Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 4 apta buryn)
Baǵdarly synyptardaǵy bilim berýde jeke tulǵanyń óz betimen damýyna baǵdarlanýy

Maqsaty:  Baǵdarly-beıindi synyptardaǵy oqytýdyń tıimdi ádis-tásilderin qoldaný.

 

Mindeti:

— Mekteptegi baǵdarly oqytýdy júzege asyrýdyń tıimdi tásilderin jasaý;

— Deńgeılik jáne dástúrli sabaq arasyndaǵy sabaqtastyq pen artyqshylyqtar týraly zerdeleý;

Kásibı saýattylyq  daǵdysyn qalyptastyrý jumystaryna baǵyt alý.

Oqýshylar shyǵarmashylyǵyn tek on bir jyl boıy mektepte oqyǵanda aıtqandy oryndatý men este saqtaý arqyly qalyptastyrýǵa bolmaıdy. Ol tek balalardy únemi shyǵarmashylyq turǵydaǵy jumystarǵa tartýmen, birte-birte kúrdelene túsetin tapsyrmalar men sheshýin taba alatyn mindetter júkteý arqyly bolady. Tapsyrma barlyq jaǵdaıda shyǵarmashyl oılaýdy damyta bermeıdi. Berilgen tapsyrmanyń jaýaby muǵalimniń, ne oqýlyq avtory bergen daıyn úlgimen sheshilse, oqýshydan ózindik shyǵarmashylyq talap ete almaıdy. Osy kezde onyń áreketi eske túsirý sıpatynda bolady. Sheshý jolyn ózderi taýyp, oılaý áreketi óz betimen bolsa ǵana shyǵarmashylyqtyń damýyna túrtki bolady.

Oqýshylardyń qabiletteri ár túrli árekette damıdy. Birinshiden kez-kelgen bala oqý áreketinde adamzat balasynyń osy kezge deıingi jınaqtalǵan tájirıbesin meńgerse, ekinshiden oqýshy shyǵarmashylyq áreketter oryndaý arqyly óziniń ishki múmkindikterin damytady. Oqý áreketinen shyǵarmashylyqtyń aıyrmashylyǵy – oqýshylardyń ózin-ózi qalyptastyrýyna kómektesedi. Bala óz ıdeıasyn júzege asyrý úshin jańa tásilderdi izdeıdi. Problemany ózinshe, jańasha sheshýge talpynys jasaıdy. Stýdenttiń boıyndaǵy shyǵarmashylyq qabiletterin ashýdyń jáne qalyptastyrýdyń kóp tásili bar. Tárbıe saǵatynda osy kóp tásildi paıdalanyp oqýshylar shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrýdyń múmkindigi mol. Olaı bolsa, bizdiń kelesi mindetimiz, oqýshylardyń shyǵarmashylyq áleýetin qalyptastyrýda qundylyq baǵdary, birikken is-qımyldary jáne úılesimdi qurylymdar arqyly quzyretti tuǵyrlardyń nátıjege baǵyttalýy múmkindikterin qarastyramyz.

Tulǵalyq-baǵdarlyq tuǵyr adamnyń tulǵa  retinde áleýmettik, árekettilik jáne shyǵarmashylyq máni týraly máseleni qarastyrady. Ol tulǵany tarıhı-qoǵamdyq damý nátıjesi jáne mádenıet  jarshysy retinde  tanıdy. Tulǵaǵa-baǵdarlanǵan tuǵyrdyń nátıjege baǵyttalýy úsh túrli quramdas bólikterin ajyratyp kórsetýge bolady:

Birinshiden: daralyq – adamnyń jáne toptyń ózine tán qaıtalanbaýshylyǵy, basqalardan ajyratylatyn erekshe sıpattardyń jıyntyǵy;

tulǵa – adamnyń áleýmettik mańyzyn sıpattaýshy jáne ındıvıd qasıetteriniń jıyny retinde kórinetin, únemi ózgeris ústindegi júıeli sapa;

ózin-ózi ózektendirýshi tulǵa — ózimen-ózi bolý yntasyn belsendi jáne sapaly júzege asyrýshy adam;

«Men» tujyrymdamasy – adamnyń sezinetin, mazasyzdanatyn, sonyń negizinde óziniń ómir joly, basqa adamdarmen ózara baılanysy, ózine jáne ortaǵa qatynasy salynatyn ózi týraly júıe;

pedagogıkalyq qoldaý – dara máselelerdi sheshýdegi pedagogtardyń oqýshylarǵa dene bitimi jáne psıhıkalyq densaýlyǵyna baılanysty jedel kómek berýdegi pedagogıkalyq qyzmeti.

Ekinshiden, tulǵaǵa baǵdarlanǵan tuǵyr tómendegideı ustanymdardan quralady:

— ózin-ózi ózektendirý ustanymy;

— daralyq ustanymy;

— sýbektilik ustanym;

— tańdaý ustanymy;

— shyǵarmashylyq jáne jetistik ustanymy;

— senim jáne qoldaý ustanymy.

Úshinshiden, ınovasıalyq tehnologıalardy dıdaktıkalyq ádistemeler retinde qoldaný.

Praktıkalyq jáne tanymdyq tuǵyrlardyń arasyndaǵy tetik aksıologıalyq (qundylyq) tuǵyr dep atalady . Aksıologıalyq tuǵyr boıynsha jazylǵan jáne qorǵalǵan zertteýler nysany – qundylyqtyń máni men tabıǵaty, olardyń genezısi men toptamasy, adam men qoǵam ómirindegi orny men róli, qundylyqtar ıerarhıasy, qundylyqtar kólemindegi baǵdarlar sıaqty suraqtar bolyp tabylady.

— oqytýdy uıymdastyrý qaǵıdalaryn ózgertý;

— bilim, bilikti, daǵdyny enjar «alýshy» rólin tanymdyq prosestiń belsendi sýbektisine ózgertý;

— nátıjelerge baǵdarlanǵan júıe qurý;

— oqýshynyń óz betinshe bilim alý qabiletin qalyptastyrý;

— praktıkada paıdalanatyn bilim berý;

— tanymnyń ǵylymı tásilderine baýlý;

— oqýshyny jeke tulǵa jáne qyzmet sýbektisi retinde qalyptastyrý;

— ómirlik qundy baǵdarlar qalyptastyrý;

— beıinaldy daıarlyqty qamtamasyz etý;

— beıindi jáne kásipke baǵyttalǵan júıede oqytý;

— bilim berý sapasyn baǵalaýdyń ulttyq júıesin jasaý;

— bazalyq quziret túrindegi nátıjege baǵyttalǵan bilim berýdiń ulttyq maqsattar júıesin jasaý jáne onyń oryndalýyn qamtamasyz etý .

Quzyrettilik tuǵyr – bilim berý prosesin uıymdastyrý, ol sýbektiniń is-áreketi arqyly (oqý, tanym, oıyn jáne t.b) ózin-ózi júzege asyrý quqyǵyna, quzyrettilikti meńgerýge jáne paıdalanýǵa negizdelgen.

Nátıjege baǵdarlanǵan bilim berý júıesinen kútiletin nátıje – Quzyrly túlek, ıaǵnı, quzyrlylyq túlektiń nátıjeligin, tıimdiligin aıqyndaýshy krıterııi rolin atqarady.

Nátıjege baǵyttalǵan oqytý – sońǵy nátıjeler, biliktilikter. Sońǵy nátıjeler mektepten jáne joǵary oqý ornyn bitirgennen keıingi ómir úshin mańyzdy bilim, sheberlikter jáne baǵdarlardy bildiredi. Olardy shartty túrde júıelep kórsek, tómendegideı biliktilikter tizimin qura alamyz:

  • qarym-qatynasqa túse bilý qabilettilikteri (oqý, jazý, sóıleı alý, tyńdaı alý jáne sanaı alý daǵdylary);
  • áleýmettik qarym-qatynastarǵa beıimdilik;
  • taldaý jasaı alý qabiletteri;
  • problemalardy sheshe alý;
  • qundylyqtar týraly ózindik pikir bildirip sheshim shyǵara bilý daǵdylary;
  • shyǵarmashylyq sheberlikterdi ıgerý jáne ózgelerdiń shyǵarmashylyǵyn qabyldaı bilý daǵdylary;
  • azamattyq jaýapkershilik;
  • qorshaǵan álem ómirine jaýapkershilikpen aralasý;
  • rýhanı, zattyq qundylyqtardy jasaı alý jáne saqtaı bilý daǵdylary;
  • ilimniń quraly retindegi tehnologıalardy qoldana alý daǵdylary;
  • ómiri men karerasyn josparlaı alý daǵdylary.

Qazaqstandyq ǵalymdar (N.N.Nurahmetov, Ǵ.Z.Baıjasarova, M.J.Jadrına, A.Q.Qusaıynov, A.A.Jaıtapova, S.D.Muqanova, K.J.Qojahmetova, t.b.) kútiletin sońǵy nátıje oqýshynyń jeke pánder boıynsha alatyn bilimi emes, olardy paıdalaný arqyly qalyptasyp damytylatyn ómirsheń daǵdylar, quzyrlylyqtar bolyp tabylady dep tujyrymdaıdy.

Bolashaqtaǵy nátıjege baǵdarlanǵan bilim berý júıesi jaǵdaıyndaǵy kútiletin nátıje adamnyń ózi bolǵandyqtan, (ulttyq biryńǵaı test) UBT túlektiń qoǵamdaǵy ornyn qanshalyqty taba alatyndyǵyn aıqyndaýǵa kúshi jetedi dep aıtý, qıyndyq týǵyzady. Oqýshynyń biliminiń qanshalyqty nátıjeli ekendigin bir jaqty tekserýge arnalǵan ulttyq deńgeıdegi quraldardyń  búgingi mazmuny oqýshynyń quzyrlylyǵyn anyqtaýǵa, baǵalaýǵa jaramsyz ekendigi aıtylyp júr. Pedagogıka ǵylymynda quzyrettilik tuǵyr negizinde tulǵa ıgerýge tıisti tanym, tájirıbe, áreket tásilderinen basqa quzyrettilikterdi qalyptastyrýǵa baǵyttalady.

Damý da, bilim de eshbir adamǵa qoldan berile salmaıdy. Kimde kim oǵan qol jetkizgisi kelse áreket etýi, kúsh salýy qajet. Bul turǵydan alǵanda kez kelgen bilim-ol óz betinshe bilim alý. Shyǵarmashylyq áleýettiń damýy óz bilimin kóterýge negiz bolady. Muǵalim shyǵarmashylyq áleýetin damyta otyryp, óziniń quzirettilik aıasyn keńitedi. Kásibı quzirettilik mamannyń áleýmettegi dál osy ýaqyttaǵy qabyldanǵan standarttar men normalarǵa sáıkes óziniń kásibı pedagogıkalyq qyzmetin atqarýǵa daıyndyǵy men qabiletin anyqtaıtyn kásibı bilimder jıyntyǵy nemese jekelik-kásibı sıpattama. Kásibı quziretti eńbek dep muǵalimniń pedagogıkalyq áreketti óte joǵary deńgeıde atqara alýy, pedogogıkalyq qarym-qatynasqa túse alýy nátıjesinde oqýshylardyń bilimdilik jáne tárbıelik deńgeıiniń joǵary bolýy dep sanaımyn.

Kásibı quzirettilik bir nárse jaıly bedeldi oı, kesimdi pikir bildirýge múmkindik beretin bilimdilerdiń sıpattamasy retinde qarastyrylady.

Quzirettiliktiń júıe retindegi qurylymdyq komponenterine;

—        refleksıvtik — ózin-ózi baǵalaý, baqylaý

—        jobalaýshylyq — ózin-ózi ózgertý áreketin josparlaý

—        ózara komýnıkatıftilik – ishki dıalog

—        uıymdastyrýshylyq – ishki resýrstaryn ózin damytý úshin asha alýy

—        prognostıkalyq — óziniń damý sátterine súısinýge qabilettilik jatady.

Sonymen aýtopsıhologıalyq quzirettilik-tulǵanyń óz bilimdiligin ózi tanyp, baǵalap, baqylap, damytýǵa baǵyttaýy, munyń nátıjesinde shyǵarmashylyq áleýettiń damýy jedeldeıdi dep eseteýge bolady.

Refleksıfti quzirettilik-shyǵarmashylyq áreketti joǵarylatatyn kásibı-tulǵalyq damýdy jedeldetetin refleksıftik úrdisterde kórinetin tulǵanyń kásibı sapasy. Ol mamannyń óz tájirıbesin taldaý arqyly damýdy yntalandyratyn jańa kásibı etolondar men standarttardy belgileýdegi rolin arttyrady.

Refleksıalyq qabiletteri damyǵan muǵalimde oǵan degen turaqty qajettilik sezilip turady. Kez kelgen isti ol ózine ózi suraq berýden bastaıtyndaı dárejege jetedi. Bul muǵalimniń shyǵarmashylyq áreketke qosylýynyń quraldarynyń biri-odan ózine qatysty belsendi pozısıany tańdaýdy talap etetin refleksıalyq ózindik dıagnostıka jasaýǵa múmkindik beredi.

Muǵalimniń belgili bir pedagogıkalyq máseleler týraly barlyq aqparatty jınaqtaı alýy, onyń tıimdisin tańdaı bilýi, naqty jaǵdaıdy sheshýge baılanysty oǵan ózindik qoltańbamen ózgerister engize alý, osylaısha máseleni sheshýdiń ózindik jolyn taba bilý synı oılaý nátıjesinde júzege asady. Bul jaǵdaıda sonymen birge tapqyrlyq pen ónertapqyshtyq sıaqty sapalar qatar damýǵa múmkindik alady.

Shyǵarmashylyq áleýeti damyǵan muǵalim úshin bilim mazmunyn, ár oqýshynyń ózindik ereksheligin, oqýshylar ujymynyń artyqshylyqtaryn, soǵan sáıkes oqýdy uıymdastyrýdyń formalary men taktıkalary jaıly aqparattardy esinde ustaý qajet. Sonymen qatar olardy der kezinde eske túsirip qajetine jarata alý onyń basty qundylyqtarynyń biri bolyp tabylady.

Kez kelgen jańalyq eń aldymen adamnyń qıalynda paıda bolatyndyqtan shyǵarmashylyq áleýettiń quramdas bóliginiń biri – fantazıa. Buǵan deıin belgili faktilerge qatysty jańa kózqaras turǵysynan qaraýǵa múmkindik beredi. Sondyqtan onyń kórkemdik jáne ǵylymı-tanymdyq qundylyǵy orasan zor. Qıaldaýdan týyndaǵan shyǵarmashylyq belsendilik edáýir shamada ishki nıetterge, jekeleı  daryndylyqqa jáne adamnyń qyzmeti úrdisinde qalyptasatyn daralyq tájirıbesine baılanysty. Fantazıa arqyly adamnyń esinde saqtalǵan qabyldaý, eles beıneleri qaıtadan óńdelip, suryptalyp, jańartylyp, solardyń negizinde mıda jańa beıneler jasalady.

Fantazıa-pedagogıkalyq aktiniń quramdas bóligi. Ol jańa josparlar, baǵdarlamalar, tehnologıalar, t.b. jasaýda, ony júzege asyrýda iske qosylady. Nátıjeniń qoldaı bolatynyn boljaý, burynǵy eles-beınelerdi ózgertip bir-birine qosyp, qaıtadan beıneleý arqyly, oqytýda jańa joldar tabýǵa kómektesedi. Fantazıa arqyly kórnekti aqyn, pedagog, psıholog Maǵjan  Jumabaev «Mylqaý ómirge ún, saqaý ómirge til beretin», joqty bar, ar bardy gúldi, kórikti qylatyn, bizdi asyǵa aıaq bastyryp táńirmen tildestiretin sol fantazıa» — degen. Shyǵarmashylyq áreket joǵary áleýmettik qajettilikterden týatyndyqtan onyń nátıjesine qaraı qanaǵattaný nemese qanaǵattanbaý reaksıalaryn bastan ótkizedi. Bul emosıamen tyǵyz baılanysty. Emosıa – tolǵaný, sezim, kóńil-kúı degen maǵyna beredi. Emosıanyń joǵary túri adamnyń is-áreketiniń ónimdi bolýyna múmkindik týǵyzady. Emosıasyz, sezimsiz izdenýshilik bolmaıdy.

Jaqsylyq ashý ózdiginen kele salmaıdy, oǵan aldyn-ala jasalǵan qajyrly eńbek qulshyndyrady desek, dál sol sátti shabytty shaq dep sıpattaýǵa bolady. Shabyt – adamnyń rýhanı kúshteriniń shıryǵyp órleýi, shyǵarmashylyq tolǵanysy. Shabyt jańa týyndynyń paıda bolýyna, bastaıdy. Ol adamnyń joǵary belsendiliginen, árekettiń ónimdiligimen, shyǵarmashylyqtyń shattyǵyn sezinýmen «qushtarlyq» pen emosıalyq oıǵa sholýmen ushtasady. Shyǵarmashylyq úrdistiń sanadan tys tárizdi bolyp kórinýi shyǵarmashylyqtyń óziniń barynsha sanalyǵynyń nátıjesi, sananyń erekshe aıqyndylyǵynyń, oılar men beınelerdiń ózinshe bir úlgide lyqsı kelip, aıshyqtana kórinýiniń, estiń, zeıinniń, ıdeıany oryndaýǵa baǵyttalǵan qulshynys pen erik-jigerdiń jemisi. Shabytty shaqtarynda adam boıyndaǵy bar kúsh jigermen áreket etedi.

Shyǵarmashylyq áleýet uǵymynyń quramalary retindegi adamnyń tulǵalyq sapalarynyń: erkindik, sheshimdilik, táýekelshildik, tapqyrlyq, ónertapqyshtyqtyń alatyn orny erekshe. Adamnyń erkindigi ómirdegi, kásibı árekettegi mádenı álemdegi óz ornyn anyqtaı alý qabiletindejatyr. Onyń oılaý, paıymdaý jáne árekettený erkindigi jeke kásibı jaýapkershilikti sezinýmen sátti baılanysady. Rýhanı jáne materıaldyq qundylyqtar áleminde erkin baǵdarlaı alý, pedagogıkalyq dogmalardan erkin tulǵa ǵana táýekeldi talap etetin sheshimderdi óz moınyna ala alady. Erkin adam óziniń ómirlik pozısıasy, ustanymy bolǵandyqtan ózgelerdi qaıtalamaı, jańasha tyń joldarmen júredi. Dál osy sapa shyǵarmashyl muǵalim úshin asa mańyzdy.

Sheshimdilik – adamnyń óz betimen jaýapty sheshimder qabyldaýǵa jáne is-áreketke olardy buljytpaı júzege asyrýǵa qabilettiligi. Áreket belgili bir shamada táýekelge barýdyń jáne birneshe balamadan bireýin tańdaýdyń qajettiligin týyndatady. Osy kezde sheshimdiliktiń mańyzy zor. Sol qabyldanǵan sheshim úshin jaýapkershilikti ózine batyl alýdy, is-qımyldyń der kezinde bolýyn ony tez oryndaı bilýdi bildiredi. Shyǵarmashylyq   áleýet-shyǵarmashylyq áreketke negiz bola otyryp, sheshimdi árekettiń oryn alýyn qamtamasyz etedi.

Muǵalimniń shyǵarmashylyq áleýetiniń quramyna onyń kásibı mándi sapalaryn jatqyza otyryp, olardyń bastylary retinde: sheberlik, ımprovızasıa men ıntýısıany atap ótemin.

Shyǵarmashyl tulǵanyń erekshe qasıetteriniń qataryna pedagogıkalyq ımprovızasıa jasaı alýy jatady. Pedagogıkalyq ımprovızasıa degenimiz-muǵalimniń aldyn-ala josparlanbaǵan tosynnan paıda bolǵan pedagogıkalyq máseleni sheshý úshin óziniń bilik, daǵdysy men iskerligin shyǵarmashylyqpen iske qosýy. Pedagogıkalyq ımprovızasıa muǵalimniń shyǵarmashylyqpen ózin-ózi damytýyna áser etýshi faktor. Óıtkeni ımprovızasıa kezinde muǵalimniń ishki kúshteri men qabiletteriniń jumylýy mańyzdy oryn alady. Dál osy jaǵdaıda shyǵarmashylyq týady da áleýettiń damýyna múmkindik jasalady.

Pedagogıkalyq shyǵarmashylyqtyń oryn alýyna septigin tıgizetin taǵy bir basty másele –muǵalimniń ártistik qasıeti. Mektep árıne, teatr emes. Degenmen muǵalim únemi halyq aldynda turatyn tanymal adam. Olaı bolsa ol aýdıtorıany meńgere alýy, ılandyra bilýi, shabyttandyra alýy tıis.

Pedagogıkalyq ártistik tek árekette pedagogıkalyq bilim, bilik, daǵdyny tıimdi paıdalanyp qoıý ǵana emes, tulǵanyń shyǵarmashylyq áleýetin damytýdy qamtamasyz etetin emosıanaldyq-beınelik tetikter júıesi arqyly pedagogıkalyq mindetterdi sheshý barysynda kórkemdik logıkany paıdalaný.

Pedagogıka ǵylym retinde oı men sezimderdi damytady, adamnyń qundylyq negizderin bekitedi. Ol pedagogıkalyq úrdistiń rýhanılyǵyn arttyrady, onyń mazmuny men formalaryn adam sergitkishtik pen meıirimin qanyqtyrady, shyǵarmashylyq, sheberlik sıaqty pedagogıkalyq kásibıliktiń jańa sapasy arqyly jasampazdyqqa jetkizedi. Shyǵarmashylyq áreket joǵary áleýmettik qajettilikterden týatyndyqtan, sol qajettilikterdi júzege asyrý arqyly muǵalimniń quzirettiligi qalyptasady.

Shyǵarmashylyq áleýeti damyǵan muǵalim óz kásibin jete meńgerip qana qoımaı, ózin-ózi jan-jaqty damytýǵa qol jetkizedi. Nátıjesinde muǵalim kásibı quzirettilikke qol jetkizedi. Muǵalimniń kásibı quzirettili-búgingi ǵasyr talabyna saı belgili bir nátıjege baǵyttalǵan bilim berýdiń negizi bolmaq.

Búgingi zaman talaby  —  jan-jaqty damyǵan, ózindik «meni» qalyptasqan «tulǵa» tárbıeleý. Oqýshy «tulǵa» bolyp qalyptasýy úshin onyń boıynda túrli jaǵdaıattaǵy problemany anyqtaýǵa, ózindik tujyrym jasaı bilýge, ózindik baǵalaýǵa, synı aqparattardy óz betimen tabýǵa, taldaýǵa logıkalyq operasıalardy qoldana otyryp dáleldeýge jalpy alǵanda jeke adamnyń quzirettilikteri qalyptasýy  qajet.

Qoryta kele aıtarym, nátıjege baǵdarlanǵan bilim berýde tulǵalyq-baǵdarly, aksıologıalyq, sınergetıkalyq jáne quzyrettilik tuǵyrlar 12 jyldyq mekteptiń negizgi mindetterin aıqyndaı túsedi:

  • oqýshynyń «daıyn bilimdi alýshy» retindegi pasıvti qalpynan onyń tanymdyq prosestegi «belsendi sýbekt» qalpyna kóshýin qamtamasyz etetin oqytýdyń rólin kúsheıtý;
  • oqý-tárbıe prosesinde oqý páni quraldarynyń kómegimen oqýshylarda quzyrettilikterin qalyptastyrý;
  • jalpy orta bilim berýdiń qurylymy men mazmunynyń oqýshylardyń psıhofızıologıalyq jáne jas erekshelikterine, ár bilim deńgeıindegi múmkindikteri men qabiletterine sáıkes kelýi;
  • oqytýdan kútiletin nátıjelerdiń ár deńgeıli júıesin qurýdaǵy jáne jeke tulǵanyń ár bilim berý deńgeıindegi dáıekti damýyn kórsetetin sabaqtastyqtyń saqtalýy;
  • mektep bitirýshiniń bilim deńgeıine sáıkes keletin jeke qasıteterin quzyrettilikter túrinde kútiletin nátıje retinde boljaý;
  • oqý-tárbıe prosesinde oqýshylardyń tabysty áleýmettenýin qamtamasyz etý;
  • qajetti quzyrettilikterdi meńgerýdegi oqýshylardyń bilim jetistikteri deńgeıin anyqtaý negizinde oqýshylardyń, mektep pen bilim berý júıesiniń damý dınamıkasynyń monıtorıńin jasaý.

Osyndaı bıik nátıjege qol jetkizýdi – kásibı quzirettiligi joǵary muǵalim  ǵana júzege asyrmaq.

Paıdalanǵan ádebıetter:

Ustazdyq shyǵarmashylyq – B.A.Turǵynbaeva  Almaty 2007

Quzyrlylyq amalynyń negizgi uǵymdary – K.S.Qudaıbergenova  Almaty 2007

«Nazarbaev Zıatkerlik mektebi»DBBU, MAN (Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq)-2012

Mekteptegi synyptan tys jumystar – 3-2011


You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama