaıta qorytady, jańa mán - maǵyna ústeıdi, kórkemdik nár beredi, sóıtip, oqyrmanǵa usynatyn dúnıesiniń mazmuny men kórki astasqan jandy beınesin jasaıdy. Bylaısha aıtqanda, shyndyqty obraz arqyly bederleıdi. Iaǵnı kórkem ádebıettegi ómir sýreti, adam kelbeti - kórkem beıne (obraz) arqyly somdalady. Kórkem beıne jasaýda sýretker árqıly tásilderdi qoldanady. Ony ádebıettaný ǵylymy zerdeleıdi. Oqýlyqtaǵy materıaldarmen tanysa otyryp, sender ádebı - teorıalyq uǵymdar jóninde (ásireleý, shendestirý, óleń, áńgime, poves, ballada, t. b.) alǵashqy maǵlumat alasyńdar. Bular senderge kórkem ádebı etti tereńirek túsinip, baıyptaı uǵynýǵa jolbasshy bolady.
Naǵyz kórkem ádebı etti týma daryn, qas sheber, sóz zergeri týǵyzady. Shynaıy daryn — ilýde bireýdiń ǵana mańdaıyna jazylatyn táńirdiń syıy. Jazýshy daryny óz halqynyń ulttyq mádenıetiniń nárine sýarylyp, ana tiliniń káýsarynan sýsyndap, eńbekpen shyńdalyp baryp kemeldenedi. Oqyrman júregine jol taýyp, halyq kóńiline máńgige uıalaıtyn bolady. Qýatty oı, órnekti tilden bas quraǵan qunarly óner shyǵarmalaryn el máńgige esinde ustap, urpaqtan urpaqqa amanat etip jetkizip otyrǵan. Senderdi sol asyl sóz álemi shaqyrady.
Mine osylaısha ádebıettiń róli jaıly aıtyp bolǵan soń mynadaı tapsyrma beremin:
1. Ózderiń oqyǵan shyǵarmadan alǵan áserleriń jóninde áńgimeleńder. Ondaǵy sýrettelgen oqıǵalardy kúndelikti ómirmen salystyryńdar.
2. Ádebıetten alǵan áserlerińdi sýret, mýzyka shyǵarmalarymen salystyryńdar.
3. Jazǵy demalys kezinde oqyǵan shyǵarmalaryńnyń keıipkerleri jóninde áńgimeleńder, olar saǵan nesimen unady?
4. Oqyǵan shyǵarmalaryńda qandaı jańa sózder men sóz tirkesterin kezdestirdińder? Ózderińe unaǵan shýmaqtardy, sýretteýlerdi kóshirip jazyp, jattap alyńdar.
5. «Óner aldy - qyzyl til» degendi qalaı túsinetinderińdi óz sózderińmen baıandańdar.

Sabaqtyń qorytyndysy:
İ. Sabaq sońynda suraq qoıý arqyly jańa taqyrypty qorytyndylaımyn.
2. Oqýshylardyń bergen jaýaptaryna qaraı bilimderin baǵalaımyn.
3. Úıge tapsyrma: Jazǵy demalysta oqyǵan shyǵarmalaryńnyń birine taldaý jasap,
jazyp kelińder.
Tekserdim: