InfoHub Logo

— Oı, jolyń bolǵyr, mynaý meni jerge qaratty-aý, á. Sóılegen sózin tyńdap kór. Quddy taý kóterip kelgendeı. Qırattym dep tursyń ba? Osy turǵan jerinde qamshynyń astyna alaıyn ba?

Ákesi Samatqa tónip kelip toqtady.

— Qarǵaıyn desem, jalǵyzym, qarǵamaıyn desem jalmaýyzym...

— Onyń nesi áýlıe? — dep Samat aýzy qompyldap janary jasqa shylanyp shyǵa keldi.

Shyndyǵynda bárin búldirgen Samattyń ózi. Oıynda eshteńe joq, arbanyń dońǵalaǵyn maılap jatqan ákesiniń janyna kelip kórgen-bilgenin aıta bastady.

— Áke, áke, álginde mektepke Shatyrbaıdyń atasy keldi. Álgi Baısaqal degen qart bar ǵoı, — dedi Samat.

Ákesi kúıbendegen kúıi jumysyn jalǵastyra berdi.

— Ózi bir qyzyq adam eken. Ústinde úlken ishik. Basynda tumaq. Bárimizdi shetimizden sypyrtyp shyqty. Áýeli, maǵan «Áı, qara pushyqtyń balasy. Shunaq ákeńniń qaly qalaı» — dep maǵan tıisken soń sálem bermeı qoıdym.

— Ne deıdi? Sálem bermegeni qalaı? — dedi jumysyn tastaı bere keýdesin kótergen ákesi.

— Solaı. Ol nege seni qara pushyq deıdi. Qulaǵyńda da nesi bar? — dedi Samat kektengen pishinmen.

— Áı, sen meniń joǵymdy joqtamaı-aq qoı. Ol adamnyń sen kim ekenin bilesiń be? — dedi ákesi ashý bildirip.

— Men qaıdan bileıin. Áıteýir bir shal.

— Shal, shal. Ol jaqsy adam. Tipti kim bolsa da úlken adamǵa sálemdesýiń kerek.

— Ondaı adamǵa sálem bermeımin, — dep short ketken Samat. Álgindegi teketires osydan shyqqan edi.

Samat jalt burylyp úıge enip ketti. Aýzy qompyldap ákesimen urysty. Nemeresiniń qabaǵyn baıqaǵan ájesi Samattyń janyna kep, asty-ústine túsip, báıek boldy da qaldy. Máseleniń máni-jaıyna túsingen ájesi:

— Aý, balam-aı, seniki durys emes eken, — dedi kúrsinip.

— Adamnyń túrine qarap baǵalamaıdy. Ákeńe sóılegeni qaljyndaǵany ǵoı. Baıekeń bizdiń elge kúıeý, ákeńe jezde.

— E, meıli.

— Olaı deme. Árbir sózińdi oılap aıtqanyń jón. Baıekeńniń súıegi asyl, aqyly zerek.

— Paý shirkin, úlken adamdardyń birin-biri maqtaıtyn ádeti emes pe, — dedi Samat kúńkildep.

— Áı, balam, qysqarta sóıle, ózim boldym, toldym dep otyrsyń ba? Baıekeńniń tirligine sen. Ol ákeńdi de, meni de sum ajaldan arashalap alyp qalǵan, — dedi ájesi ashýlanyp.

Osy bir sózden soń Samattyń dymy óshti. Oıpyr-aý, ákem men ájemdi ólimnen qutqarypty, dedi kúbirlep. Biraq shúıkedeı shaldyń qolynan ne keldi eken?

Bul sátte syrtqa shyǵyp ketken ájesi oraldy.

— Áje, áje. Shyn aıtasyz ba? — dep batymsyz kúńk etken Samat. Ashýly áje tyrysyp úńdemedi.

— Ájetaı, keshirshi.

— Keshirimdi Baısaqal atańnan sura. Sálem bermedim dep buldanady, bul. Eki ortada bárimizdi uıatqa qaldyrdyń, — dedi ájesi syrtqa bettep.

Sálden soń kereýetke qısaıǵan Samattyń kózi ilinip ketken edi. Aýyz úıden shyqqan qatqyl daýystan oıanyp ketti.

— Balany erkeletip, betimen jibergensińder, túge. Bul ne degen ádepsizdik, — dedi ájesi, ákesi men sheshesine ursyp.

— Biz úıretti deısiń be, ájesi-aý. Osy kúngi balalardyń dini qatty ǵoı, — dep sheshesi Ajar.

— Bir ulyń ekeý bola ma? Jumys-jumys dep balaǵa kóz qyrlaryńdy salýdy qoıdyńdar. Úlken adamǵa sálem bermeý degen ne sumdyq!

Ákesi de, sheshesi de qarsy jaýap qatpady. Tek sálden soń:

— Apa-aý, Baısaqaldy úıge shaqyryp, dám tatqyzyp jibereıik, — dedi ákesi. Ájesi jyǵylyp sala berdi.

— Onan da sóıtip jónderińe kóshpeýshi me edinder. Nıǵandikine tústengen shyǵar. Alda-jalda bireý ertip ketip júrmesin. Men tamaq salyp qoıaıyn. Saqtap júrgen súrim bar edi, — dedi ol aǵynan jarylyp.

Samat jaman sasty. Ájesi buryn bulaı ashýlanyp kórgen emes. Áýeli úı ishiniń, báriniń shańyn aspanǵa qaǵyp urysty. Qap, sálem bere salýym kerek edi. Endi ne istedim? Onyń ústine Baısaqal qarttyń ózi úıge keledi. «Basqa úıge ketip qalsa eken» — dedi ishinen tilep.

Biraq bári kerisinshe boldy. Qyzyl ińirde shúıkedeı shal tizgin tartyp atynan tústi. Ákesi de, ájesi de kelgen jannyń shylaýyna oralyp, úıge bettedi. Samat apyl-ǵupyl kıinip, esik kózinde Baısaqal qartqa:

— Assalaýmaǵaleıkým, ata, — dep sálem bergen.

— Ýaǵaleıkýmmassalam, jasyń uzaq bolsyn, — dep betinen shóp-shóp súıgen qart. Bir qyzyǵy Samattyń tirligin ákesi de, ájesi áýeli Baısaqal qart ta ishine búgip qalǵan sıaqty.

Bul kúni Samat qyzyqty áńgime bolaryn kútpegen. Ieginde shoq saqaly bar, alasa qarttyń áńgimesi adamnyń janyn túrshiktiredi eken.

— Topyraǵyń torqa bolǵyr, Naǵashybaı. Sonyń aqylynyń paıdasy ǵoı. Kóldiń baqa-shaıanyn talshyq qylǵandy kim bilgen. Basqa túsken soń, jazmyshtan asasyń ba. Sol kúnder keıde túsime kiredi. Qaıran qyrshynnan ketken bozdaq. Talaıy qyrylyp ketti-aý, — dedi  qart. Onda sen etegińdi jańa japqan balasyń.

Otyzynshy jyly Jetisý aımaǵynda ashtyq bastalypty. Maly kóp baılar tárkilengen kez. Tigerge tuıaq joq. Onyń ústine qurǵaqshylyqtyń kesirinen egin óspeı qalǵan. Kúzdiń alǵashqy aıy bastalyp talaı el aǵaıyndaryna bas saýǵalap kete bastaıdy. Ýaqyt óte aýrý qarttar ólip, artynsha náýbet basqalarǵa tyrnaǵyn batyrady. Ashyqqan jurt qyrdaǵy jınalǵan qyrmannyń qaryn kúrep, ár jerde shashylǵan túıir dánge qumyrsqasha jabylady.

— Oıpyrmaı, erteden qara keshke deıin jarty kese bıdaı tapsaq tóbemiz kókke jetýshi edi, — dedi ájesi Baısaqal qarttyń sózin bólip.

— Qaýdyraǵan teri tapsaq, otqa pisirip talshyq qyldyq qoı. Aýylda ólgen adamdy jerleıtińder tabylsa she? Osy bir qıyn-kystaý shaqta Baısaqal aǵaıyndary jıyrma shaqty úıdiń basyn qosyp, Jaıylma degen jerge kóshirip, kól boıyna qonys tebedi.

Kıiz úı tiktirip, syrtyn qamyspen qaptaıdy. Aý toqyp, Qojamberdiniń muzyn oıyp, qarmaq salyp, balyq aýlaıdy. Ashtyqta kól tirshiligi de adamdarǵa talshyq eken. El boıyn jıyp, kún kóriske kóshedi. Ol kezde bólip-jarý joq. Jıyrma shaqty úıdiń jalǵyz taıqazany bar eken. Kúnine úsh ýaqyt tamaq ishken jurt, qondana kele ań-qusqa da shyǵa bastaıdy. Balyqtytkeptirip, ony dıirmenge tartyp un jasaıdy. Balyq
kóje de bir talshyq eken.

— Shirkin-aı, sondaǵy Qojamberdiniń balyǵy-aı. İri edi ǵoı. Pendeshilik-aı, quddy toqty soıǵandaı qyp, kermege ilip tastaýshy ek. Sap-sary bop, súr etteı qaqtalýshy edi, — deıdi ájesi tamsanyp.

— Baıeke-aý, jany tiri aǵaıyn ózińe rıza ǵoı. Osy kúni jastar ony bilse ǵoı.

— Iá, — dedi kúrsingen Baısaqal qart. Olarǵa aqyl aıtýshy azaıdy ma, kim bilsin. Qoı ústine boz torǵaı jumyrtqalaǵan zaman joq. Adam keıde myna óziń sıaqtylar qonaqqa shaqyryp, qala berdi júzdesip qalsań, ótkendi eske alyp bir jasap qalmaımyz ba?

— Iá, durys, Baıeke. Siz turmaq biz de birtalaı is tyndyrǵanymyzdy elge aıtyp, dardaı bop júremiz, — dep ákesi Baısaqaldy qýattap, — Biz soǵysty kórdik qoı.

— Sender de ómirdiń ashshy-tushshysynyń dámin tatyp qaldyńdar, — dedi Baısaqal qart.

— Bárin aıt ta, birin aıt. Men bir nársege tań qalamyn. Kezdesken adamnyń sálemi saǵan syılaǵan syıy sıaqty eken. Qartaıǵanyńda bir nárse tyndyrǵanyńdy sezinesiń. Úlkendiktiń belgisi sıaqty. Onyń ústine qazekeń sálemniń quly emes pe.

Samattyń betinen oty shyqty. Baısaqal ata muny mezgep otyrǵan sıaqty. Qozǵalaqtaı berdi. Ákesi de kóz astymen qarap qoıdy.

---